سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 فهرست مقاالت عنوان مقاله صفحه بررسی رابطه مدیریت دانش با عملکرد سازمانی در سازمانه یا پروژه محور رضا محم دی تعیین ارتباط بین مسئولیت اجتماعی سازمان و تأثیر شیوهه یا مدیریت منابع انسانی محراب رئیسیان از طریق مدل سیستمی مدیریت دانش 32 توسعه الگوی بازاریا یب شرکت بازاریابان ایران زمین بهنام ندرلو شبکه ای و راهکارهای پیشرفت آن در ایران مطالعه موردی: بررسی تاثیر سیستمهای کامپیوتری اتوماسیون اداری بر بهرهوری عملکرد کارکنان محمدحس ین ابراهیمی 23 میزان بکارگیری مدیریت دانش در سازمانه یا مورد دولتی مطالعه آموزش و 5 پرورش شهرستان رستم استان فارس محمد حسین ابتكاری 5 مدل سازی عوامل مؤثر بر پذیرش موردی: دانشجویان دانشگاه زابل حسین بدیع برزین محمد علی خرید از طریق گوشیه یا هوشمند كریمیان زهرا غفاری مقدم ابوذر پرهیزكاری مطالعه 53 ارزیا یب عملکرد و تخصیص عادالنه منابع با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی دادهها مطالعه موردی: شعب بانک تجارت استان تهران فاطمه رضوانی نقش بازار سرمایه در توسعه مالکیت فکری سیدحسن میرحسینی علیرضا جاویدان داروگر 35 انتخاب استراتژی مناسب نگهداری و تعمیرات توسط تکنیک تحلیل سلسله 5 مراتبی) AHP ( زهرا آقاسی زاده
دو ماهنامه مطالعات کاربردی در علوم مدیریت و توسعه 2 بررسی عوامل پرورش منطقه 4 شهر تهران کلیدی موفقیت بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و ابوالقاسم دلخوش كسمایی معصومه اوالدیان توتان عربشاهی مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح سید عبدالرضا حسینی 3 2 شناسایی و تبیین فاکتورهای تعیین کننده رتبه اعتباری مورد مطالعه: بورس اوراق بهادار تهران میثم احمدوند شعیب رضایی حسین تملكی
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 بررسی رابطه مدیریت دانش با عملکرد سازمانی در سازمانهای پروژهمحور رضا محم دی کارشناس ارشد مدیریت اجرایی )EMBA( کارشناس برنامهریزی و اطالعات مدیریت شرکت پتروشیمی لرستان Rsmohamadi@yahoo.com چكیده هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه میان مدیریت دانش و عملکرد سازمانی در شرکتها و سازمانهای پروژه محور است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی مدیران و کارکنان شرکت مهندسی آبادگران است که با توجه به حجم کم جامعه تمامی نفر بهعنوان نمونه آماری انتخاب گردیدند. ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه است که روایی آن با استفاده از روایی صوری و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ )برای پرسشنامه مدیریت دانش برابر با / و پرسشنامه عملکرد سازمانی برابر با /47( مورد تائید قرار گرفته است. روش پژوهش توصیفی و از نوع مدل یابی معادالت ساختاری است و بهصورت میدانی اجرا شده است. نتایج حاصل از تحلیل دادهها نشان داد که بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. با توجه به اینکه مدیریت دانش نقش بسزایی در بهبود عملکرد سازمانی سازمانها دارد مدیران شرکت باید به دنبال ایجاد محیطی صمیمی و قابلاعتماد همراه با ارتباطات مفید و سودمند در سازمان باشند تا بتوانند شرایط توسعه و تسهیم دانش را فراهم آورند. واژگان كلیدی: مدیریت دانش عملکرد سازمانی سازمانهای پروژه محور معادالت ساختاری 6- مقدمه مدیریت دانش مفهومی پیچیده و گسترده است و به همین دلیل صاحبنظران مختلف از زوایای گوناگون به آن نگریستهاند. مدیریت دانش مدیریت سیستماتیک دانش سازمانی که شامل فرآیند خلق انباشت سازماندهی ذخیره پخش و بهره برداری از دانش برای ایجاد ارزش در کسب و کار و بهبود مزایای رقابتی است )چانگ و چوی 82(. 52: تاریخ نشان میدهد که منبع طبیعت و کیفیت دانش از زمانهای باستان و دوران سقراط افالطون و ارسطو مورد توجه بوده است )سینگ و همکاران 52(. واتسون در کتاب خود به سه مرحله مشخص در تمدن بشری و چهارمین مرحلهای که اخیرا مطرح شده است اشاره میکند که عبارتند از عصر کشاورزی عصر صنعت و عصر اطالعات و در اواخر قرن بیست و یکم شاهر توسعه جوامع بر مبنای ایدهها و خالقیت میباشیم. درهمین راستا عصر جدید را عصر دانایی میدانند )واتسون 85(. 57: موثرترین و تاثیرگذارترین سرمایه هر سازمان منابع انسانی آن سازمان است ارتقای منابع مالی و منابع فیزیکی ناشی از گسترش منابع انسانی است. حتی تشکیل و گسترش شرکتهای جدید و دانش بنیان حاکی از این روند است ارتقا و بهسازی منابع انسانی در پی خود افزایش بهرهوری سازمان را در پی خواهد داشت )محم دزاده (. 832: به طور آشکاری
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه میتوان گفت که در سازمانهای امروزی دانش مهمترین عامل تولید نسبت به سرمایه زمین و نیروی کار است )شر و لی 388(. 57: امروزه برخورداری از اطالعات و دانش روزآمد به موقعیتی استوار برای ادامه حیات فردی اجتماعی و سازمانی تبدیل شده است تا حدی که دانش تبادل و بکارگیری دانش جزء اساسی از سرمایه سازمانها تلقی میشود )داونپورت و همکاران.)4 :5 تانریوردی و ونکاترامان )52( و همچنین چانگ و چوآنگ )53( اعتقاد دارند که دانش مهمترین منبع اقتصادی و شاید بتوان حتی آن را تنها منبعی در نظر گرفت که موجب ایجاد مزیت رقابتی برای شرکتها و سازمانها میشود. مدیریت دانش منافع قابل توجهی را برای سازمانها به واسطه خلق سودآوری نتایج و پیامدهای استراتژیک رقابت پذیری و افزایش قابلیتهای مدیریتی ایجاد میکند )چوآ 85 53: و جئون و همکاران 522(. 5: مدیریت سازمانها باید با تکیه بر دانش برتر امکان اتخاذ تصمیمات معقولتر در موضوعت مهم و بهبود عملکردهای مبتنی بر دانش را پیدا کنند. از این رو مدیریت دانش مقولهای مهمتر از خود دانش محسوب میشود و سازمانها در پی استقرار آن میباشند تا چگونگی تبدیل اطالعات و دانستههای فردی و سازمانی را به دانش و مهارتهای فردی و گروهی تبیین و روشن نماید )پروبست و همکاران.)55 یکی از اهداف اصلی هر سازمان دستیابی به عملکرد است. برای رسیدن به این هدف راهی جز توسل به نوعی دیدگاه سیتمی بومی و کاربردی وجود ندارد. موفقیتهای چشمگیر دهه اخیر سازمانهایی با حداقل امکانات از یک طرف و شکست سازمانهایی با بهترین تواناییهای مادی از طرف دیگر بیانگر نقش قابل توجه عوامل غیرمادی در موفقیت آنها بوده است که در این میان دانش و مدیریت دانش به عنوان عامل موثر در عملکرد سازمانی تلقی میشود. از آنجا که پیش نیاز پیاده سازی هر مفهومی در سازمان پایش و ارزیابی مولفههای آن مفهوم در سازمان است. لذا با توجه به اهمیت تاثیر مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی هدف کلی این مطالعه بررسی ارتباط میان مدیریت دانش و عملکرد سازمانی در شرکت آبادگران )یکی از سازمانهای پروژه محور( استان لرستان میباشد. بر اساس هدف کلی اشاره شده اهداف اختصاصی این پژوهش شامل تعیین مدلهای اندازهگیری مدیریت دانش و عملکرد سازمانی در شرکت آبادگران از طریق تحلیل عاملی تاییدی و تعیین شدت/ میزان رابطه میان مدیریت دانش و عملکرد سازمانی در شرکت آبادگران از طریق برآورد مدل ساختاری است. فرضیه اصلی پژوهش: بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی رابطه معناداری وجود دارد. 2- مدیریت دانش طی دو دهه اخیر افزایش حجم اطالعات در سازمانها و لزوم استفاده موثر از آنها در تصمیمهای سازمانی باعث ظهور پدیدهای به نام مدیریت دانش شده است. چهار عامل عمده را در ظهور مدیریت دانش موثر دانستهاند: ( گذر از عصر سلطه سرمایههای مادی به سلطه سرمایههای فکری 5( افزایش خارق العاده در حجم اطالعات ذخیره الکترونیکی آن و افزایش دسترسی به اطالعات 8( تغییر هرم سنی جمعیت و خطر از دست دادن دانش سازمانی به واسطه بازنشستگی کارکنان 7( تخصصیتر شدن فعالیتها. فعالیتهای مدیریت دانش ابتدا در بخشهای سیستمهای اطالعاتی سازمانها متمرکز بود اما با مد نظر قرار گرفتن مهارت و خبرگی کارکنان توجه به سوی واحدهایی دیگر معطوف شد )پیری و آصف زاده 57(. 82: مدیریت دانش شیوه شناسایی در اختیار گرفتن سازماندهی و پردازش اطالعات جهت خلق دانش میباشد که پس از آن در دسترس دیگران قرار میگیرد تا برای خلق دانش بیشتر به کار گرفته شود )رادینگ 85(. 82: شاید اساسیترین مسیر تکامل کسب و کار در طی دههی گذشته طلوع اقتصاد جدید باشد. طبیعت پرشتاب و پویای بازارهای جدید در میان بسیاری از شرکتها مشوقی جهت رقابت خلق کرده تا به وسیله یکپارچه ساختن و رونق دادن منابع دانشی خود آنها را به مثابه ابزاری برای خلق ارزش پایدار به کار گیرند )گلد و همکاران 2(. 5: 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 بهات )5( چرخه مدیریت دانش را شامل فعالیتهای کسب ثبت انتقال خلق و کاربرد دانش در سازمان میداند. کسب دانش شامل مجموعه فعالیتهایی است که به منظور کسب دانش جدید از خارج سازمان صورت میگیرد. فعالیتهایی مانند میزان مشارکت اعضا در انجمنهای علمی و میزان شرکت در دورههای آموزشی همکاری سازمان با دانشگاهها و سایر مراکز علمی خریداری دانش جدید برای سازمان نشان دهنده میزان تالش برای کسب دانش جدید و ورود آن به سازمان میباشد. ثبت و مستندسازی دانش شامل مجموعه فعالیتهایی است که به منظور ثبت دانش موجود در سازمان صورت میگیرد. فعالیتهایی مانند استفاده از پایگاههای داده برای ثبت دانش سازمانی مستندسازی تجارب موفق و ناموفق از جمله فعالیتهای ثبت دانش در سازمان میباشند. انتقال دانش شامل مجموعه فعالیتهایی که به منظور انتقال دانش سازمان میان اعضا صورت میگیرد. فعالیتهایی مانند جلسههای بحث و تبادل نظر برای ارائه تجارب و شیوههای کاری تمایل و مشارکت اعضا به همکاری و کمک به همکاری برای بهبود روشهای کاری استفاده از پایگاههای داده و در اختیار گذاشتن دانش سازمان برای تمام اعضاء نشان دهنده میزان تالش سازمان برای انتقال دانش سازمانی میباشد. خلق دانش شامل مجموعه فعالیتهایی که از طریق آن دانش جدید در سازمان خلق و تولید میشود. فعالیتهایی مانند پاداشدهی و تشویق نوآوریها و ایدههای جدید کارکنان بحث آشکار در مورد تجارب و شکستهای سازمان تشکیل گروههای یادگیری در سازمان همگی از جمله فعالیتهایی است که خلق دانش جدید را در سازمان تسهیل میکند. کاربرد دانش شامل فعالیتهایی است که نشان میدهد سازمان دانش خویش را بکار گرفته است. از جمله بکارگیری ایدههای جدید کارکنان در فرآیندهای سازمانی و یا توجه به فروش دانش سازمانی از جمله فعالیتهای کاربرد دانش در سازمان میباشد )الوانی و همکاران 78-77(. 82: شكل 6: چرخه مدیریت دانش )عطوفی نجف آبادی و بنی هاشمی 85( 6332: از اواخر دهه 3 مدیریت دانش به عنوان روش نوین مدیریتی بحث داغ متون مدیریت و دیگر حوزههای وابسته شد. این روش در واقع تامل دیگر روشهای مدیریتی است نه چیزی که ناگهان کشف شده باشد و بتواند طی شش ماه در سازمانی پیاده شود. سازمانهای موفق دریافتهاند که دانش مهمترین دارایی آنهاست و برخی از اصول اساسی مدیریت دانش در کارکنان سازمان وجود دارد آنها به مدیریت دانش به عنوان یکی از عوامل کلیدی موفقیت سازمان مینگرند )استیفایی.)8 :838 6-2- مدیریت دانش در سازمانهای پروژه محور سازمانهای پروژه محور از جمله شرکتهای پیمانکاری همواره متاثر از پروژههایشان مدیریت میشوند و حیاتشان وابسته به آنهاست. از آنجا که موقتی بودن یکی از شاخصههای اصلی یک پروژه به شمار میرود سازمان پروژه نیز سازمانی موقتی به شمار میرود و لذا سازمان مادر پروژهها )سازمان پروژه محور( نیاز غیرقابل انکاری به حفظ سرمایههای دانشی حاصل از اجرای پروژهها دارد به عالوه اینکه فرهنگ تغییرات و نقل و انتقاالت در این دسته سازمانها بیشتر به چشم میخورد. 8
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه راهنمای دانش مدیریت پروژه )PMBOK( به عنوان معتبرترین استاندارد مدیریت پروژه نیز توجه خاصی به حفظ سرمایههای دانشی از طریق ثبت دروس آموخته پروژه دارد و در بسیاری فرآیندهای مدیریت پروژهای ذکر شده در این استاندارد دروس آموخته به عنوان یکی از خروجیهای فرآیند ذکر شده است که به نوبه خود نشانگر اهمیتی است که حفظ سرمایههای دانشی دارند )مسعودیفر 8(. 8: دانش تولید شده از یک پروژه میتواند در دو گروه گنجانده شود: بهترین شیوههای فراگرفته شده در مورد چگونگی انجام وظایف به کارآمدترین شکل ممکن و آموختههای منفی که از شیوههای زیانآور و کاهش دهندهی سرعت پیشرفت پروژه به دست آمدهاند. توانایی مدیریت دانش تولید شده از پروژهها )که کسب دانش پروژهای و انتقال متعاقب آن را در بر میگیرد( نه تنها میتواند به جلوگیری از ))انجام کارهای تکراری(( و تکرار خطاهای مشابه کمک کند بلکه به عنوان مبنایی برای خالقیت و بهبود کلی نیز به کار گرفته میشود. دانش و مخصوصا آموختهها در عمل هم از آموختههای مثبت و هم از اشتباهاتی که برای سازمان هزینهبر بودهاند به دست میآید. با این وجو شواهد اخیر نشان میدهد که توانایی فراگیری دانش از خالل پروژهها امری حیاتی است اما دستیابی به آن دشوار است. در یک پروژه هر شخصی تنها قسمتی از کل داستان پروژه را میداند. دانش خلق شده در یک پروژه در حافظه همه اعضای تیم پروژه پراکنده است اما هیچ یک مجموعه کاملی از دانش خلق شده را حفظ و نگهداری نمیکند. با هدایت بازنگریهای پساپروژهای پس از تکمیل یک پروژه به کسب دانش به دست آمده یا آموختهها بپردازند. با این وجود موفقیت بازنگریهای پساپروژهای اغلب به دلیل فقدان زمان کافی برای هدایت آنها تضعیف میشود زیرا بعضی از اعضای تیم ممکن است به بخشهای دیگر انتقال یابند و در پروژههای جدید درگیر شوند. انتصاب مجدد افراد یا حتی کل تیم پروژه از پروژهای به پروژه دیگر در راستای انتقال دانش به دست آمده صورت میگیرد. این امر زمانی که نرخ گردش نیروی انسانی باال باشد سازمان را آسیب پذیر خواهد ساخت. اعضای تیم پروژه تمایل کمتری به تسهیم دانش دارند و این امر میتواند از حساسیتهای تجاری محدودیتهای شرکت در رابطه با تسهیم اطالعات و دانش و نیز این واقعیت که سازمانهای همکار در یک پروژه ممکن است در موارد دیگر عمال رقیب یکدیگر باشند ناشی شود )برزین پور و سباعی 23(. 837: 3- عملكرد سازمانی عملکرد سازمان عبارت است از: دستیابی به اهداف سازمانی و اجتماعی یا فراتر رفتن از آن و انجام مسئولیتهایی که بر عهده افراد گذاشته شده است. مدیریت عملکرد در برگیرنده سه کنش عمده است: ( برنامه ریزی عملکرد یعنی تعیین اهداف و دستورالعملها برای پیروان در ابتدای دوره برنامه ریزی و تدوین طرحهایی برای رسیدن به این اهداف 5( آموزش یعنی بازخورد روز به روز و فعالیتهای پیشرفتی برای تقویت نقشههای عملکرد 8( تجدید نظر در عملکرد یعنی ارزیابی کلی از عملکرد برای دوره خاص برنامهریزی )نمامیان و فیض الهی 22(. 837: همواره در اکثر سازمانهای جهان مدیران و رهبران سازمانی در پی ارتقا و بهبود عملکرد سازمانهای خویش میباشند. عملکرد سازمان ترکیب گستردهای هم از دریافتیهای غیرملموس هم چون افزایش دانش سازمانی و هم دریافتیهای عینی و ملموس هم چون نتایج اقتصادی و مالی است. مدلهای گوناگونی تالش کردهاند عملکرد سازمانی را معرفی و ارزیابی کنند. بررسی این الگوها نشان از آن دارد که اوال تغییرات عملکرد سازمانی باید اندازهگیری و سنجش شود. ثانیا تغییرات عملکرد سازمان باید در تمامی سطوح سازمان مورد توجه باشد و اهداف فردی گروهی در سازمان باید در راستای اهداف سازمانی قرار گیرد. ثالثا در اندازهگیری سطح عملکرد سازمان باید از ابزارهایی که ابعاد گوناگون عملکرد سازمان را مورد توجه قرار میدهند استفاده کرد. برای سنجش عملکرد سازمانی در عین توجه به نتایج مشهود اقتصادی چون نرخ بازگشت سرمایه و افزایش حاشیه سود و از این دست ابزارها باید سطح خالقیت و نوآوری و نیز افزایش سطح دانش سازمانی را نیزسنجش کرد )عالمه و مقدمی 2-2(. 83: 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633.)22 ارزیابی عملکرد به عنوان فرآیند ارزیابی و برقراری ارتباط با کارکنان در نحوه انجام یک شغل و استقرار برنامه بهبود آن تعریف شده است )بایرزو و رو 872(. 5: الگوهای زیادی برای ارزیابی عملکرد سازمانها وجود دارد که از جمله میتوان به الگوی مدل هرم عملکرد فرآیند تحلیل سلسله مراتبی مدل تعالی سازمانی مدل کسب و کار و... اشاره نمود. یکی از است که شامل هفت شاخص: توانایی وضوح حمایت ارزیابی اعتبار انگیزه و محیط میباشد. معروفترین الگوها مدل اچیو این مدل را هرسی و گلداسمیت برای ارزیابی مدیریت عملکرد اثربخش سازمانی ارائه کردهاند و برای تحلیل مطابقت یا عدم تطابق نتایج عملکرد با معیارهای تعیین شده در روند برنامه ریزی عملکرد استفاده میگردد و به مدیران سازمان در جمعآوری دادههای مربوط به عملکرد کمک میکند تا از آنها در آموزش آینده کارکنان انتقال و تصمیم گیریهای مربوط به کارکنان استفاده کنند. این مدل تحلیل روشن از عملکرد سازمان در اختیار مدیر قرار میدهد و تحلیل عملکرد با این مدل توسط مدیر سازمان احتمال انتخاب اهداف چالشی و واقع گرایانه از سوی مدیران سازمان را افزایش میدهد )ستاری و نامور 83: 4- مدیریت دانش و عملكرد سازمانی دانایی مهمترین سرمایه هر سازمان است و سازمانی که از این موهبت برخوردار باشد با چالشهای موجود بهتر برخورد میکند و در عرصه رقابت موفقتر عمل مینماید. عصر حاضر عصر تحوالت و تغییرات شگرف در فناوریهاست. عصری که ساختار فکری ان آکنده از عمق بخشیدن به اطالعات و توجه به مشارکت نیروی انسانی خالق و دانشگرا به جای نیروی انسانی عملکردی است. از این رو مدیریت هوشیار بر آن است تا هرچه بیشتر و بهتر در جهت استفاده از ابزاری به نام دانش برای رویارویی و مقابله با عوامل عدم اطمینان حفظ موقعیت و ایجاد خالقیت و نواوری جهت گسترش عرصه رقابتی خود برآید این امر مستلزم این است که سازمان با ارج نهادن به مدیریت دانش آن را به عنوان یک نیاز استراتژیک و ضروری جهت پیشگامی در عرصه رقابت پذیری در زمره برنامههای اولویتدار خود قرار دهد. مدیریت دانش ازاری سودمند برای سازمانهاست تا سرمایه خود را توسعه دهند نوآوری را تشویق کنند و عملکرد مطلوب را به حداکثر برسانند. مدیریت دانش موتور جدیدی است که میتواند شکافها و فاصلهها را کم کند. مدیریت دانش به عنوان ابزار کلیدی مدیریت قرن جدید در سازمانها به عنوان فراهم کننده زمینه بازخوانی ایجاد پرورش تسهیم و تبادل ارتقای سازماندهی نگهداری و انتشار دانش در سطح سازمان به ویژه در سطح بخشها خواهد توانست سبب شکلگیری رویکرد جدید شیوههای آموزش استفاده موثر از دانش موجود آمادگی برای دریافت و استفاده از اطالعات و دانش نوین در جهت توسعه دانش و فناوری هزاره سوم با توان مقابله با تغییرات سریع دنیای اطراف شود )جعفری مقدم 5(. 82: با توجه به اهمیت دانش در سازمانهای امروزی بسیاری از سازمانها مدیریت دانش را به منظور بهبود عملکرد خود به کار میگیرند. تجربه چندین دهه سازمانها گواه است که مدیریت دانش تنها یک مد زودگذر مدیریتی نبوده است. مرحله مد بودن خود را پشت سر گذاشته و زمان آن رسیده که استقرار یابد. منافع مدیریت دانش دو سطح فردی و سازمانی دارد. در سطح فردی مدیریت دانش به کارشناسان امکان میدهد که مهارتها و تجربیات خود را از طریق همکاری با دیگران و سهیم شدن در دانش آنها و یادگیری ارتقا دهند تا به رشد حرفهای دست یابند. در سطح سازمانی مدیریت دانش چهار منفعت عمده برای یک سازمان دارد: ارتقاء عملکرد سازمان از طریق افزایش کارائی بهرهوری کیفیت و نوآوری. سازمانهایی که دانش خود را مدیریت میکنند به سطح باالیی از بهرهوری دست مییابند. سازمانها با دسترسی بیشتر به دانش کارشناسان خود میتوانند تصمیمات بهتری اتخاذ کنند فرآیندها را بهینه سازی کنند از تکرار کارها کاسته و بر نوآوریها بیفزایند و در نهایت یکپارچگی و همکاری درون سازمانی را ارتقا بخشند )محمودی 8-7(. 83: Achieve 2
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه هر سازمانی به منظور تحقق هدف یا اهدافی به وجود میآید و تمامی کارکردها و وظایفی که برای نقشهای مختلف پیش بینی میشود در راستای تحقق همین اهداف میباشد. یکی از عواملی که میتواند تحقق اهداف سازمان و رسیدن به کارایی و اثربخشی را تضمین نماید توجه به عملکرد سازمان است. عملکرد بهینه در سازمان به دلیل بهرهوری و اثربخشی که برای سازمان در پی دارد همواره مورد توجه مدیران و کارشناسان قرار داشته و به حوزه مستقلی از مطالعات سازمانی تبدیل شده است. عملکرد یک سازمان گویای وضعیت بقای آن در محیط میباشد و تاکید مدیریت بر نقش کارکنان در بهبود عملکرد اهمیت آن را آشکار ساخته و نشان میدهد که میتواند به شکل سرمایه گذاریهای زیربنایی در بخش منابع انسانی صورت پذیرد )عباس پور و باروتیان 3(. 83: هدف غایی مدیریت دانش به کارگیری در جهت بهبود عملکرد سازمانی است. بسیاری از صاحب نظران این مرحله را مهمترین گام در فرآیند مدیریت دانش میدانند زیرا مزیت رقابتی تنها منوط به داشتن منابع غنی و سرشار دانشی نیست بلکه در گروی کاربرد آن منابع دانشی در عملیات و تصمیمات سازمانی است. زمانی که کارکنان بهترین تجارب را در موقعیتهای جدید برای بهبود عملکرد خود به کار میگیرند آن تجربیات را تعدیل نموده و مجموعه جدید از بهترین تجربیات را به دست میدهند )سرلک 3(. 84: 8- پیشینه پژوهش فتحی و نثاری )832( در مقالهای به بررسی ارتباط بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی در اداره امور مالیاتی پرداختند. نتایج حاصل از پژوهش و تحالیل دادهها نشان داد که بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی ضریب همبستگی مثبت و معناداری برقرار است. همچنین نتایج پژوهش رسولی و همکاران )832( که در سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور انجام دادند نیز نشان داد که بین مدیریت دانش و توسعه منابع انسانی با عملکرد سازمانی رابطهای مثبت و معنادار برقرار است. آقاداوود و بنی طالبی )832( در پژوهش خود به بررسی تاثیر مدیریت دانش مشتری بر بهبود عملکرد سازمانی در بانک مهر اقتصاد استان چهارمحال و بختاری پرداختند. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان داد که مدیریت دانش مشتری بر ارتقای رضایت مندی مشتریان رضایت کارکنان و اثربخشی سازمانی موثر است. به طوری که هرچه میزان مدیریت دانش مشتری باالتر باشد به همان اندازه میزان عملکرد بانک مهر اقتصاد نیز بیشتر میگردد. زاید و همکارانش )55( در پژوهشی که در کشور مصر انجام دادند به بررسی تاثیر مدیریت دانش بر ارتقای عملکرد سازمانی پرداختند. نتایج تحلیل همبستگی متغیرهای پژوهش نشان داد که بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی در سطح اطمینان 33 درصد رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. ها و همکاران )52( در پژوهشی که در کشور مالزی و بر روی شرکتهای کوچک و متوسط این کشور انجام دادند به بررسی ارتباط میان مدیریت دانش و فرآیندهای آن با عملکرد سازمانی پرداختند. نتایج این پزوهش نشان داد که بین قابلیتها و فرآیندهای مدیریت دانش با عملکرد سازمانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. کروسان و باپوجی )58( در پژوهش خود که در کشور کانادا انجام دادند به بررسی ارتباط میان مدیریت دانش یادگیری سازمانی و عملکرد سازمانی در میان چهار شرکت پرداختند. نتایج پژوهش نیز حاکی از آن بود که بین مدیریت دانش و فرآیندهای آن با یادگیری سازمانی و عملکرد سازمانی در شرکتهای مورد مطالعه رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. - روش پژوهش پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و بر اساس چگونگی به دست آوردن دادههای مورد نظر توصیفی و از نوع پژوهشهای همبستگی است. جامعه آماری پژوهش کلیه کارکنان و مدیران شرکت آبادگران است. با توجه به حجم پایین جامعه از روش تمام شماری به جای نمونه گیری ) نفر( استفاده گردیده است. در این پژوهش از آنجا که روش شناسی مدل یابی معادالت ساختاری تا حدود زیادی با برخی از جنبههای رگرسیون چند متغیره شباهت دارد )هومن 54(. 87: 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش پرسشنامه بود. پرسشهای مرتبط با سنجش مولفههای مدیریت دانش شامل پنج مولفه خلق دانش کسب دانش ثبت دانش انتقال دانش و کاربرد دانش و مولفههای عملکرد سازمانی شامل هفت مولفه توانایی وضوح حمایت مشوق ارزیابی اعتبار و محیط تشکیل شده بود. برای سنجش مولفههای مدیریت دانش از مقیاس استاندارد بهات )5( که قبال توسط رجبی و شاه محم دی )835( رحیمی و وظیفه دمیرچی )835( الوانی و همکاران )82( در پژوهشهای خود مورد استفاده قرار داده بودند استفاده گردیده است. همچنین از مقیاس اچیو که این پرسشنامه نیز پیش از این توسط رضایی و همکاران )837( عباس پور و باروتیان )83( یعقوبی و همکاران )8( مورد استفاده قرار گرفته است بهره گرفته شده است. 7- یافتههای پژوهش در این بخش از تجزیه و تحلیل آماری به بررسی چگونگی توزیع نمونه آماری از حیث متغیرهایی چون جنسیت تحصیالت پست سازمانی و سن پرداخته میشود. متغیرهای جمعیت شناختی جنسیت تحصیالت پست سازمانی سن جدول 6: اطالعات جمعیت شناختی پژوهش سطوح مرد زن دیپلم فوق دیپلم لیسانس فوق لیسانس و باالتر کارشناس سرپرست مدیر درصد فراوانی 4 /4 5 /8 8 /3 7 / 27 / 2 /2 22 /4 3 /3 8 /7 2 / 27 /3 52-82 82-72 72 به باال /8 در این پژوهش به منظور بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش از آزمون کولموگروف- اسمیرنف استفاده شد. بر اساس نتایج این آزمون تمامی متغیرهای پژوهش نرمال هستند. لذا با توجه به نرمال بودن توزیع دادهها و باالتر بودن تعداد نمونهها از 8 )بر اساس قضیه حد مرکزی( میتوان از آزمونهای پارامتریک برای تحلیل فرضیههای پژوهش استفاده نمود. شد. متغیر مدیریت دانش عملکرد سازمانی کل آلفای كرونباخ جدول 2: پایایی پرسشنامه شاخص KMO /422 / درصد كل واریانس تبیین شده 7 /2 2 /8 28 /77 /44 /48 /47 /8 همانطور که مشاهده شد ضریب آلفای کرونباخ متغیرهای پژوهش بزرگتر از /4 است که نشانگر تایید پایایی باالی پرسشنامه است. برای تعیین روایی سازه و سنجش اعتبار ابزار اندازهگیری و تایید آن از تحلیل عاملی استفاده شد. ابتدا امکان انجام تحلیل عاملی اکتشافی بر روی نمونه پژوهش با استفاده از آزمون بارتلت و شاخص کفایت نمونه گیری بررسی 4
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه سپس برای تحلیل عوامل از روش تحلیل مولفههای اصلی استفاده شد و روش چرخش واریماکس برای تعیین عاملهای احتمالی تشکیل دهنده زیربنای پرسشنامه به کار گرفته شد. به منظور تایید نتایج تحلیل اکتشافی از تحلیل عاملی تاییدی در دو مرحله استفاده شد. بدین منظور روش برآورد بیشینه احتماالت به کار رفت. در تفسیر مدل برون داد به تحلیل عاملی تاییدی شاخصهای برازش کلی مدل و بارهای عاملی و معنادار توجه میشود و بارهای عاملی بزرگتر از /8 پذیرفته میشود. نتایج تحلیل عاملی تایید معناداری همه ابعاد و گویههای در نظر گرفته شده برای مفاهیم موجود در مدیریت دانش و عملکرد سازمانی تایید شد. جدول 3: آزمون T تک نمونهای برای بررسی وضعیت مدیریت دانش و مولفههای تشكیل دهنده آن متغیر خلق دانش کسب دانش ثبت دانش انتقال دانش کاربرد دانش مدیریت دانش میانگین 8 /33 انحراف معیار /32 سطح قابل قبول 8 Tمقدار /48 سطح معناداری / / / / / / 8 /257 7 /85 3 /222 8 /23 /42 8 8 8 8 8 /35 /333 /335 /243 /255 8 /8 8 /35 8 /3 8 /28 8 /4 جدول 4: آزمون T تک نمونهای برای بررسی وضعیت عملكرد سازمانی و مولفههای تشكیل دهنده آن متغیر توانایی وضوح حمایت مشوق ارزیابی اعتبار محیط عملکرد سازمانی میانگین 8 /28 انحراف معیار /454 سطح قابل قبول 8 Tمقدار /322 سطح معناداری / / / / / / / / /28 /73 8 /784 4 /5 2 /74 2 /58 5 /73 8 8 8 8 8 8 8 /7 /427 /338 /5 /42 /32 /28 8 /3 8 /7 8 /88 8 /4 8 /24 8 /24 8 /22 نتایج به دست آمده نشان داد که میانگین نمونه در خصوص وضعیت مدیریت دانش و مولفههای تشکیل دهنده آن و همچنین عملکرد سازمانی و مولفههای تشکیل دهنده آن در شرکت مورد بررسی در وضعیت مطلوبی قرار دارد. همچنین آزمون تی تک نمونهای نشان داد که همه ابعاد از سطح متوسط و قابل قبول )عدد 8( باالتر است و به لحاظ آماری معنادار است. از این رو میتوان گفت که از دیدگاه کارکنان سرپرستان و مدیران مدیریت دانش و عملکرد سازمانی و مولفههای تشکیل دهنده آنها در سطح قابل قبولی وجود دارد.
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 6 4 63 /2 62 /84 /272 66 /52 /85 /2 جدول 8: ضرایب همبستگی بین عوامل و سازههای اصلی پژوهش 6 /523 /8 /544 /288 3 /4 /542 /53 /54 /258 5 /58 /578 /74 /57 /722 /238 7 /752 /524 /53 /32 /5 /78 /282 /832 /8 /82 /5 /527 /522 /722 /272 8 /743 /832 /747 /872 /583 /825 /882 /448 /22 4 /73 /5 /8 /54 /54 /55 /3 /43 /45 /72 3 /583 /822 /54 /5 /888 /74 /57 /82 /8 /235 /888 2 /43 /822 /758 /557 /24 /544 /5 /527 /882 /58 /24 /857 6 /844 /53 /858 /2 /843 /828 /547 /38 /552 /54 /522 /233 /724 = خلق دانش 5= کسب دانش 8= ثبت دانش 7= انتقال دانش 2= کاربرد دانش 2= توانایی 4= وضوح = حمایت 3= مشوق = ارزیابی = اعتبار 5= محیط 8= مدیریت دانش 7= عملکرد سازمانی 6 2 3 4 8 7 5 3 6 66 6 2 6 3 6 4 نتایج به دست آمده از ضریب همبستگی پیرسون نشان میدهد که بین مدیریت دانش و ابعاد و مولفههای آن با عملکرد سازمانی و مولفههای تشکیل دهنده آن رابطه معناداری وجود دارد. همچنین نتایج نشان میدهد که بین دو متغیر اصلی مدیریت دانش و عملکرد سازمانی رابطه مستقیم و مثبتی )2/=r( در سطح / معنادار است. 6-7- تحلیل معادالت ساختاری یکی از روشهای نوین بررسی رابطه عل ی بین متغیرها روش معادالت ساختاری است. فرض مورد بررسی در یک مدل معادالت ساختاری یک ساختار عل ی بین مجموعهای از سازههای غیرقابل مشاهده است. این سازهها از طریق مجموعهای از متغیرهای 3
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه مشاهدهگر اندازهگیری میشوند. نکته حائز اهمیت این است که متغیرهای مکنون در مدل معادالت ساختاری به دو دسته متغیرهای برونزا و درونزا تقسیم میشوند. در این پژوهش از نرم افزار 23.V AMOS برای تحلیل ساختاری مدل پیشنهادی استفاده شده است. شكل 2: بررسی رابطه عل ی متغیرهای اصلی پژوهش )مقادیر تخمین استاندارد( شكل 3: بررسی رابطه عل ی متغیرهای اصلی پژوهش )اعداد معناداری(
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 اندازه T برای نشانگرهایی که المبداهای آنها معادل در نظر گرفته شده است محاسبه نمیشود. بعضی از نشانگرها معادل تعریف میشوند زیرا سازههای مکنون واحد اندازهگیری مشخصی ندارند و مبدا و واحد اندازهگیری آنها باید در مدل تعریف شود. در اینجا همه نشانگرها ارزش T بزرگتر از 5 را به دست آوردهاند. نتایج نشان از برازش مناسب مدل میباشد. شاخص کای دو: نشان دهنده میزان آماره کای دو برای مدل است. در واقع این شاخص اختالف بین مدل و دادهها را نشان میدهد و معیاری برای بد بودن مدل است. لذا هر قدر که میزان آن کمتر باشد حاکی از اختالف کمتر بین ماتریس واریانس- کوواریانس نمونه اتخاذ شده و ماتریس واریانس- کوواریانس حاصل از مدل اتخاذ شده بوده و بد بودن مدل را نشان میدهد. البته الزم به ذکر است که میزان این شاخص تحت تاثیر تعداد نمونه اتخاذ شده قرار میگیرد. درواقع چنانچه حجم نمونه بیشتر از 5 باشد این شاخص تمایل زیادی به افزایش دارد. همچنین بهتر است که این شاخص با در نظر گرفتن درجه آزادی تفسیر شود. در این پژوهش میزان این شاخص برابر 22/723 است. درجه آزادی: این شاخص درجه آزادی مدل را نشان میدهد و نباید کوچکتر از صفر باشد. درجه آزادی مدل این پژوهش برابر با 28 است. نسبت کای دو بر درجه آزادی: یکی از بهترین شاخصهای بررسی نیکویی برازش مدل بررسی نسبت کای دو بر درجه آزادی است. البته حد استانداردی برای مناسب بودن میزان این شاخص وجود ندارد. اما بسیاری از اندیشمندان بر این عقیدهاند که این شاخص باید کمتر از 8 باشد. در نهایت حد مناسب بودن باید با تشخیص محقق و بر اساس نوع تحقیق صورت گیرد. در این پزوهش میزان این نسبت برابر با /2 میباشد. شاخص : P-Value ان شاخص نیز معیاری دیگر برای سنجش مدل است. اما در مورد میزان قابل قبول بودن این شاخص اجماع نظری وجود ندارد. برخی از اندیشمندان آماری معتقدند که میزان ان باید بیشتر از /2 باشد در حالی که برخی بر بیشتر بودن این میزان تاکید دارند. مقدار این آماره در پژوهش حاضر برابر با /85 است. شاخص میانگین مجذور خطاهای مدل :)RMSEA( این شاخص بر اساس خطاهای مدل ساخته شده و همانند شاخص کای دو معیاری برای بد بودن مدل است. برخی از اندیشمندان بر این اعتقادند که این شاخص باید کمتر از /2 باشد. همچنین برخی دیگر میزان کمتر از / را مناسب میدانند. میزان این شاخص برای مدل پژوهش برابر با /5 است. معیارهای GFI و :AGFI نشان دهنده اندازهای از مقدار نسبی واریانسها و کوواریانسها میباشد که به وسیله مدل تبیین میشود. این معیارها بین صفر و یک متغیر هستند و هرچه به یک نزدیکتر باشند نیکویی برازش مدل با دادههای مشاهده شده بیشتر است. در این تحقیق معیارهای مذکور به میزان = /354 GFI و AGFI=/38 گزارش شده است که نشان میدهد مدل تحقیق از برازش خوبی برخوردار است. نتیجهگیری بر اساس نتایج مشخص شد که مدیریت دانش و مولفههای آن شامل خلق کسب ثبت انتقال و کاربرد دانش از اثر مثبت و معنیداری بر عملکرد سازمانی برخوردار بوده و در مجموع 25 درصد از واریانس آن را تبیین کردند. فرضیه اصلی پژوهش بیان میدارد که بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی رابطه مثبت معنادار وجود دارد. با توجه به مدل ساختاری فرضیه اصلی در حالت تخمین استاندارد و ضرایب معناداری چون عدد معناداری بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی برابر با 7/4 است و بزرگتر از /32 شده است پس رابطه بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی تایید میشود از طرفی چون ضریب مسیر تاثیر بین این دو متغیر برابر 8 درصد شده است بنابراین بین مدیریت دانش و عملکرد سازمانی تاثیر مستقیم مثبت و معناداری وجود دارد. امروزه دانش و اطالعات به عوامل تعیین کنندهای در موفقیت و قدرت رقابت پذیری سازمانها تبدیل شده و مدیریت دانش به عنوان یکی از مباحث نوین سازمانی در علم مدیریت مطرح شده است. سازمانها برای بهبود جایگاه رقابتی خود
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه مجبور هستند برای نگهداری دانش موجود و نیز یادگیری دانشهای نوین مدیریت دانش را به کار گیرند. سازمان باید جهت بهبود عملکرد خود در برخی موارد دانش سازمانی خود را آگاهانه کنار بگذارند و دانش جدیدی را جایگزین نمایند. اشتراک دانش باعث یادگیری جمعی میشود و همافزایی را در گروهها افزایش میدهد و این خود باعث بهبود سهم دانش در دسترس شرکت برای ارتقاء عملکرد سازمانی میشود بنابراین پیشنهاد میگردد محیط حمایتی شرکت تقویت گردد. همچنین باید فرصتهای جدید یادگیری در شرکت فراهم شود. میتوان با برگزاری کارگاهها و دورههای آموزشی مدیران و کارشناسان شرکت را با این مقولهها آشنا نمود و در جهت ارتقای عملکرد سازمانی گام برداشت تا سازمانی با کارایی و اثربخشی باالتری داشت. با توجه به نتایج پژوهش میبایست در شرکت بستری ایجاد شود که در آن تسهیم و مبادله ایدهها دانش و اطالعات ارزشمند تلقی گردد. فرهنگ سازمانی مناسب و سودمند که حامی مبادله و انتقال دانش بین سطوح مختلف سازمان باشد به طوری که افراد بدون هیچگونه ترس و واهمهای اطالعات و دانش خود را در اختیار همکاران خود قرار دهند و این مساله را بعنوان یک نقطه ضعف تلقی ننمایند. فرهنگ تسهیم دانش میتواند نتایج فردی و سازمانی معنوی در بر داشته باشد و در نتیجه سازمان را از مزایای مدیریت دانش بهره مند سازد. بنابراین میتوان با ایجاد دورهها و سمینارهای آموزشی در سطح شرکت و دعوت از اساتید مجرب در این زمینه برای تدریس دورهها کارکنان را از مزایای تبادل دانش و اطالعات آگاه ساخت. ضمن اینکه مدیران هم باید دیدگاه حمایتی خود را نسبت به مدیریت دانش حفظ نمایند که در غیر اینصورت این مساله میتواند بعنوان یکی از موانع مهم فرهنگی به حساب آید. توجه دائمی و بیشتری به فناوری اطالعات و ارتباطات و زیرساختهای آن صورت گیرد. زیرا تکنولوژی اطالعات و ارتباطات بعنوان یکی از ابزارهای قوی در فرآیند مدیریت دانش مورد استفاده قرار میگیرد. در سالهای کنونی اطالعاتی که در اختیار سازمانها قرار میگیرد از نظر کم یت و کیفیت افزایش چشمگیری داشته است. برای شناسایی و ارزیابی فرصتها و تهدیداتی که متوجه سازمان میشود و میتوان از تکنولوژی پیشرفته کامپیوتری گرداوری دادهها و در حافظه نگهداشتن آنها دستگاههای دورنگار شبکههای اینترنت نرم افزارها و همچنین دورههای اموزشی مرتبط با فناوری اطالعات و ارتباطات استفاده کرد. اینترنت به عنوان شاهراه اطالعاتی میتواند موفقیت سازمان را تضمین کند. ضمن اینکه وجود شبکه کامپیوتری درون سازمان به نحو کارا میتواند ارتباط بخشهای مختلف را با هم برقرار سازد و موجب بهبود عملکرد سازمانی گردد. تشكر و قدردانی در اینجا بر خود الزم میدانم که از مدیریت و پرسنل شرکت آبادگران کمال تشکر را نمایم. توفیق رفیق راهتان باد. مراجع استیفایی سوما )838(»رابطه بین مدیریت دانش و هوش سازمانی«پیام آینده نشریه بانک آینده شماره 2 صص 8-82 الوانی سیدمهدی ناطق تهمینه فراحی محمدمهدی )82(»نقش سرمایه اجتماعی در توسعه مدیریت دانش سازمانی«فصلنامه علوم مدیریت ایران سال دوم شماره 2 صص 82-4 آقاداوود سید رسول بنی طالبی مهدی )832(»بررسی تاثیر مدیریت دانش مشتری بر بهبود عملکرد سازمان مطالعه موردی: بانک مهر اقتصاد استان چهارمحال و بختیاری«نخستین کنفرانس بین المللی پاردایمهای نوین مدیریت هوشمند تجاری و سازمانی تهران دانشگاه شهید بهشتی 8 اردیبهشت..5.8 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 برزین پور فرناز سباعی عبدالکریم )837(»ارائه الگوی مفهومی مدیریت دانش مبتنی بر سرمایه فکری و دانش مدیریت پروژه در سازمانهای پروژه محور )مطالعه موردی در صنعت پتروشیمی(«نشریعه علمی پژوهشی مدیریت فردا سال سیزدهم شماره 75 صص 24- جعفری قمدم سعید )82( «گامهای رهبران در مسیر مدیریت دانش سازمانی«ماهنامه مدیریت دانش سازمانی شماره داونپورت توماس پروساک الرنس )843(»مدیریت دانش«ترجمه حسین رحمان سرشت تهران: نشر ساپکو رادینگ آلن )88(»مدیریت دانش: موفقیت در اقتصاد جهانی مبتنی بر اطالعات«ترجمه محمدحسین لطیفی تهران: انتشارات سمت رجبی علی محمد شاه محمدی غالمرضا )835(»مدلی برای بکارگیری فناوری اطالعات در مدیریت دانش نیروی انتظامی جمهوری اسالمی ایران«مطالعات مدیریت بر آموزش انتظامی شماره اول )پیاپی 5( سال ششم صص 8-83 رحیمی غالمرضا وظیفه دمیرچی قادر )835(»بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی و مدیریت دانش بر بهرهوری کارکنان دانشگاه آزاد اسالمی منطقه 8«مجله علمی مهندسی مدیریت سال اول شماره 8 صص 34-8 رضایی روح اله صالحی مقدم نفیسه شعبانعلی فمی حسین )837( ب» ررسی اثر مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی در سازمان جهاد کشاورزی استان البرز«پژوهشهای ترویج و آموزش کشاورزی سال هفتم شماره 7 )پیاپی 5( صص 44-3 22 ستاری صدرالدین نامور یوسف )833»ارزیابی عملکرد سازمانی از دیدگاه اعضای هیئت علمی )مطالعه موردی: دانشگاه آزاد اسالمی واحد اردبیل(«فصلنامه روانسناسی تربیتی سال سوم شماره چهارم )پیاپی 5( صص 22- رسولی رضا الفت پور نادعلی قربانی ساالر )832(»بررسی تاثیر مدیریت دانش و توسعه منابع انسانی بر عملکرد سازمانی در ستاد مرکزی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور«پنجمین کنفرانس بین المللی حسابداری و مدیریت و دومین کنفرانس کارآفرینی و نوآوری های باز تهران 8 تیر 832 عباس پور عباس باروتیان هدی )83( رب» رسی رابطه ارتباطات اثربخش و عملکرد سازمانی )بر اساس مدل اچیو( در واحدهای ستادی شرکت ملی گاز ایران در سال 8«فصلنامه مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت سال چهارم شماره صص 4-8 عطوفی نجف آبادی مریم بنی هاشمی سید علی )835(»ارائه مدل استقرار مدیریت دانش در صنایع کشور بر اساس فاکتورهای زمینهای«مدیریت دولتی دوره 2 شمار 5 صص 22-45 عالمه سیدمحسن مقدمی مهدی )83( «بررسی رابطه میان یادگیری سازمانی و عملکرد سازمانی )مطالعه موردی: واحد نیرو محرکه شرکت ایران خودرو(«)پیاپی )8 صص 42-33 پژوهشنامه مدیریت اجرایی )علمی- پژوهشی( سال دهم شماره فتحی فرشاد نثاری طاهره )832(»مدیریت دانش و عملکرد سازمانی«کنفرانس بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تهران 4 خرداد محمدزاده اسماعیل )832(»رابطه انتقال دانش و یادگیری سازمانی با عملکرد سازمانی در بین پرسنل سازمان بهزیستی استان سمنان در سال 832«پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران محمودی فروغ )83(»بررسی وضعیت مدیریت دانش سازمانهای فرهنگی مطالعه موردی: دبیرخانه شورای عالی انقالب فرهنگی«پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا تهران مسعودی فر پویان )8(»راهکارهای عملی برای مدیریت دانش در سازمانهای پروژه محور«فصلنامه دریچه سال چهارم شماره نهم صص -2 نمامیان فرشید فیض الهی صادق )837(»تاثیر فرهنگ سازمانی بر عملکرد سازمان با نقش میانجی نوآوری )مطالعه موردی: شهرک صنعتی ایالم( «فرهنگ ایالم دوره شانزدهم شماره 72 و 74 صص 2-47.7.2.2.4..3...5.8.7.2.2.4..3.5 8
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه هومن حیدرعلی )87(»کتاب مدلیابی معادالت ساختاری با استفاده از نرم افزار لیزرل«چاپ دوم تهران: انتشارات سمت. یعقوبی مریم کریمی سعید حسنزاده اکبر جوادی مرضیه ماندگار حسنعلی عابدی فرزانه )8(»بررسی عوامل موثر بر بهبود عملکرد کارکنان بر اساس مدل ACHIEVE از دید مدیران )ارشد اداری و پرستاری( بیمارستانهای آموزشی شهر اصفهان«فصلنامه بیمارستان سال هشتم شماره 5 )مسلسل 85( صص 4-8.5.55 23. Byars, L. I., and Rue, L. W. (28). Human Resource Management, 9 th Edition. New York: Mc Graw Hill. 24. Chang, T., and Chuang, H. (29). Performance effects of Knowledge management: corporate Management Characteristics and Competitive strategy enablers, Asian Journal of management and Humanity sciences,4. pp. 8-99. 25. Chong,S.C., and Choi,Y.S.(25). Critical Factor In The Successful Implementation Of Knowledge Management, Journal Of Knowledge Management Practice,5 (4). pp.358-367. 26. Chua, A.Y. K. (29). The dark side of successful knowledge management initiatives, Journal of Knowledge Management, 3 (4). pp. 32-4. 27. Crossan, M. M., and Bapuji, H. B. (23). Examining the link between knowledge management, organizational learning and performance, Organizational Learning and Knowledge, 5 th International Conference, LANCASTER University, June. 28. Gold, A. H., Malhortra, A., and Segars, A. H. (2). Knowledge management: An organizational capabilities perspective, Journal of Management Information System, 8 (). Pp. 85-24. 29. Ha, S. T., Lo, M. C., and Wang, Y. C. (25). Relationship between knowledge management and organizational performance: A Test on SMEs in Malaysia, Procedia- Social and Behavioural Science, 224. pp.84-89. 3. Jeon, S., Kim, Y. and Koh, J. (2). An integrative model for knowledge sharing in communities-of-practice, Journal of Knowledge Management, 5 (2). pp. 25-269. 3. Probest, G., Steffen, R. and Kai, R. (22). Managing Knowledge; Building Blocks for Success, New York; John Wilely & Sons. 32. Sarlak, M. (28). Organizations in the knowledge era, Tehran, Payam Noor university press. 33. Singh, S., Chan, Y. and Mckeen, J. (26). Knowledge management Capability and organizational Performance: A Theoretical foundation, OLKC 26 Conference at the University of Warwick, Coventry on 2th -22end March. 34. Tanriverdi, H., and venkatramen, V. (25). Knowledge Relatedness and the Performance of Multibusiness firms, Strategic Management Journal, 26. pp. 97-9. 35. Zaied, A. H., Hussein, G. S., and Hussein, M. M. (22). The Role of Knowledge Management in Enhancing Organizational Performance, Information Engineering and Electronic Business, 5, pp. 27-35 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 تعیین ارتباط بین مسئولیت اجتماعی سازمان و تاثیر شیوههای مدیریت منابع انسانی از طریق مدل سیستمی مدیریت دانش محراب رئیسیان پژوهشگر اقتصادی کارشناسی ارشد حسابداری.علوم و تحقیقات مدیرعامل گروه تخصصی دهکده شکوه چكیده این تحقیق با هدف تعیین ارتباط بین مسئولیت اجتماعی سازمان و تاثیر شیوههای مدیریت منابع انسانی از طریق مدیریت دانش در سال 835 به انجام رسید. نوع تحقیق با توجه به هدف کاربردی و از نظر ماهیت وروش توصیفی می باشدکه با استفاده از مطالعات میدانی به بررسی وضعیت موجود پرداخته است. جامعه آماری مورد نظر کلیه کارمندان سازمان نظام مهندسی کشور کشور شامل 7 نفر بوده که از این تعداد براساس فرمول محاسبه حجم نمونه کرجسی و مورگان )34( تعداد 8 نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب شده اند. ابزار اندازهگیری پرسشنامه مسئولیت اجتماعی سازمان و مدیریت منابع انسانی بوسیونینی بوده است که با ضریب آلفای کرونباخ /72 پایایی آن اثبات و روایی آن نیز طبق نظر اساتید فن مورد تایید واقع شده است. در تجزیه و تحلیل یافتههای تحقیق از شیوههای توصیف آماری از قبیل: جداول توزیع فراوانی شاخصهای مرکزی و شاخصهای پراکندگی و در بخش استنباطهای آماری از روش آزمون رگرسیون برای نمونههای مستقل و روشNOVA همبستگی و گاما برای بررسی فرضیات تحقیق استفاده شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل یافته ها نشان میدهد که رابطه معناداری بین مسئولیت اجتماعی با شیوههای مدیریت منابع انسانی)یادگیری وتوسعه طراحی شغل ارتباطات مشارکت ارزیابی عملکرد( وجود داشته و بین مدیریت دانش و شیوههای منابع انسانی همبستگی مثبت و رابطه معنادار وجود دارد. واژگان كلیدی: مسئولیت اجتماعی مدیریت دانش طراحی شغل یادگیری و توسعه ارزیابی عملکرد مقدمه ارتباط بین مدیریت منابع انسانی و مسئولیت اجتماعی سازمان دو طرفه است. از یک طرف مدیریت منابع انسانی به عنوان عملکرد مدیریت یک سازمان می تواند به عنوان یکی از اهداف مسئولیت های اجتماعی سازمان باشد. سازمان های که دارای مسئولیت اجتماعی هستند بر این عقیده هستند که به کارکنان خود اهمیت بیشتری می دهند و همواره به دنبال ارتقای شرایط کاری و رفاه آنها هستند. از طرفی دیگر از طریق کارکنان سازمان است مسئولیت اجتماعی واقعی در فعالیت های روزمره یک سازمان مشخص می شود.چنین فعالیت هایی مسئولیت اجتماعی سازمان را از طریق تعامل روزمره با مشتریان و سایر ذینفعان خارجی در داخل و خارج از سازمان برای عموم آشکار می سازد. ون دن هاول تایمرمن و اسکالک )55 ( همزمان با آغاز بلوغ و پیشرفت استراتژی HR زمان آن فرا رسیده که مشخص کنیم حوزه تحقیق و تمرینات مدیریتی به کجا رسیده است. اگرچه با گذشت نزدیک به دو دهه از پیشرفت علمی این حوزه بطور آشکاری تاثیر خود را در. Schalk, R., Timmerman, V., & van den Heuvel, S 2
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه آینده نشان خواهد داد).سعادت 835( انواع مختلف سازمانها)بخش عمومی و خصوصی( به طور فزاینده عامل بالقوه کارکنان خود را به عنوان یک منبع مزیت رقابتی بیان کرده اند.ایجاد مزیت رقابتی از طریق کارکنان نیاز به توجه زیادی دارد که بهترین عامل برای این سرمایه ها دارد.)میرسپاسی 843( دارایی در نتیجه یک سیر صعودی در تحقیقات در راستای تمرکز بر تاثیر شیوه های مدیریت منابع انسانی در ده سال گذشته وجود داشته است.براون و چالیر) 55 (. در یک استراتژی مناسب مسئولیت اجتماعی به سازمان ها کمک میکند تا خودشان را در جایگاهی قرار دهند که بصورت پیش گستر خطرات محیطی را مدیریت کنند و از فرصت ها بهره ببرند خصوصا با توجه به همکاریشان با بخش وسیعی ازذینفعانی مثل سهام داران مشتریان مجمع ها عرضه کنندگان دولت ها سازمان های غیر دولتی سازمان های بین المللی وسازمان های تحت تأثیر فعالیت های شرکت 5 الول و آگوینس) 55(. امروزه کامال پذیرفته شده است که پیاده سازی موفقیت آمیز مدیریت دانش مستلزم تعامل مدیریت دانش و مدیریت منابع انسانی است.این موضوع در نگرش سیستمی به مدیریت دانش نیز کامال مورد تاکید قرار گرفته است. یکی از مشکالتی که سازمانها با آن مواجه می شوند هنگام معرفی کردن مدیریت دانش است زیرا این معرفی به کارکنان کمک می کند تا فهم مشترکی راجع به دانش و مدیریت دانش داشته باشند. علی رغم بسیاری از دارایی های دیگر دانش چیزی نیست که انسان بتواند آنرا لمس کند یا آنرا احساس کند و به همین دلیل جزء دارایی های ناملموس و نامشهود است. بعضی از دانش ها در خارج از ذهن انسان قراردارند اما درصد عمده ای از دانش در مغز افراد وجود دارد. یکی دیگر از ویژگیهای مشکل بودن درک دانش اینست که ارزش دانش تا حد زیادی زمینه ای است تد گرید و 8 سندرا ( 55( منظور از مسئولیت اجتماعی این است که سازمان ها تأثیر عمده ای بر سیستم اجتماعی دارند و لذا چگونگی فعالیت های آنها باید به گونه ای باشد که در اثر آن زیانی به جامعه نرسد و در صورت رسیدن زیان سازمان های مربوط ملزم به جبران آن باشند.به عبارت دیگر سازمان ها نباید خود را مستقل «تافته جدا بافته «از محیط بیرونی خود و به اصطالح بدانند بلکه باید خود را جزئی از یک کل یعنی محیط بیرونی و اجتماع بدانند و باید اهداف و فعالیت های آنها در راستای آرمان های اجتماعی و رفاه و آسایش جامعه باشد.)دعایی 844 (امروزه همه مدیران باید به کارهایی دست بزنن که مورد قبول جامعه و منطبق با ارزش های آن باشد.سازمان هایی که نمی توانندخود را با این مهم تطبیق دهندموفق نخواهند بود. مروری بر ابیات و پیشینه تحقیق مدیریت منابع انسانی و اداره کارکنان اصطالحی نسبتا جدید است که از دهه 34 به بعد مطرح گردیده است.صاحب نظران مدیریت در بیان مسائل انسانی سازمان از واژه های مختلفی مانند کارگزینی مدیریت نیروی انسانی اداره امور کارکنان مدیریت منابع انسانی مدیریت منابع انسانی و اداره امور کارکنان استفاده نموده اند و بسیاری از محققان هم اکنون نیز از این رشته علمی با عنوان قدیمی و سنتی آن مانند کارگزینی اداره امور کارکنان در نوشته های خود نام میبرند برخی این اصطالحات را مترادف دانسته و در یک معنا آنها را به کار می گیرند.مارلر و فیشر ( 7 55( استدالل کرده اند مسئولیت اجتماعی تعهد سازمان به بهبود جامعه از طریق شیوه های کسب و کار اخالقی و مشارکت منابع سازمانی است.طبق نظر هاک و دالبون ( 2 55( مسائل مربوط به مدیریت منایع انسانی اغلب بر حسب نحوه برخورد سازمان ها با منابع انسانی شان تعیین می شود و بر ابزار و رویه های کاربردی در آن تاکید شده است.زیر سیستم دانش شامل 2 مرحله است که انتقال دانش از منبع تا مصرف را پوشش می دهد: کسب ایجاد ذخیره تحلیل و داده کاوی انتقال و توزیع به کارگیری و روایی سازمان ها هنگامی به طور اثربخش و کارآمد یاد می گیرند که این فرآیندهای ششگانه مستمر و تعاملی باشند.این فرایندها متوالی. Brown, K., & Charlier, S 2. Aguinis, H., & Lawal, S 3. Foos, Ted., Schum, Gray and Rothenberg, Sandra 4. Marler, J. H., & Fisher, S 5. Hoch, J. E., & Dulebohn, J. H 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 یا مستقل نیستند اطالعات باید از طریق کانال های مختلف و اغلب با چارچوب های زمانی متفاوت توزیع شود.مدیریت دانش باید به طور مستمر برای فیلترهای ادراکی و نیز در خصوص هر دو فعالیت های فوق فعال و واکنشی به کار گرفته شود )طالبیان 88(. به نظر بات مدیریت دانش فرایند ایجاد تأیید ارائه توزیع و کاربرد دانش است که این پنج عامل زمینه آموزش بازخورد آموزش مجدد ویا حذف آموزش را فراهم می آورد که معموال برای ایجاد نگهداری و احیای قابلیت های سازمان مورد نیاز است.نویسندگان پیشرو در زمینه مدیریت دانش دانش را به عنوان "یک ترکیب منعطف از تجربیات ارزشها اطالعات زمینه ای و بینش خبرگان که چارچوبی برای ارزیابی و جمع کردن تجربیات و اطالعات جدید ایجاد بوجود آورده است نگاه میکنند. براون و چالیر )55 ) 5 شیوه های استراتژیک مدیریت منایع انسانی را به عنوان شیوه هایی که 8 ) 52 (دانش از ذهن بصورت نظری یا تجربی به کل عملکرد سازمان مربوط است تعریف کردهاند کرما جیمز و مارک کارگران دانشی سرچشمه می گیرد و در ذهن کاربران دانشی کاربردی می شود 7 مرویک ( 58 (.هدف از این تحقیق فراهم کردن دالیلی برای وجود رابطه بین مدیریت منابع انسانی و مسئولیت اجتماعی سازمان آگاهی و شناخت برخی عوامل موثردرشیوه های مدیریت منابع انسانی که منجربه ایجاد مسئولیت اجتماعی مثبت درسازمان شود تعیین نوع و میزان تاثیر درک کارکنان از نحوه عملکرد شیوه های مدیریت منابع انسانی از طریق مدیریت دانش تاکید بر نقش مهم و استراتژیک مدیریت منابع انسانی در ارتقا و توسعه مدیریت دانش شناخت برخی از اثرات مثبت مسئولیت اجتماعی سازمان برنتایج 2 عملکردشیوه های مدیریتی سازمان هست.دالبون و جانسون) 55( محقق سعی دارد به سواالت زیر پاسخ دهد: بین شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان با مسئولیت اجتماعی سازمان رابطه وجود دارد بین شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان با مدیرت دانش رابطه معنی داری وجود دارد. بین مسئولیت اجتماعی سازمان با مدیریت دانش رابطه معناداری وجود دارد...5.8 شكل 6: مدل مفهومی. Buat 2. Brown, K., & Charlier, S 3. Hoffman James, Hoelscher Mark L., Sherif Karma 7. Merwick, A. D 2. Dulebohn, J. H., & Johnson, R 4
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه روش تحقیق تحقیق حاضر یک تحقیق توصیفی ازنوع پیمایشی است. و همچنین پژوهش حاضراز نوع کاربردی می باشد. جهت باال بردن اعتبار تحقیق با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شد. در این تحقیق ابزار جمع آوری داده ها شامل دو پرسشنامه مسئولیت اجتماعی سازمان و مدیریت منابع انسانی بوسیونینی می باشد..برای سنجش میزان روایی طرح پرسشهای مطرح شده پرسشنامه دراختیار چند نفر از اساتیدفن گذاشته شدند با جمعبندی نظرات آنان سؤاالت انتخاب شده ویرایش گردیده و قابلیت اجرارا کسب نمودند. برای تعیین پایایی پرسشنامه تحقیق حاضر پرسشنامه ها دربین 8 نفرازآزمودنیها اجراگردیدوپایایی پرسشنامه /7 درصد از طریق تکنیک آلفای کرونباخ بدست آمد.برای توصیف صفات کیفی به محاسبه درصد و توزیع فراوانی و درصد تجمعی برای توصیف صفات کمی به محاسبه شاخص های مرکزی و پراکندگی )میانگین انحراف استاندارد خطای معیار میانگین دامنه تغییرات چولگی و کشیدگی( از نرم افزار SPSS پرداخته شد و برای تعیین نرمال بودن نمرات از آزمون گاما آزمون رگرسیون خطی همبستگی Anova استفاده شد. یافتههای تحقیق آزمون فرضیه اول ادعای محقق: شیوه های مدیریت منابع انسانی با مسئولیت اجتماعی سازمان رابطه معنی داری دارد. فرض آماری: شیوه های مدیریت منابع انسانی با مسئولیت اجتماعی سازمان رابطه معنی داری ندارد: H شیوه های مدیریت منابع انسانی با مسئولیت اجتماعی سازمان رابطه معنی داری دارد: H جدول 6: نتایج آزمون رگرسیون برای فرضیه اول متغیر مستقل متغیر وابسته ضریب همبست گی ضریب رگرسیون سطح معنی داری ضریب تعیین مقدارآماره سطح معنی داری آماره (F) (F) (Sig) ) β( شیوه های مسئولیت / 8 /22 /72 / /24 /24 مدیریت اجتماعی منابع انسانی سازمان تحلیل سطح معنی داری آمارهF (Sig-F) : با توجه به اینکه سطح معنی داری آماره )/( F می باشد که کمتر از /2 بوده و نشان می دهد که رابطه خطی بین دو متغیر وجود دارد. تحلیل ضریب همبستگی و ضریب رگرسیون )β( : با توجه به ضریب همبستگی شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان رابطه مثبتی با مسئولیت اجتماعی سازمان دارد. همچنین با توجه به نتایج آماری جدول فوق می توان ادعا کرد که در سطح اطمینان 32 درصد متغیر شیوه های مدیریت منابع در سازمان به میزان )/24( واحد بر متغیر مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبت و معنی دار دارد )یعنی به ازای یک واحد تغییر در متغیر شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان )/24( واحد تغییر در متغیر مسئولیت اجتماعی سازمان ایجاد می شود(. تحلیل ضریب تعیین Square( R( : مقدار ضریب تعیین متغیرهای شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان و مسئولیت اجتماعی سازمان برابر )/72( است که بیان کننده این مطلب است که 72/ درصد تغییرات به وجود آمده درمتغیر مسئولیت اجتماعی سازمان از طریق متغیر شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان تبیین می گردد...5.8
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 نتیجه نهایی : با توجه به تحلیل انجام گرفته شیوه های مدیریت منابع انسانی رابطه مثبت و معنی دار دارد بنابراین فرضیه اول پذیرفته میشود. در سازمان با مسئولیت اجتماعی سازمان آزمون فرضیه دوم ادعای محقق: مسئولیت اجتماعی با نتایج عملکردهای سازمانی رابطه معنی داری دارد. فرض آماری: مسئولیت اجتماعی با نتایج عملکردهای سازمانی رابطه معنی داری ندارد: H مسئولیت اجتماعی با نتایج عملکردهای سازمانی رابطه معنی داری دارد: H جدول 2 : نتایج آزمون رگرسیون برای فرضیه دوم مقدارآماره (F) متغیر مستقل مسئولیت اجتماعی سازمان متغیر وابسته ضریب همبستگی ضریب رگرسیون سطح معنی ضریب تعیین سطح معنی داری آماره (F) / /53 /832 داری (Sig) / ) β( /25 /25 مدیریت دانش تحلیل سطح معنی داری آمارهF (Sig-F) : با توجه به اینکه سطح معنی داری آماره )/( F می باشد که کمتر از /2 بوده و نشان می دهد که رابطه خطی بین دو متغیر وجود دارد. تحلیل ضریب همبستگی و ضریب رگرسیون )β( : با توجه به ضریب همبستگی مسئولیت اجتماعی سازمان رابطه مثبتی با مدیریت دانش دارد. همچنین با توجه به نتایج آماری جدول فوق می توان ادعا کرد که در سطح اطمینان 32 درصد متغیر مسئولیت اجتماعی سازمان در سازمان به میزان )/25( واحد بر متغیر مدیریت دانش تاثیر مثبت و معنی دار دارد )یعنی به ازای یک واحد تغییر در متغیر مسئولیت اجتماعی سازمان )/24( واحد تغییر در متغیر مدیریت دانش ایجاد می شود(. تحلیل ضریب تعیین Square( R( : مقدار ضریب تعیین متغیرهای مسئولیت اجتماعی سازمان ومدیریت دانش برابر )/832( است که بیان کننده این مطلب است که 83/2 درصد تغییرات به وجود آمده درمتغیر مدیریت دانش از طریق متغیر مسئولیت اجتماعی سازمان تبیین می گردد. نتیجه نهایی : با توجه به تحلیل انجام گرفته مسئولیت اجتماعی با مدیریت دانش رابطه مثبت و معنی د را بنابراین فرضیه دوم پذیرفته میشود. دارد..5.8.7 آزمون فرضیه سوم ادعای محقق: توسعه مدیریت منابع انسانی با نتایج عملکردهای سازمانی رابطه معنی داری دارد. فرض آماری: توسعه مدیریت منابع انسانی با نتایج عملکردهای سازمانی رابطه معنی داری ندارد: H توسعه مدیریت منابع انسانی با نتایج عملکردهای سازمانی رابطه معنی داری دارد: H 3
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه جدول 3: نتایج آزمون رگرسیون برای فرضیه سوم مقدارآماره (F) متغیر مستقل متغیر وابسته ضریب همبستگی ضریب سطح معنی ضریب تعیین سطح معنی داری آماره (F) داری (Sig) رگرسیون β( ) / 78 /4 /52 / /728 /728 شیوه های مدیریت منابع انسانی مدیریت دانش..5.8 تحلیل سطح معنی داری آمارهF (Sig-F) : با توجه به اینکه سطح معنی داری آماره )/( F می باشد که کمتر از /2 بوده و نشان می دهد که رابطه خطی بین دو متغیر وجود دارد. تحلیل ضریب همبستگی و ضریب رگرسیون )β( : با توجه به ضریب همبستگی شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان رابطه مثبتی با مدیریت دانش دارد. همچنین با توجه به نتایج آماری جدول فوق می توان ادعا کرد که در سطح اطمینان 32 درصد متغیر شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان به میزان )/728( واحد بر متغیر مدریت دانش تاثیر مثبت و معنی دار دارد )یعنی به ازای یک واحد تغییر در متغیر شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان )/728( واحد تغییر در متغیر مدیریت دانش ایجاد می شود(. تحلیل ضریب تعیین Square( R( : مقدار ضریب تعیین متغیرهای شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان و مدیریت دانش برابر )/52( است که بیان کننده این مطلب است که 5/2 درصد تغییرات به وجود آمده درمتغیر مدیریت دانش از طریق متغیر شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان تبیین می گردد. نتیجه نهایی : با توجه به تحلیل انجام گرفته شیوه های مدیریت منابع انسانی در سازمان با مدیریت دانش رابطه مثبت و معنی دار دارد بنابراین فرضیه سوم پذیرفته میشود. آماره t متغیرها ضریب استاندارد مقایسه با مقدار بحرانی نتیجه 5 /2</32 5 /2 یادگیری و توسعه 5/ پذیرش فرضیه 8 /37</32 8 /37 /2 ارتباطات پذیرش فرضیه 7 /</32 7 / ارزیابی عملکرد 24/ پذیرش فرضیه 8 /53</32 8 /53 /4 فرصت شغلی پذیرش فرضیه /2</32 /2 / مشارکت رد فرضیه 5 /8</32 5 /8 /53 طراحی شغل پذیرش فرضیه با توجه به نتایج به دست آمده مشاهده می شود که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده گاما برابر با /24 و مقدار آماره ی t برابر با 7/ می باشد. این بدین معنی است که ارزیابی عملکرد بر مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبتی دارد و این فرضیه پذیرفته شده است. مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده گاما برابر با /2 و مقدار آماره ی t برابر با 8/37 می باشد. این بدین معنی است که ارتباطات بر مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبتی دارد و این فرضیه پذیرفته شده است. که مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده گاما برابر با /5 و مقدار آماره ی t برابر با 5/2 می باشد. این بدین معنی است که یادگیری و توسعه بر مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبتی دارد و این فرضیه پذیرفته شده است. مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده گاما برابر با /4 و مقدار آماره ی t برابر با 8/53 می باشد. این بدین معنی است که توسعه و یادگیری بر مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبتی دارد و این فرضیه 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 پذیرفته شده است. مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده گاما برابر با / و مقدار آماره ی t برابر با /2 می باشد. این بدین معنی است که مشارکت بر مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبتی دارد و این فرضیه رد شده است. مقدار ضریب رگرسیونی استاندارد شده گاما برابر با /53 و مقدار آماره ی t برابر با 5/8 می باشد. این بدین معنی است که طراحی شغل بر مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبتی دارد و این فرضیه پذیرفته شده است. نتیجه گیری فرضیات با توجه به بررسی های به عمل آمده در آزمون فرضیه ها در این تحقیق مشخص شد که شیوه های مدیریت منابع انسانی بر روی مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی سازمان تاثیر مثبت و مستقیم دارد. طراحی شغل ارزیابی عملکرد فرصت شغلی نیز دارای تاثیر مثبت و مستقیم بر روی مدیریت دانش و مسئولیت اجتماعی می باشد مدیریت دانش ( دانش سازمانی ) دارای تاثیر مثبت و مستقیم بر روی مسئولیت اجتماعی می باشد. نتیجه گیری كلی مدل پیشنهادی یک مدل مرکب جدید می باشد که ارتباط بین بهترین شیوه های مدیریت منابع انسانی مدیریت دانش مسئولیت اجتماعی طراحی شغل توسعه و یادگیری و ارزیابی عملکردسازمانی را بررسی می کند و بهترین شیوه های مدیریت منابع انسانی که اثری بالقوه در جهت پیشرفت و توسعه پیشنهادات تحقیق الف : برای گسترس مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانی پیشنهاد می شود. عملکرد سازمانی دارد را برای همه سازمان ها مهیا می کند. باتوجه به تأثیرتوسعه مدیریت منابع انسانی در افزایش قابل توجه مسئولیت پذیری اجتماعی سازمانی کارکنا ن بایستی به آموزش ابعاد مختلف مسئولیت اجتماعی سازمان همچون: آرمان مشترک کار تیمی کارکنان شفاف بودن ماموریت و از همه مهمتر مدل های ذهنی کارکنان در امر افزایش مسئولیت در قبال جامعه محیط اخالق و مسئولیت مالی سازمان ها پرداخت. ب :برای گسترس مدیریت منابع انسانی نیاز سنجی آموزش و تهیه برنامه آموزش ایجاد و اجرای طرحهای توسعه مهارت تجارب و گرایش ها ایجاد و اجرای طرحهای ارزیابی عملکرد هدایت و آموزش پرسنل جدید سازمان پیشنهاد می شود. ج :برای گسترس عملكردهای سازمانی پیشنهاد می شود. برقراری سیستم پاداش هویت بخشیدن و شخصیت دادن به افراد اهمیت دادن به کار آنها ایجاد یکپارچگی در بین کارکنان از بین بردن تضادهای بین کارکنان و ایجاد شایسته ساالری واقعی جلوگیری از عملکردهای منفی کارکنان و بهبود نحوه عملکرد آنان مشخص کردن کارکنان نخبه و مفید سازمان و تقدیر به منظور ایجاد انگیزه بیشتر در بین آنها افزایش همکاری کارکنان با مدیریت مشخص کردن نیازهای آموزشی و غیر آموزشی کارکنان فراهم کردن امید به آینده شغلی در بین کارکنان مثل امنیت ارتقاء افزایش بهره وری فرد تضمین سالمت فیزیکی و ذهنی فرد افزایش روحیه فرد و... در این راستا سودمند است. 5
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه منابع سعادت اسفندیار. مدیریت منابع انسانی چاپ هجدهم. 835 طالبیان احمد. برنامه ریزی منابع انسانی ماهنامه تدبیر. 88 میرسپاسی ناصر. مدیریت استراتژیک منابع انسانی و روابط کار چاپ هجدهم 843. دعایی حبیب ا... مدیریت منابع انسانی )نگرش کاربردی( : دانشگاه فردوسی مشهد چاپ دوم. 844 5. Schalk, R., Timmerman, V., & van den Heuvel, S. (22). How strategic considerations influence decision making on e-hrm applications. Human Resource Management Review. 6. Marler, J. H., & Fisher, S. (22). An evidence-based review of ehrm and strategic human resource management. Human Resource Management Review. 7. Hoch, J. E., & Dulebohn, J. H. (22). Shared leadership in enterprise resource planning and human resource management systems implementation. Human Resource Management Review. 8. Dulebohn, J. H., & Johnson, R. (22). Human resource metrics and decision support: A classification framework. Human Resource Management Review. 9. Brown, K., & Charlier, S. (22). An integrative model of e-learning use: Leveraging theory to understand increased usage. Human Resource Management Review.. Aguinis, H., & Lawal, S. (22). elancing: A review and research agenda for bridging the science-practice gap. Human Resource Management Review.. Foos, Ted., Schum, Gray and Rothenberg, Sandra(26). Tacit Knowledge Transfer and the Knowledge Disconnect, Knowledge Management, Vol., No., 6-8 2. Hoffman James, Hoelscher Mark L., Sherif Karma(25). Social Capital, Knowledge Management and Sustained Superior Performance, Journal of Knowledge Management,Vol. 9, No. 3, 7-82. 3. Merwick, A. D.(23). Knowledge Management Technology, Systems Journal, Vol. 4,No. 4, 84...5.8.7 55
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 توسعه الگوی بازاریابی شبکهای و راهکارهای پیشرفت ان در ایران مطالعه موردی شرکت بازاریابان ایران زمین بهنام ندرلو دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت دانشگاه علم و صنعت behnam.naderlo7@gmail.com چكیده در این مقاله به موضوع بازاریابی شبکه ای پرداخته می شود شیوه ی بازاریابی شبکه ای چند سالی است که وارد کشورمان شده است و به روشی بسیار جذاب و پر طرفدار برای بسیاری از جوانان و نو جوانان کشور برای کسب درامد شده است. اما آیا همه آنها با اگاهی کامل به این عرصه وارد می شوند ویا فقط رویای پولدار شدن انها را به این سمت می کشد. در این مقاله هدف اصلی ما معرفی بازاریابی شبکه ای و ارائه تصویری روشن از نحوه ی فعالیت این نوع شرکت ها و روش های آن در دنیا و کشورمان است. همچنین روش به کارگیری ان با استفاده از مطالعه موردی شرکت بازاریابان ایران زمین با استفاده از روش توصیفی مبتنی بر روش مصاحبه با خبرگان و ارائه راهکارها و پیشنهادهایی برای بهتر شدن مکانیزم این روش و تحقق بهینه این نوع بازاریابی به نحوی که موجب اثر بخشی بیشتر ان شود. در انتها به نتایجی دست یافتیم که با توجه به این نتایج پیشنهادهایی برای افرادی که وارد عرصه بازاریابی شبکه ای می شوند و همچنین برای تحقق بهینه این روش در شرکت ارایه شد که در انتهای مقاله به تفضیل شرح داده شده است. واژگان كلیدی: بازاریابی شبکه ای, فروش مستقیم,. بازاریابی چند سطحی, شبکه سازی, شرکت بازاریابان ایران زمین مقدمه انسانها با نیازهایی به دنیا می ایند و از همان ابتدا به ارضای نیازهای خود می پردازند.به جرات می توان گفت که هر چیزی که اختراع می شود و یا هر محصولی که ساخته می شود صر نظر از جنبه منفی و مثبت بودنش در جهت رفع بخشی از نیازهای انسانهاست.اگر به گذ شته برگردیم انسانها برای تهیه مایحتاج زندگی خود همواره در سعی و تالش بودند.از همان انسانهای اولیه گرفته که برای تهیه غذا به شکار می رفتند تا به انسانهای امروزی که به خرید می روند.با شکل گیری جوامع بشری و پیشرفت تکنولوژی و هم چنین صنعتی شدن جموامع تولید کاالها و محصوالت با سرعت رو به افزایش رفت.تا جایی که دیگر کارخانجات و موسسات برای فروش کاال و خدمات خود با یکدیگر به رقابت پرداختند. از این رو شرکت ها و موسسات برای معرفی و فروش محصوالت خود شیوه های بسیاری را ابداع و امتحان کردند.بازاریابی شبکه ای نیز یکی ازاین شیوه ها بوده است. نوعی شیوه فروش است که در آن کمپانیها محصوالت خود را بدون بازاریابی شبکهای یا بازاریابی چندسطحی 5 Network Marketing 2 Multi-level marketing 58
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه تبلیغات و بدون واسطه به فروش میرسانند. اولین بار یک شرکت دوچرخه سازی در روسیه از این ایده استفاده کرد و برنامهای ترتیب داد که مشتریان با پرداخت روبل بجای 2 روبل صاحب دوچرخه شوند اگر چهار مشتری دیگر نیز معرفی کنند] [ اولین کمپانی که بطور رسمی فعالیت بازاریابی چند سطحی را در سال 38 آغاز کرد کمپانی ویتامین کالیفرنیا بود که نام خود را در سال 383 به نوتراالیت تغییر داد و امروزه محصوالت خود را از طریق کمپانی اموی به فروش میرساند. در سال 54 گردش مالی شرکت های بازاریابی شبکهای 75 میلیارد دالر بوده است همین طور در سال 5., 28,4 میلیون نفر شاغل در شرکت های بازاریابی شبکه ای بوده اند در حالی که تعداد این افراد در سال, 88,2 میلیون 33 نفر بوده و می توان گفت که بازاریابی شبکه ای تنها تجارتی است که در مدت ده سال تعداد شاغالن ان دو برابر شده است] 5 [. اما این روزها بحث بازاریابی شبکه ای )بازاریابی چند سطحی(بسیار فراوان شده است و نوجوانان و جوانان زیادی پای به این عرصه می گزارند با وارد شدن این افراد به عرصه بازاریابی شبکه ای به نوعی خانواده ی انان نیز با این موضوع درگیر می شوند.و خود انان نیز بنحوی وارد این کار می شوند. بازاریابی شبکه ای نوعی از تجارت است که در آن مصرف کنندگان یک شرکت تولید کننده می توانند بازاریاب محصوالتی باشد که خود مصرف می کنند و با انعقاد قرارداد با شرکت تولید کننده و معرفی و فروش محصوالت به اطرافیان خود درآمد قابل توجهی کسب کنند. و در صورتی که شخص بتوانند با معرفی این تجارت به اطرافیان خود و معرفی آنها به شرکت گروه فروش خود را شکل دهد و طبق پلنهای درآمد زائی شرکت درصدهای مشخصی از قیمت کاالهای فروخته شده در گروه فروش خود را به عنوان پورسانت و پاداش دریافت کند. این صنعت اولین بار در سال 372 بکار گرفته شد و امروزه این تجارت با بیش از 4 سال قدمت توانسته شرکتهای بزرگ و مطرح را در جهان تشویق کند تا از این روش برای فروش محصوالتشان استفاده نمایند.] 8 [ با روند کنونی بازاریابی شبکه ای در کشور دیری نخواهد انجامید که به نوعی عده ی زیادی از مردم کشور وارد این عرصه شوند.اما بسیاری از افرادی که وارد این شغل می شوند اشنایی محدودی با موضوع بازاریابی شبکه ای دارند.و صرفا از روی هیجانات و حرفایی که در جلسات اموزشی این شغل ها به انان گفته می شود وارد این کار می شوند.از طرفی می توان گفت بازاریابی شبکه ای امروزه به نوعی اجتناب ناپذیر است و به زودی در کشور همه گیر خواهد شد.با توجه به شباهت هایی که این نوع از بازاریابی با شرکت های هرمی دارد و مکانیزمی شبیه به این شرکتها دارد نگرانی هایی را به وجود می اورد: سواالت اصلی تحقیق که ما به دنبال پاسخ انها هستیم عبارتند از: شیوه ی کار شرکت ها ی بازاریابی شبکه ای چگونه است راه کار های اثر بخشی بیشتر این نوع روش چیست آیا بازاریابی شبکه ای امری ضروری است تفاوت ان با شرکت های هرمی چیست ایا این کار قانونی است و از نظر شرعی اشکالی ندارد اینده این شغل در کشور چه خواهد شد در ادامه مقاله ما سعی خواهیم داشت به این سواالت پاسخ دهیم و با استفاده از مطالعه موردی شرکت بازاریابان ایران زمین با شیوه ی کار این گونه شرکت ها به خوبی اشنا خواهیم شد 57
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 ردیف 5 8 7 نشانی تحقیق رحیمه ابراهیمی 83 پایان نامه دکتری, دانشگاه فردوسی مشهد شهریار عزیزی, سیدحمید خداداد مجله: بررسی های بازرگانی" مهر و آبان جدول 6 پیشینه تحقیق داخلی عنوان تحقیق بررسی فقهی حقوقی فعالیت در سیستم بازاریابی شبکه ای چکیده تحقیق این مدل از فروش به دو دسته سالم و ناسالم تقسیم میگردد و در بخش نا سالم احکام تکلیفی و و ضعی بر اساس دالیل عام وخاص بررسی میشود. در نتیجه حرمت فساااد عدم ملکیت ضاامان و همچنین جرم بودن اثبات میگردد. -83 شماره 73 صفحه مقایسه تطبیقی بازاریابی شبکه ای و ساختارهای هرمی بحث بازاریابی شبکه ای و ساختار هرمی همواره یکی از پدیده های تجاری بحث برانگیز تلقی شده است. در این مقاله این دو مفهوم بر اساس مجموعه ای از شاخص ها با یکدیگر مقایسه شده اند. 82 تا 25 سید مهدی سید عبداله یی 838 پایان نامه کارشناسی ارشد, دانشگاه عالمه طباطبایی تهران, مریم عباسی 83 پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور استان تهران اولویت بندی عوامل موثر بر بازاریابی شبکه ای مورد مطالعه: دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری شهر تهران سنجش اثر بخشی اجرای بازاریابی شبکه ای )غیر هرمی (در شرکت زرنگاه پارسیان هدف تحقیق حاضااار اولویت ب ندی عوا مل موثر بر بازاریابی شااابکه ای در دفاتر خدمات مساااافرتی و گرد شگری ا ست. یافته های تحقیق ن شان داد که عامل تحقیق )محصااول مکان قیمت ترفیع فرآیند مردم جن به های ظاهری مدیر یت مالی نیروی انساانی و قانونی( بر بازاریابی شابکه ای موثر بود و عامل )رقابتی( بر بازاریابی شبکه ای موثر نبود. در این تحقیق به سنجش اثربخشی اجرای بازاریابی شبکه ای با توجه به 7 مغییر هزینه رضایت مشتری سرعت ارائه خدمات و دانش نیروی انسانی پرداخته شده است جدول 2 پیشینه تحقیق خارجی عنوان تحقیق درآمد بالقوه در شرکتهای بازاریابی چند سطحی نشانی تحقیق ردیف 2 3 Erika Fille Legara, Christopher Monterola, Dranreb Earl Juanico, Marisciel Litong- Palima, Caesar Saloma. National Institute of Physics, University of the Philippines, (28) چکیده تحقیق در این تحقیق دو نوع سااااختار شااابکه های - mlm تک سااطحی و دوتایی از نظر وضااع رشاااد و درآمد بالقوه در میان اعضاااا تجزیه و تحلیل می شود. این مقاله اولین گام در ساخت و ساز یک مدل پویایی سا یسا تم برای مطالعه پدیده انتشاار اجتماعی با اساتفاده از بازاریابی شابکه ای به عنوان ساااااختاار خااص از این طریق کاه مح صوالت و خدمات گ سترش می یابند,ارئه می دهد. در این مقاله مشکل بیشینه سازی سود شرکت در بازی بازاریابی شابکه ای که در آن مصارف ک ن نده م ی توا ند نقش عا م ل فر وش را باز ی ک ند مورد مطالعه قرار می دهد. مدل پویایی سیستم برای مطالعه ساختار سازمان بازاریابی شبکه بازاریابی شبکه ای با عقالنیت محدود و اطالعات جزئی Joan Paola Cruz, Camilo Olaya. Universidad de los Andes, Dpt(28). Hoang Anh Tuan Kiet, Beom Jun Kim. Department of Physics, BK2 Physics Research Division, and Institute of Basic Science, Sungkyunkwan University,28 52
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 6. تفاوت شركتهای بازاریابی شبكه ای و شركت های هرمی در ابتدا باید گفت که بسیاری از مردم به دلیل شباهت های این نوع شرکتها با شرکتهای هرمی انها را با شرکتهای هرمی یکسان میدانند و از فعالیت کردن در این نو شرکتها اجتناب می کنند. اما این شرکتها تفاوت هایی با شرکت های هرمی دارند از جمله:,.قانونی نبودن شرکتهای هرمی,5.پرداخت حق عضویت در شرکتهای هرمی در صورتی که در شرکتهای بازاریابی شبکه ای افراد به رایگان وارد سیستم می شوند.,8.شرکت های هرمی در خارج از کشور کنترل می شوند,7.در شرکت های هرمی هیچ محصولی به افراد داده نمی شود در صورتی که در شرکت های بازاریابی شبکه ای افراد با فروش محصول به سود می رسند.,2 در شر کت های هرمی فقط افراد محدودی )افرادی که در راس هرم هستند(سود می برند اما در شرکت های بازاریابی شبکه ای همه افراد به نوعی به درامد میرسند و تفاوت انها در میزان درامدشان است.همچنین در جدول زیر به طور خالصه تفاوت این دو نوع شرکت بیان شده است.] 7 [ مولفه حق عضویت خرید کاال نسبت ارزش خارجی به داخلی معرفی کاال به دیگران برگشت محصول ابزار فروش مبنای فروش مشروعیت قانونی مشروعیت مذهبی اشتغال افق کسب و کار جدول 3.تفاوت شركت های بازاریابی شبكه ای و شركت های هرمی بازاریابی شبكه ای اختیاری اختیاری نزدیک به اختیاری ممکن تامین نیاز کاالی اقتصادی قانونی مشروع مولد بلند مدت ساختار هرمی اجباری اجباری بسیار کمتر از اجباری غیرممکن اغوا و وسوسه جذب عضو جدید در اکثر مطلق کشورها غیرقانونی نامشروع کاذب کوتاه مدت/ هیجانی به نکته دیگری که باید در ابتدا اشاره کنیم این است که قانونی بودن و یا نبودن شرکت های بازاریابی شبکه ای در کشورمان توسط وزارت صنعت معدن و تجارت تعیین می شوند. تا امروز شرکت دارای مجوز در کشور ثبت شده است که فعالیت انها تقریبا شبیه به یکدیگر بوده و تفاوت انها در میزان سود پرداختی به بازاریابانشان است.باید گفت که فعالیت این گونه شرکت ها در کشورمان قانونی اعالم شده است اما از نظر شرعی نمیتوان گفت که فعالیت این نوع شرکتها بدون اشکال می باشد و مراجع نظرهای و اشکاالتی بر این نو فعالیت میگیرند] 2 [اگر نگاهی به امار فروش مستقیم دردنیا داشته باشیم میبینیم که کشورمان سهم ناچیزی از امار کل فروش مستقیم دنیا را به خود اختصاص داده است و این خود گویای نو پا بودن این شیوه در کشور مان می باشد.امارها نشان می دهد که کشور هایی همچون امریکاو چین و کشورهای اروپایی بیشترین سهم را در این امار دارند] 2 [ 52
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 ایاالت متحده آمریکا 22% 9% چین ژاپن 2% 3% 3% 7% کره برزیل المان 4% 5% 7% 9% 9% مکزیک فرانسه مالزی شكل 6.سهم كشورهای مختلف از كل فروش مستقیم در جهان] 7 [ % 45% 37% امریکا اروپا آسیا 7% آفریقا و دیگران شكل 2.سهم هر قاره از كل فروش مستقیم] 7 [ 6.. مزیت های استفاده از بازاریابی شبكه ای کاهش دادن هزینه تبلیغات,کاهش ارزش و اهمیت تبلیغات سنتی,کاهش هزینه های توزیع, عدم انگزه حقوق بگیران, ایجاد رابطه دوستی و اتحاد, امیختگی کار و تفریح, ساختار برنده برنده پایین بودن هزینه شروع به کار, تقویت و گسترش کارگروهی, عدم محدودیت برای هیچ نوع جنسیت, سن, تحصیالت, شغل,و.. جنبه های اجتماعی مطلوب اعم از)جنبه سرگرمی,رضایت از کار,ازادی بیش تر کارمندان(و.. کسب درامد رسوبی)درامدی که پس از توقف تالش و کار ادامه می یابد(] [ 2.معرفی نحوه ی كار شركت های بازاریابی شبكه ای در خارج از كشور اکنون به روش کار این نوع شرکت ها در خارج از کشور می پردازیم.مطالعه حاضر شرح شیوه ی کار یکی از شرکت های بازاریابی شبکه ای در کشور فیلیپین است ابتدا در شکل زیر نحوه تشکیل شبکه و مجموعه برای بازاریابی را مشاهده می نماییم که در ادامه به تفضیل به توضیح ان می پردازیم: هر شخصی پس از خرید به فروشنده و بقیه اعضای شبکه سود می رساند و در مرحله های بعدی هزینه پرداخت شده خود را از طریق همان شبکه جبران می کند. در واقع مانند سیستم های رایج صرفا یک خریدار نیست بلکه خود نیز سودی می برد. به این روش بازاریابی سیستم»برنده ا برنده«گفته می شود. 54
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه شكل 3.مدل بازاریابی شبكه ای ]3[ : a تک سطحی و b دوتایی با باالترین گره بطوریکه سطح اول) L= ) خریدار/ تازه کار 2.6 ساختار اساسی mlm Mlm )دایره پر نشده ) تعیین شده است. سمت چپ و راست mlm دوتایی به وسیله خط تقارن ضخیم نقطه چین جدا شده است. عوامل به طور مستقیم به وسیله باالترین عضو )عامل( که از طریق یک خط فاصله به او مرتبط می شود استخدام می شوند. بر تشکیل شبکه های اجتماعی وابسته به همکاری در میان اعضا که نقش های متعددی از مصرف کنندگان محصول, فروشندگان و توزیع کنندگان در زمان یکسان را بازی می کنند تکیه دارد] [رشد عضویت اغلب به وسیله استخدام آشنایان, دوستان و همکاران که جذب آنها نسبت به غریبه ها آسانتر است تقویت می شود. ] [فروش مستقیم برای %23, از درآمد mlm در سال 57 )انجمن فروش مستقیم/آمریکا, 57 ( اختصاص داده شده است. یک محصول mlm می تواند به شناخت نام تجاری از طریق تایید چهره به چهره و گواهی نامه به وسیله افراد دست یابد, که بسیار کم هزینه تر نسبت به تبلیغات سنتی از طریق چاپ, تلویزیون و رادیو است] 5 [کمیسیون تجارت فدرال آمریکا از "قانون %4 " برای ایجاد وضعیت قانونی mlm بهره گرفته است. این قانون نیازمند این است که شرکت کنندگان نخست %4 از اموال خریداری شده قبلی خودشان را )ترجیحا به غیر عضو( قبل از خرید سفارشات جدید بفروشد] 8 [ به طور معمول, mlm اگر هیچ محصولی برای فروش نداشته باشد و اعضا فقط از طریق حق عضویت استخدام جدید کسب معاش کنند )مانند طرح های هرمی( اجازه عمل ندارد. در اینجا ما بطور عادی دو نوع طرز کار پیکر بندی mlm یعنی تک سطحی و دوتایی را تجزیه و تحلیل می کنیم )شکل 8 (. یک ردیف به عنوان سطح l تعیین شده است, با =l به اولین عضو)بنیانگذار( از شبکه های mlm اختصاص یافته است. استخدام های جدید در زیر سطح یک عامل استخدام قرار می گیرند. اگر y توسط x استخدام شود بخشی از سهام x است, پس y به عنولن زیرمجموعه x است. در شکل (a ), عضو در سطح) =l( 55 زیر مجموعه برپا می کند, در حالیکه در شکل (b( 5 در سطح) =l( عضو دارای 5 زیرمجموعه است. هیچ محدودیتی برای تعداد کل استخدام های جدید که می تواند توسط یک عضو mlm مدیریت شود, وجود ندارد. 2.2 شبكه های mlm تک سطحی : اجازه دهید f(l) تعداد اعضای در سطح l و N تعداد کل اعضا باشد. هردو f(l) و N متغیر های پیوسته و نرخ f(l) با N به طور مسقیم متناسب با f(l-)/n افزایش می یابد. انگیزه برای استخدام عامل جدیدتر توسط نرخ شاخه ای نشان داده. در نتیجه, f(l) در معادله دینامیکی به این شکل است: شده که افزایش می یابد بطوریکه (فرمول شماره ]3[ Multi-level marketin 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 در ابتدا, شبکه شامل تنها عضو موسسه آن است و راه حال نرمال به معادله است : 5 (فرمول شماره 5 l l max شبکه مقطعی دارای یک مقدار یک مقدار حداکثر در است. برای با یک قدرت افزایش می یابد در l max L متالشی می شود! حالیکه برای F(L), l l MAX با 2.3 شبكه های mlm دوتایی: mlm دوتایی با توجه به محدودیتی که بر حداکثر تعداد شاخه های ممکن تحمیل شده است تجزیه و تحلیل سخت تری دارد. با مقدمه ریاضی, تعداد شاخه ها در سطح 2f(l-) f(l) l است. در یک شبکه اندازه, N تعداد کل شاخه های ممکن (=N( است. نرخ (+N) [2f(l-)-f(l)] / بنابراین نشان می دهد که این احتمال وجود دارد که یک شاخه جدید در سطح L قرار گیرد] 3 [ زمانی که فقط دو نفر نخست استخدام از یک عضو می تواند زیرمجموعه های خود را در برگیرد, یک جذب جدید ممکن است در سطح هایی که لزوما موفق نیستند در سطح تازه کار قرار بگیرد.این ممکن است اگر یک زیرمجموعه وجود داشته باشد که سطح تازه کاران را با سطح افراد قدیمی تر متصل کند. در مقابل, تا زمانی که یک پل اتصال وجود دارد, استخدام جدید می تواند در L نه تنها توسط عضو در سطح,(-L) بلکه همچنین به وسیله کسانی در (2-L) و (3-L( و غیره قرار بگیرد. در نتیجه, f(l) در معادله دینامیکی به شرح زیر است: 8 (فرمول شماره 8 با توجه به شرایط اولیه =()f و = f(l ), یک راه حل ممکن برای معادله 8 است: 7 (فرمول شماره 7 برای λ, معادله, 7 2 l برای مقادیر کوچک, l متناسب با پاداش جفت کردن مشوق در شبکه های دوتایی افزایش می یابد. همچنانکه l بیشتر افزایش می یابد, دوره دوم در کروشه مربع به طور قابل توجهی به نزدیک می شود, باعث یک کاهش شدید در ()f می شود. گسترش mlm های دوتایی و تک سطحی, برخالف ادعاهای رشد نامحدود توسط نیروهای تازه کار mlm محدود است. ما mlm های زیر را که در حال انجام در کسب و کارهای فیلیپین هستند را در نظر می گیریم;.محصوالت مورد نیاز همیشگی زندگی FLP( ; موارد فروخته شده: بهداشت و زیبایی( 5.مزیت بار خودکار ALA( ; 5 اعتبارهای پیش پرداخت برای ارتباطات تلفنی همراه( 8.یکی کردن یا ثبت کردن میراث فیلیپین )ارث, کفش, کیف, پوشاک( 7 ربع نخست) ; 8 FQ لباس, کفش, محصوالت زیبایی, مکمل ها ی ویتامین ) ]3[ Forever Living Products 2 Auto Load Advantage 3 First Quadrant 53
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه هردو FLP و MLM, ALA های تک سطحی هستند, در حالی که میراث و MLM, FQ های دوتایی هستند. R(j=) = 3%, r(2)= 8%, r(3)= 5 % (α =2, α =-8, α 2= ) R(j=)= %, r(2) =%, r(3)= % (α =, α = α 2= ) نرخ های کاهش : FLP نرخ های کاهش :ALA برای طرح های دوتایی, هردو میراث و FQ به عامل های سخت کار پاداش می دهند. با این حال, منحصرا میراث کاهش هایی که توسط شرکت های تک سطحی انجام می شود را ارائه می دهد. برای میراث نرخ های کاهش هستند: R(j=) = 3%, r(2) = 8%, r(3) = 5% (α =, α = - 6, α 2= ) R() = (α =α = α 2) برای, FQ نرخ ها هستند: با مطالعه نحوه ی انجام کار یکی از شرکتهای بازاریابی شبکه ای در خارج از کشور به طور خالصه با شیوه ی انجام کار این نو شرکت ها اشنا شدیم اکنون با استفاده از مطالعه موردی شرکت بازاریابان ایران زمین به بررسی شیو ه ی فعالیت این نوع شرکتها در کشور مان می پردازیم. 3.مطالعه موردی شركت بازاریابان ایران زمین شرکت بازاریابان ایرانیان زمین به اختصار BIZ نامیده می شود. شرکتBIZ از طرح بازاریابی پیشرفته ای بهره برده که این طرح یکی از استاندارد ترین و بهترین روش های فروش در صنعت بازاریابی شبکه ای می باشد و در آن تمام استانداردها و معیارهای مورد ارزیابی توسط وزارت صنعت معدن و تجارت و نهادهای ذیربط که در صنعت بازاریابی شبکه ای در ایران وجود دارد مورد عمل قرار گرفته است شرکت BIZ به صورت مستقیم زیر نظر کمیته نظارت بر بازاریابی شبکه ای وزارت صنعت معدن و تجارت فعالیت می نماید. 3.6 ماموریت و چشم انداز شركت: ماموریت شرکت اموزش و عرضه تجربه مطلوب بازاریابی شبکه ای به افراد کشور و ایجاد مسیری برای نیل به اهداف اقتصادی افراد جامعه می باشد. از دیگر ماموریت های شرکت می توان به ایجاد بستر مناسب برای بازاریابی شبکه ای از طریق فرهنگ سازی و اگاهی بخشی در سطح جامعه می باشد. فعالیت شرکت BIZ معرفی و ارایه کاالها و خدمات معتبر در سبد فروش شرکت توسط بازاریابان و اعضای خود در قالب یک طرح درآمدزایی چند سطحی به مشتریان و مصرف کنندگان خود می باشد. اما این نو فعالیت چگونه اجرا می شود ابتدا باید گفت که محصوالت شرکت شامل چند بخش می باشد.مصنوجات 5.کاالی بهداشتی 8.کاالی ارایشی 7.مواد غذایی 8
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 در تهیه این محصوالت شرکت BIZ با شرکتهایی همکاری می کند و محصوالتی را نیز خود تولید می کند از جمله عسل و خوشبو کننده هوا و لوازم بهداشتی و... اما فروش این محصوالت چگونه است این محصوالت توسط بازاریابان شرکت به فروش می رسد به گونه ای که بازاریابان از طریق اینترنت سفارش خود را در سایت شرکت ثبت می کنند و محصوالت را در منزل دریافت میکنند و به فروش انها می پردازند.اما بازاریابان چگونه وارد سیستم این شرکت می شوند در ادامه به این سواالت پاسخ خواهیم داد. 3.2 مدل كسب و كار طی صحبتهایی که با مدیران باال دستی و افراد سرگروه در شرکت داشتیم به طرح زیر پی بردیم که نحوه فعالیت و سود دهی شرکت به بازاریابان را شرح می دهد. ابتدا شمایی کلی از مدل کسب و کار و مولف های درگیر در این مدل مشاهده می کنیم. ما در اینجا به طور ویژه با مولفه بازاریابان سر و کار داریم و به ان خواهیم پرداحت نحوه عضویت مجموعه سازی وکسب درامد و شود توسط بازاریابان را به طور کامل شرح خواهیم داد. شكل 4.مدل كلی كسب و كار 3.3 نخوه عضویت و فعالیت به عنوان بازاریاب در این شركت اگر شما می خواهید همین امروز وارد کار بازاریابی شبکه ای شوید و به یکی از شرکتهای بازاریابی شبکه ای و همین طور شرکت بازاریابان ایران زمین مراجعه کرده اید چهار اموزش را برای ورود شما به این سیستم در نظر می گیرند. 3.3.6 معرفی كار در ان نحوه ی کار محصوالت شرکت چگونگی سود دهی و رسیدن به در امد توضیخ داده می شود.که ما در ادامه به ان اشاره خواهیم کرد. 3.3.2.اموزش جزوه در این جلسه به تشریح تاریخچه بازاریابی شبکه ای و اسناد مربوط به قانونی بودن فعالیت این گونه شرکتها در کشور برای فرد برگزار می شود.و همچنین تفاوت بازاریابی شبکه ای با شرکتهای هرمی برای فرد بیان می شود. 3.3.3.اموزش فروش در جلسه سوم ینی اموزش سوم شیوه های بازاریابی از جمله تبلیغات کالمی و بازارشناسی و نحو ه ی فروش محصوالت به فرد اموزش داده می شود. 3.3.4.مجموعه سازی اخرین جلسه نیز به مجموعه سازی اختصاص دارد که در این جلسه فرد برای مجموعه سازی و عضو گیری اموزش می بیند و پس از اتمام این جلسه می تواند افراد مورد نظر خود را به کار دعوت کند.ما در اینجا پس از شرکت در این جلسه به مدلی برای مجموعه سازی در این گونه شرکتها دست یافته ایم به نام مدل 3 سنگ بنا. 8
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 4.معرفی مدل 3 س گن بنا و كار برد ان در مجموعه سازی و بازاریابی شبكه ای این مدل تشکیل شده از 3 مولفه و به اصطالح 3 سنگ که بنای کار مجموعه سازی و هم چنین بازاریابی شبکه ای می باشد.این 3 سنگ بنا عبارتند از: 4.6 هدف در ابتدا فرد باید هدف خود را از ورود به بازاریابی شبکه ای مشخص کند و برای خود روشن کند که چه هدفی از ورود کردن به بازاریابی شبکه ای دارد.توصیه می شود که فرد اهداف خود را بر روی کاغذ بنویسد و مام انها را در ذهن به خاطر اورد تا برای رسیدن به این اهداف تمام تالش خود را انجام دهد. 4.2.تعهد فرد فردی که وارد کار بازاریابی شبکه ای می شود باید به کار شرکت و افراد شرکت و همچنین افرادی که خود به سیستم معرفی میکند تعهد داشته باشد. 4.3 لیست نوشتن در این بخش فرد باید لیستی از تمامی افرادی که میشناسد اعم از دوستان اشنایان همسایگان دوستان مجازی و همه و همه کسانی که میشناسد را تهیه کند و به میزان عالقه ای که ان افراد به ایشان دارن از بین تا 2 نمره دهند) 2 بیشترین عالقه و عالقه ای ندارند( توصیه می شود فرد بین 8 تا 4 نفر را در لیست خود بنویسد و همچنین در ستونی مجزا یک یا چند مورد از محصوالتی که می تواند به این فرد بفروشد بنویسد.در مرحله بعد چند نفر از افراد نوشته شده در لیست توسط فرد به کار دعوت خواهند شد. 4.4.دعوت به كار در این مرحله از لیستی که فرد تهیه کرده است پس از مشورت با سرگروه 8 نفر برای دعوت به کار انتخاب می شود. 4.8.معرفی كار پس از انتخاب افراد مناسب از لیست باید کار نخو هی کار به انها توضیخ داده شود توصیه می شود که معرفی کار حتما به صورت حضوری و در محل شرکت برای افراد انتخاب شده از لیست صورت گیرد. باشید. 4. پیگیری افرادی را که به کار معرفی شده ا ند پیگیری کنید چون با حجمی از اطالعات مواجه شده اند و تصمیم گیری برایشان دشوار است.به انها یاد اوری کنید که پشتیبان و همراهشان در کار خواهید بود و تا شروع به کار افراد معرفی شده پیگیر انها 4.7 مشورت با سرگروه یا لیدر در تمامی مراحل باید با فرد سرگروه )فردی که شما را به کار معرفی کرده است( مشورت کرد زیرا او از تجربیات بیشتری برخوردار است میتواند به موفقیت فرد کمک نماید. 4.5.اموزش و تكثیر مناسب هر فرد باید خود به تنهایی مبلغ شرکت و محصوالت ان باشد و خود به یک فرد اموزش دهنده تبدیل شود. 4.3.ایمان فرد باید به خود به کار به شرکت و به افراد گروه خود ایمان داشته باشد تا بتواند در سیستم بازاریابی شبکه ای به موفقیت برسد. 85
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 ایمان آموزش و ترکیب مناسب مشورت با لیدر هدف پیگیری معرفی به کار دعوت به کار لیست نوشتن تعهد هدف شكل 8.مدل 3 سنگ بنا افرادی که وارد این شرکت می شوند با طی مراحل باال و دیدن اموزش ها خود به مجموعه سازی و فعالیت در این سیستم به عنوان بازاریاب می پردازند. اما کسب درامد و سود توسط بازاریابان در این شرکت چگونه می باشد 8. طرح های درامد زایی و مثا ل ها طرح سوددهی شرکت بازاریابان ایرانیان زمین از 2 قسمت مجزا تشکیل شده که نمایندگان مستقل شرکت می توانند در هر قسمت با احراز شرایط مشخص شده پورسانت یا پاداش آن قسمت از طرح سوددهی را دریافت نمایند. 8.6 پورسانت خرده فروشی: هر نماینده مستقل بعد از گذراندن آموزش های الزم به سمت مشاور فروش رسیده و می تواند از طریق دفتر کار سایبری خود محصوالت را برای مصرف شخصی یا ارائه به مشتریان خود ثبت سفارش کرده و طبق جدول زیر پورسانت خرده فروشی دریافت نماید. 88
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه جدول 4.نحوه محاسبه میزان پورسانت خورده فروشی مبلغ سفارش )تومان( 49 تا درصد پورسانت % pv 5% pv 8% pv 299 تا 5 499 تا 3 و بیشتر 5 22% pv 8.6.6 امتیاز فروش شخصی:( PV ) هر محصول یک امتیاز فروش شخصی دارد که می تواند حدأقل %22 قیمت محصول باشد. در هر فاکتور جمع PV تمام محصوالت داخل فاکتور محاسبه شده و PV فاکتور بدست می آید. و بعد بر اساس حجم سفارش طبق جدول باال پورسانت محاسبه می شود. به عنوان مثال یک نماینده سفارشی به مبلغ تومان را از طریق دفتر کار سایبری خود ثبت می کند. با فرض اینکه امتیاز فروش شخصی محصوالت سفارش داده شده % قیمت محصوالت باشد طبق جدول % از امتیاز آن را معادل تومان به عنوان پورسانت دریافت می نماید. شرایط فعال بودن برای دریافت پورسانت از فروش مجموعه در هر ماه تنها نمایندگانی می توانند از فروش مجموعه خود پورسانت دریافت کنند که در آن ماه حدأقل فعالیت را در شرکت داشته و شرایط اشتغال به فعالیت را احراز نموده باشند. هر نماینده در هر ماه کاری باید حدأقل مبلغ تومان از محصوالت موجود در سبد کاالیی شرکت را از طریق دفتر کار سایبری ثبت سفارش کرده باشد تا واجد شرایط دریافت پورسانت از فروش مجموعه خود گردد. 8.6.2 كمپرس در پورسانت فروش نسلی فرض می کنیم مطابق شکل شخص A شخص B را به عنوان نماینده در نسل اول خود معرفی کرده و شخص B نیز شخص C را و C هم شخص D را به ترتیب معرفی کرده اند. شخص D با فعالیت خوب خود توانسته شبکه فروش گسترده ای در نسل اول خود ایجاد نماید و میزان فروش باالیی را نیز به خود اختصاص دهد. چنانچه در آن ماه کاری شخص B و Cهیچکدام از شرایط فعال بودن را نداشته باشند این شبکه فروش در اصطالح کمپرس شده و در آن ماه شخص D در نسل اول شخص A قرار می گیرد کند و شبکه فروش او هم به نسل دوم شخص که شخص B و C در یک ماه موفق به احراز شرایط فعال بودن شوند. A منتقل می شود. این منوال تا زمانی ادامه پیدا می 87
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 شكل.نحوه كمپرس در فروش نسلی 8.2 پورسا نت شروع سریع: هر نماینده مستقل می تواند نمایندگان جدیدی را برای فعالیت بازاریابی شبکه ای تحت معرفی خود در وبسایت شرکت بازاریابان ایران زمین ث تب نام و بابت سفارشات شخصی آن ها طبق جدول زیر پورسانت دریافت نماید جدول 8.نحوه محاسبه میزان پورسانت از نسل اول رتبه نماینده )نماینده مستقیم( مبلغ سفارشات)تومان( درصد پورسانت 4% BV 499 تا معمولی 5% BV 999 تا 5 نقره ای 6% BV 999 تا تیتانیوم 7% BV و بیشتر 2 پالتینیوم به این نکته اشاره کنیم که رتبه هر نماینده در هر ماه با توجه به فروش نمایندگان مستقیم وی )نسل اول( در همان ماه تعیین می گردد.و نماینده بر اساس رتبه خود از نسل های خود پورسانت در یافت مینمایند. 8.3 امتیاز فرروش) BV ( محصوالتی که به سادگی به فروش می رسند و برای معرفی آنها زمان اندکی صرف می گردد قطعا نسبت به محصوالتی که فروش آن ها زمان و انرژی بیشتری را می طلبد امتیاز کمتری را خواهند داشت و امتیاز فروش هر محصول در سبد کاالی شرکت به هنگام سفارش محصول قابل رؤیت می باشد. مقدار امتیاز فروش محصوالت شرکت بازاریابان ایرانیان زمین می تواند حدأقل %22 قیمت فروش محصول )بدون احتساب مالیات بر ارزش افزوده( خواهد داشت. باشد. یعنی یک محصول تومانی در کمترین حالت 22 تومان امتیاز فروش 8.4 پورسانت فروش نسلی: در این قسمت شخص نماینده از فروش نسل 5 تا 2 شبکه کاری خود )بعد از اعمال کمپرس( طبق جدول زیر پورسانت دریافت می کند. رتبه مدیریتی تعداد شاخه فعال 82
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه BV فروش رفته در هر شاخه درصد دریافتی از امتیاز فروش انجام شده در نسل 5 تا 2 جدول.نحوه محاسبه میزان پورسانت از فروش نسلی BV تعداد شاخه رتبه فروش رفته درصد دریافتی از امتیاز فروش فعال مدیریتی درهر شاخه انجام شده در نسل 2 تا تومان,, مدیر ستاره.5% تومان,, تومان,, 2.5% 3% مدیر 5 ستاره مدیر 8 ستاره 5 8 تومان,, 7 مدیر 7 ستاره 3.5% 8.8 منظور از نسل چیست هر فردی که شما معرف وی می شوید و او مستقیما توسط شما به عنوان نماینده شرکت مشغول به کار می شود در نسل اول شما قرار می گیرد. الزم به ذکر است که هیچ محدودیتی برای داشتن نماینده مستقیم وجود ندارد. تمام نمایندگانی که توسط نماینده های نسل اول شما معرفی می شوند نسل دوم شما محسوب می شوند و این پروسه برای نسل های بعدی هم به همین گونه می باشد.مثالی برای درک بهتر مطلب و همچنین نحوه ی میزان محاسبه پورسانت از نسلی میزنیم: شخصA در شبکه کاری خود 7 شاخه مجزا توسط افرادB D C و E مطابق شکل ایجاد کرده است. میزان امتیاز فروش انجام شده در شبکه کاری شخص A در نسل 5 تا نسل 2 در هر شاخه در شکل مشخص شده است. با توجه به شکل شخص A در شبکه کاری خود 8 شاخه با امتیاز فروش باالی تومان ایجاد کرده است ) تومان در شاخه شخصB 3,, تومان در شاخه شخصC و 5 تومان در شاخه شخص.(D بنابراین طبق جدول شخص A مدیر 8 ستاره است و %8 از مجموع امتیاز فروش ایجاد شده در نسل 5 تا 2 شبکه کاری خود را پورسانت دریافت می نماید. مجموع امتیاز فروش انجام شده در این مثال برابر 2 2 تومان است که شخص 3% A از آن را معادل 722 تومان پورسانت دریافت می نماید. 8. پورسانت راهبری و گسترش تیم: در این قسمت هر نماینده می تواند با احراز شرایط این قسمت % از کل امتیاز فروش انجام شده در مجموع شاخه های سبک شبکه کاری خود را بدون محدودیت نسل پورسانت دریافت کند. شرط : حدأقل امتیاز فروش انجام شده در 2 نسل اول شبکه کاری او باید تومان باشد. شرط 5: شخص نماینده باید حدأقل 5 شاخه مجزا داشته باشد که امتیاز فروش انجام شده در هر کدام از شاخه ها حدأقل 5 2 تومان باشد. 2,2, تعریف شاخه سنگین: شاخه ای که در پایان ماه در بین تمام شاخه ها بیشترین فروش در آن انجام شده است. 2,2,5 تعریف شاخه سبک: تمام شاخه های غیر از شاخه سنگین را شاخه سبک می نامیم. تبصره : چنانچه مجموع امتیاز فروش انجام شده در شاخه های سبک بیشتر از امتیاز فروش انجام شده در شاخه سنگین شود شخص نماینده % از امتیاز فروش انجام شده در شاخه سنگین خود را دریافت خواهد نمود. تبصره 5: سقف درآمد هر نماینده در یک ماه از پورسانت راهبری و گسترش تیم تومان است. مثال دیگری برای درک بهتر مطلب می اوریم: 82
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 فرض می کنیم شخص A در شبکه کاری خود 8 شاخه ایجاد نموده که مطابق شکل امتیاز فروش انجام شده در شاخه Bمعادل 5 تومان در شاخه Dمعادل امتیاز تومان و شاخه D معادل 8 تومان است. طبق تعریف شاخه B در شبکه کاری شخصA شاخه سنگین خواهد بود که بیشترین فروش در آن انجام شده است. مجموع فروش انجام شده در شاخه های سبک شخص) A شاخه C و (D برابر 8 تومان است. در نتیجه شخصA % 8 از امتیاز فروش انجام شده در شاخه های C و D از شبکه کاری خود را معادل 7 تومان پورسانت دریافت خواهد نمود. جمعبندی و نتایج در این مقاله سعی شد تا بدون هیچ پیش داوری تصویری روشن از نحوه بازاریابی شبکه ای و شیوه کسب و کار این نو شرکت ها ارایه شود ابتدا دالیلی برای ضرورت اگاه شدن از مقوله بازاریابی شبکه ای مطرح کردیم و پس از ان به تفاوتهای این شرکتها با شرکتهای هرمی پرداختیم و برای نمونه با مطالعه شرکتی در این زمینه در شرکت فیلیپین با شیوه کار این نو شرکت ها در خارج از کشور اشنا شدیم و پس از ان با مطالعه موردی شرکت بازاریابان ایران زمین و با مصاحبه با افراد خبره به نتایجی دست یافتیم از جمله این که: تقریبا همه شرکت های بازاریابی شبکه ای مدل کسب و کار یکسانی دارند و تفاوت انها در میزان پورسانت ها و سطح های پورسانت دهی به بازاریابان است. با این گونه شیوه عملکرد شرکتها می توان گفت که هر کسی زودتر وارد این سیستم شود به سود بیشتری می رسد و نمی توان گفت که عدالت در این سیستم رعایت می شود. اما چیزی که امروزه می توان به ان پی برد نفوذ بسیار باالی این فعالیت در بین جوانان و نوجوانان است.زیرا این کار نیازی به سرما یه ندارد و فضای ان دوستانه بوده تا رسمی و نمی توان از حضور روز افزون جوانان در این عرصه چشم پوشی کرد.و باید با اگاهی و مدیریت صحیح این نو ع فعالیت ها از ظرفیت های با لقوه ان بهترین استفاده را کرد. در انتها امیدواریم که توانسته باشیم اگاهی الزم را برای افرادی که می خواهند وارد سیستم بازاریابی شبکه ای شوند فراهم اورده باشیم. و همچنین در بخش پایانی با توجه به مطالعات انجام شده و همچنین حضور در شرکت بازاریابان ایران زمین و مشاهده دقیق نحو ه ی کسب و کار این شرکت چند پیشنهاد و راهکار برای افرادی که می خوهند وارد این سیستم شوند و همچنین برای بهتر شدن مکانیزم بازاریابی شبکه ای و تخقق کامل ان در شرکت بازاریابان ایران زمین و همچنین تمامی شرکت هایی که در کشور در این زمینه فعالیت می کنند ارایه می نماییم.این پیشنهادات در سه زمینه مطرح می شود: پیشنهادات برای افرادی كه می خواهند وارد این عرصه شوند: - افرادی که قصد ورود به این سیستم را دارند اگاهی الزم را قبل از ورود به این سیستم کسب نمایند - برای رسیدن به درامد صبور بوده و پشتکار داشته باشید - از تبلیغات کالمی خوب استفاده کنید -راجع به شرکت محصوالت و پلن های در امدی ان به خوبی تحقیق کنید -از شکست مایوس نشوید و به کار خود ایمان داشته یاشید -ابتدا خود مصرف کننده محصوالت شرکت شوید تا بتوانید تبلیغات بهتری راجع به محصوالت داشته باشید پیشنهادات برای بهتر شدن مكانیزم بازاریابی شبكه ای شركت: - شرکت برای جذب بهتر افراد تبلیغات و فرهنگ سازی کند - اضافه شدن مواد غذایی پر مصرف در سبد غذایی مردم برای فروش بیشتر شرکت 84
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه - افزایش کیفیت محصوالت و دادن تخفیفات بیشتر - کاهش زمان تحویل کاال و رساندن زمان ان فقط به چند ساعت - تخصیص پورسانت بیشتر به فروش مستقیم خو دفرد.معرفی بازاریاب و همچنین گروه برتر شرکت در هر ماه برای افزایش حس رقابت بین گروهها پیشنهادات برای دولت محترم: -کمک به گسترش فعالیت این شرکت ها تا منبع مناسبی برای درامد زایی دولت از طریق مالیات از فکتورهای ثبت شده در سایت های این شرکتها فراهم شود - حمایت دولت از شرکتهای برتر در این زمینه - دادن جایزه به شرکت برتر در زمینه بازاریابی شبکه ای و برگزاری ساالنه این مراسم - مطرح شدن این موضوع در رسانها و صدا و سیما تا مردم نسبت به ان اگاهی کامل داشته باشند -نظارت بر محیط این شرکت ها -بهبود اینترنت و بستر فناوری اطالعات الزم برای فعالیت افراد این شرکت ها منابع و ماخذ:..5 پو ریچارد. موج چهارم: بازاریابی شبکهای.999 Publishing. Prima.ایاالت متحده آمریکا حشمتیان,امیر,ماهیت حقوقی قرارداد و انواع ان در معامالت بازاریابی شبکه ای,مجله کانون,دی ماه 83,سال پنجاه و سوم,شماره 57 ص, 85.8.7.2.2 زیگ زیگالر, جان هیز, آویز, چاپ دوم )83( از سیر تا پیاز بازاریابی شبکه ای, مترجمین زینب فرجی, مصطفی عابدینی فرد, نشر ذهن اصغری, جمشید, سادات فقیه, صدیقه, بررسی علمی و حقوقی بازاریابی شبکه ای, تهران, انتشارات مجد, چاپ اول.) 87 ( گیج اندی, علم بازاریابی شبکه ای, مترجمین مهران تاج عابدینی و فرهاد علی نژاد, نشر روزنگار, تهران, چاپ اول.) 87( نوروزی فرد, ناصر,, بازاریابی شبکه ای شبکه ساز ایرانی, انتشارات راز پنهان, تهران )83( 7. Global Direct Selling 25 Retail Sales Published July 28, 25 Not for use after May 3, 26. ذکایی,محمد سعید,اسماعیلی,محمد جواد,اسیب شناسی بازاریابی شبکه ای در ایران,مطالعات امنیت اجتماعی,زمستان 8.شماره 5 ص, 82 تا 7 9. Erika Fille Legara, Earning potential in multilevel marketing enterprises. Physica A 387 (28) 4889 4895. Theory map of business marketing: Relationships and networks perspectives Kristian Möller Department of Marketing, Aalto University School of Business, P.O. Box 223, FI-76 AALTO, Fin land. Greve, J. Salaff, Social network approach to understand the ethnic economy: A theoretical discourse, Geoforum 62 (25) 7 6. 2. M. Phillips, S. Rasberry, Marketing Without Advertising, 3rd edition, Nolo.com, Berkeley, CA, 2. 3. D. Koehn, Ethical issues connected with multi-level marketing schemes, J. Bus. Ethics 29 (2) 53 6. 8
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 بررسی تاثیر سیستمهای کامپیوتری اتوماسیون اداری بر بهرهوری عملکرد کارکنان * محمدحسین ابراهیمی کارشناس ارشد سیستمهای کامپیوتری دانشکده علوم کامپیوتر و ریاضی دانشگاه صنعتی امیرکبیر چكیده یکی از عواملی که می تواند در افزایش بهره وری نقش مهمی ایفا کند استفاده بهینه از کاربرد تکنولوژی اطالعات است که در این زمینه امروزه در سازمان ها و شرکت ها سیستم های کامپیوتری اتوماسیون اداری نقش بسزایی دارند. بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر رابطه بین سیستم های کامپیوتری اتوماسیون اداری با بهره وری کارکنان شهرداری استان کرمان انجام شده است. جامعه آماری مورد پژوهش نفر بوده است که با استفاده از فرمول کوکران حداقل حجم نمونه آماری مورد نیاز 4 نفر تعیین گردیده است. تحقیق حاضر از نوع نگاه هدف کاربردی است و از نگاه چگونگی گردآوری داده ها پژوهشی - توصیفی به شمار می رود. برای گردآوری دادهها از ابزار پرسشنامه محقق ساخته و برای بررسی پایایی متغیرها از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است که مقدار آن برابر با,2 بود همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها و آزمون فرضیهی پژوهش از نرم افزار SPSS9 و آزمون پیرسون بهره گرفته شده است. در این پژوهش سه فرضیه رابطه بین اتوماسیون اداری با بهره وری کارایی و اثربخشی مورد بررسی قرار گرفت که نتایج بدست آمده بیانگر ارتباط مستقیم و مثبت بین سیستم اتوماسیون اداری با افزایش کارایی اثربخشی و بهره وری عملکرد کارکنان بوده و دالیلی بر رد فرضیه های مذکور وجود نداشت. واژگان كلیدی: بهرهوری کارایی اثربخشی اتوماسیون اداری مقدمه انسان از دیرباز در اندیشه استفاده مفید و کارا و ثمربخش از توانایی ها امکانات و منابع در دسترس خود بوده است. در عصر کنونی این امر بیش از هر زمان دیگری مورد توجه جدی قرار گرفته است)رحیمی کیا و همکاران 83(. امروزه محیطهای کسب و کاری با چالشهای گوناگونی از قبیل گسترده شدن تعامالت درونی و بیرونی سازمان با نیاز به ارتباط بیشتر واحدهای سازمانی و ضرورت نظارت مستمر بر پیشرفت کارها مواجهند. مدیران سازمانها نیاز دارند که با سرعت و دقت بیشتری روند انجام امور را نظارت و پیگیری نمایند. تعامالت روزمره سازمان و حجم تبادل اطالعات در دورههای کاری فشرده به اندازهای افزایش پیدا میکند که انجام و پیگیری آنها به صورت دستی و سنتی عمال خارج از توان نیروی انسانی بوده و ممکن است با مشکالت زیادی همراه شود.در سالهای اخیر پیشرفت فناوری اطالعات و شاخههای وابسته به آن راه حلهای مختلفی را فراروی محیطهای کسب و کاری قرار داده است. در این میان سیستمهای اطالعات از مهمترین و کاراترین راه حلها برای تسهیل کنترل و نظارت بر گردش اطالعات در سازمانها است. سیستمهای اطالعاتی برنامههای نرم افزاری 83
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه هستند که با استفاده از رایانه و بانکهای اطالعات کار جمعآوری ذخیره بازیابی و کنترل اطالعات را در سازمانها تسهیل مینمایند. 5 با عنوان سیستمهای اطالعاتی مدیریت 8 به مدیران و کارکنان در زمینه کنترل شاخهای از سیستمهای اطالعاتی گردش اطالعات در سازمان کمک میکند. یکی از پرکاربردترین انواع سیستمهای اطالعاتی که مدیران را در کنترل گردش 7 است. در این سیستم عموما گردش مکاتبات اداری در سازمان اطالعات در سازمان یاری میدهد سیستم اتوماسیون اداری مورد توجه قرار میگیرد. ولی معموال دارای ابزارهای ارتباطی متعددی همچون ارسال و دریافت نامهها و دستورالعملها ارسال و دریافت پیامهای شخصی و فوری ارسال و دریافت نامههای الکترونیکی داخلی و غیره است. کاربران نظام اطالعات اطالعات را چون یک منبع ارزشمند هم سنگ سرمایه و نیروی کار به کار میبرند. از آنجا که اطالعات مهم و ارزشمند هستند و اساسی برای کل فعالیتهای سازمان محسوب میشوند لذا بایستی سیستمهایی را برپا کرد تا بتوانند اطالعات را تولید و آنها را مدیریت کنند. هدف نهایی چنین سیستمهایی کسب اطمینان از صحت اعتبار و روایی اطالعات در دسترس در زمان موردنیاز و به شکل قابل استفاده است. امروزه سیستمهای اطالعاتی نقش اساسی در همه زمینههای فعالیت یک شرکت ایفا میکنند. توجه به شرکتهای موفق نشان میدهد که همگی آنها به سیستمهای اطالعاتی جهت فعالیت روزانهشان مجهزند. سیستمهای اطالعاتی که به عنوان منبعی ارزشمند محسوب میشوند توانایی مدیران و کارکنان را افزایش داده و امکان تحقق اثربخش اهداف سازمان را با بهرهوری باال موجب میگردند. بنابراین تاثیر بکارگیری اتوماسیون اداری بر بهره وری مناب انسانی دو شاخص کارایی و اثربخشی را نیز در بردارد و چون بهره وری تلفیقی از کارایی و اثربخشی است یعنی هم متضمن کارایی است و هم اثربخشی)صرافی زاده و علیپور 8(. به این ترتیب در این مقاله سعی بر آن است که نقش سیستم های کامپیوتری اتوماسیون اداری بر بهره وری در میان کارکنان بررسی و تحلیل شود. ادبیات تحقیق 8 بهره وری میان بهره وری از عواملی است که دوام و بقای سازمان ها را در دنیای پررقابت فعلی تضمین می کند. بهره وری مشخص می کند که در تبدیل ورودی به خروجی تا چه حد سازمان به صورت شایسته و مناسب عمل کرده است به عبارت دیگر رابطه میزان تولید در مدت معین و عوامل دخیل در جریان تولید را بهره وری می گویند که در اینجا کاال محصول یا خدمات نشان دهنده میزان تولید می باشد. هدف از بهره وری استفاده مؤثر از عوامل و منابع به کار رفته و بهبود بخشیدن به آنچه که در حال حاضر موجود 2 بوده و مورد استفاده قرار می گیرد می باشد)مردی 837(. بهره وری در واقع از دو بخش کارایی 4 تشکیل گردیده است. بهره وری نیروی کار از تقسیم ارزش افزوده بر متوسط تعداد شاغلین )یا نفر ساعت کار در و اثربخشی طول یکسال مالی( حاصل می شود. این شاخص نشان می دهد که به طور متوسط هر نفر نیروی انسانی شاغل چه میزان ارزش افزوده ایجاد کرده است)قلی پور 83 (.استفاده از سیستم اتوماسیون اداری عالوه بر اینکه باعث افزایش محصول یا بازده و صرفه جویی در وقت و یا نیروی کار میشود باعث کنترل بهتر کار به خاطر تقسیم کمتر نیروی کار تبدیل اطالعات از یک شکل به شکل دیگر فعالیت های غیرمولد سازماندهی پرسنل وابستگی کمتر ادارات برای تهیه کپی چاپ و غیره نیاز کمتر به تشریفات و کنترل برای نظارت بر جریان کار بین ادارات افزایش رضایت شغلی کارکنان و رقابت بیشتر سازمان از - Data Base 2 - Information System 3 - Management Information System 4 - Office Automations System 5 - Productivity 6 - Effectiveness 7 - Efficacy 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 طریق استفاده بهتر از منابع اطالعاتی می شود) Andalib,2 (. بررسی ها نشان داده است بین سرمایه گذاری و فناوری اطالعات با سیستم های اتوماسیون اداری و بازده مؤسسات و بهره وری نیروی انسانی ارتباط دوسویه مثبتی وجود دارد. فناوری اطالعات منجر به افزایش توانایی سازمان ها و در نتیجه افزایش تنوع محصوالت و بهبود کیفیت و جلب رضایت مشتری می گردد) Mahmoodzadeh,27 (. 6 اتوماسیون اداری اتوماسیون اداری مشتمل بر تمام سیستمهای الکترونیک رسمی و غیررسمی بوده که به برقراری ارتباط اطالعات بین اشخاص در داخل و خارج موسسه و بالعکس مربوط میشود. کلمه اصلی که اتوماسیون اداری را از دادهپردازی سیستم اطالعات مدیااااریت و سیستم پشتیبانی تصمیم متمایز میسازد ارتباطات است. اتوماسیون اداری عبارت است از کاربرد وسایل الکترونیکی در فعالیت های دفتری به منظور افزایش کارایی کارایی افزایش یافته ناشی از تکامل تبادل اطالعات در داخل دفتر و بین دفاتر و محیط آن ها بوده و در نتیجه با ارائه اطالعات بهتر برای تصمیم گیری می تواند به مدیر سود برساند) Abolhasni,26.)Behshtian & دالیل کاربرد فناوری اطالعات در محیط های اداری افزایش بهره وری کسانی است که در این ادارات کار می کنند.بررسی هایی که در دهه 97 انجام شده است نشان می دهد که رشد بهره وری در گروه کارکنان اداری نسبت به گروه کارکنان صنعتی و تولیدی دچار کندی و عقب ماندگی است.برآوردهای انجام شده نشان می دهد که سرمایه گذاری برای محیط های کارخانه ای برای کنترل کامپیوتری تجهیزات و ماشین آالت به کار رفته حدودا ده برابر سرمایه گذاری در بخش اداری بوده است) Saatchi,28 (. سیستم اتوماسیون اداری سیستم های اطالعاتی هستند که مکاتبات اداری به صورت کتبی شفاهی یا ویدیویی ایجاد نموده پس از ذخیره سازی اصالح و نمایش آن ها را انتقال می دهند)صرافی زاده 84(. با توجه به مطالب باال مدل تحقیق به صورت زیر می باشد: بهره وری 6- كارایی 2- اثربخشی اتوماسیون اداری مدل مفهومی تحقیق فرضیه های پژوهش فرضیه اصلی پژوهش: بین اتوماسیون اداری و بهره وری عملکرد کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. فرضیه فرعی پژوهش: - بین اتوماسیون اداری و کارایی عملکرد کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. - بین اتوماسیون اداری و اثربخشی عملکرد کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. - Office Automation 7
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه روش تحقیق تحقیق حاضر از نگاه هدف کاربردی است زیرا از نتایج یافته های آن برای حل مشکالت خاص درون سازمان استفاده می شود. از نگاه چگونگی گردآوری داده ها پژوهشی توصیفی به شمار می رود زیرا تالش می کند با استفاده از پرسشنامه اطالعات مورد نیاز از وضع موجود نمونه آماری به دست آورد. همچنین از جنبه زمانی مقطعی و از نگاه نوع داده ها پژوهشی کمی به شمار می رود. برای تحقیق مذکور نفر از کارکنان و کارشناسان سطوح مختلف شهرداری استان کرمان به طور تصادفی انتخاب شد و پرسشنامه بین آنان توزیع گردید و پس از مدت زمان معین تعداد 4 پرسشنامه )حدودا 4 درصد نمونه افراد واجد شرایط در پژوهش( عودت شده است. شده ابزار جمع آوری داده های اولیه میدانی پرسشنامه ای 5 سوالی است که به صورت طیف پنج سطحی لیکرت استفاده است. با استفاده از داده های به دست آمده و با کمک نرم افزار آماری SPSS9 میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ محاسبه شدکه میزان %2 به دست آمد)از آنجایی که مقدار بدست آمده آلفای کرونباخ باالی,4 می باشد می توان گفت پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است(. جدول 6- ضریب آلفای كرونباخ آلفای كرونباخ /2 تعداد سواالت 5 برای نرمال بودن متغییرها از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده شد که نتایج آن به شرح ذیل می باشد: H: داده ها نرمال نیست. H: داده ها نرمال است. جدول 2- آزمون كولموگروف اسمیرنوف برای متغیرهای تحقیق متغیر ارتباط بین اتوماسیون اداری و کارایی ارتباط بین اتوماسیون اداری و اثربخشی ارتباط بین اتوماسیون اداری و بهره وری )سطح معنی داری( Sig,8,32,7 با توجه به اینکه سطح معناداری برای متغیرهای تحقیق بزرگتر از,2 است پس فرض گیریم که داده های جمع آوری شده برای متغیرهای تحقیق نرمال می باشند. فرضیه ها با استفاده از آزمون در جهت معناداری رابطه و بررسی تفاوت H p_value تایید شده و نتیجه می مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند همچنین با استفاده از آزمون فاصله اطمینان 32 درصد فاصله بین بازه ها و آزمون هبستگی پیرسون برای بدست آوردن میزان همبستگی بین دو متغیر محاسبه شده اند و اگر سطح خطای 2 درصد می شود. )p_value>..( باشد فرضیه آن آزمون رد یافته های تحقیق: فرضیه اول: بین متغیر اتوماسیون اداری و کارایی عملکرد کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. جدول 3- خالصه نتایج آماری مربوط به فرضیه اول تحقیق میانگین انحراف معیار ضریب پیرسون تعداد 4 اتوماسیون اداری کارایی Sig,,8.85.82 7.8 7.5 75
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 با توجه به اینکه در جدول باال مقدار Sig کمتر از خطای /2 معنی دار می باشد بنابراین با 32 درصد اطمینان نتیجه میگیریم که بین متغیرها رابطه وجود دارد. اما برای بررسی جهت و شدت رابطه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون توجه میکنیم. با توجه به اینکه عالمت ضریب همبستگی پیرسون مثبت می باشد بنابراین رابطه بین دو متغیر مستقیم می باشد. به عبارتی: بین اتوماسیون اداری با کارایی عملکرد کارکنان رابطه مستیم و معنی داری وجود دارد. فرضیه دوم: بین اتوماسیون اداری و اثربخشی عملکرد کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. متغیر اتوماسیون اداری جدول 4- خالصه نتایج آماری مربوط به فرضیه دوم تحقیق میانگین انحراف معیار ضریب پیرسون تعداد 4 اثربخشی Sig,,73.22.2 7.78 7.23 با توجه به اینکه در جدول باال مقدار Sig کمتر از خطای /2 معنی دار می باشد بنابراین با 32 درصد اطمینان نتیجه می گیریم که بین متغیرها رابطه وجود دارد. اما برای بررسی جهت و شدت رابطه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون توجه می کنیم. با توجه به اینکه عالمت ضریب همبستگی پیرسون مثبت می باشد بنابراین رابطه بین دو متغیر مستقیم می باشد. بعبارتی: بین اتوماسیون اداری با اثربخشی عملکرد کارکنان رابطه مستیم و معنی داری وجود دارد. متغیر فرضیه )اصلی(: بین اتوماسیون اداری و بهره وری عملکرد کارکنان ارتباط معناداری وجود دارد. اتوماسیون اداری جدول 8- خالصه نتایج آماری مربوط به فرضیه اصلی تحقیق میانگین انحراف معیار ضریب پیرسون تعداد 4 بهره وری Sig,,24.53.87 7.8 7. با توجه به اینکه در جدول باال مقدار Sig کمتر از خطای /2 معنی دار می باشد بنابراین با 32 درصد اطمینان نتیجه می گیریم که بین متغیرها رابطه وجود دارد. اما برای بررسی جهت و شدت رابطه به مقدار ضریب همبستگی پیرسون توجه می کنیم. با توجه به اینکه عالمت ضریب همبستگی پیرسون مثبت می باشد بنابراین رابطه بین دو متغیر مستقیم می باشد. بعبارتی: بین اتوماسیون اداری با بهره وری عملکرد کارکنان رابطه مستیم و معنی داری وجود دارد. نتیجه گیری اتوماسیون اداری عمدتا یک سیستم رسمی با رویه تعریفشده است که بایستی در ارتباط با دیگر سیستمهای رسمی مانند سیستم پشتیبانی تصمیمگیری مورداستفاده قرار گیرد. خصوصیات سیستم های کنونی اتوماسیون اداری که هم اکنون در ایران به کار گرفته می شوند خود عامل تعیین کنندهای در تمایل سازمان ها به استفاده از این سیستم ها به شمار می آید.به نظر می رسد که طراحی سیستم های اتوماسیون اداری در ایران بیشتر معطوف به بعد مکاتبات دفتری و اداری شده و به سایر توانایی ها و قابلیت های مفید آن توجه کافی نشده است. مهمترین شرط کاربرد و استفاده از اتوماسیون اداری در اکثر سازمانها صرفنظر از موارد استفاده دیگر آن مربوط به لزوم سرعت و دقت و صحت در کار آنها است و به خاطر توسعه دامنه عملیات سازمان است که این امر احتیاج به گسترش مجاری ارتباطات با سرعت بیشتر است و اتوماسیون اداری موجب میگردد که مجاری ارتباطی کوتاه و ارتباطات الزم به سهولت در اختیار مدیران قرار گیرد. نکته آخر و مهم اینکه در کاربرد سیستمهای اتوماسیون اداری و اعمال تغییر و تحوالت از طریق آنها بایستی به مباحث ارگونومیک )مهندسی انسانی( 78
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه و مقاومت در برابر تغییر کارکنان و تکنیکهای مناسب غلبه بر مقاومت آنها نیز توجه اساسی داشته باشیم و با استفاده از نگرش سیستمی اقدام به تغییر و تحوالت و بهکارگیری سیستمهای اتوماسیون اداری کنیم و بدانیم که نیروی انسانی هم به عنوان مهمترین عامل ایجادکننده تغییر و هم به عنوان پذیرنده و اجراکننده آن است. منابع رحیمی کیا امین قدم پور عزت اهلل و روشن زاده فاطمه )83(. بررسی نقش بکارگیری اتوماسیون اداری در بهره وری کارکنان شهرداری خرم آباد دوفصلنامه مدیریت شهری شماره 54 صص: - 57 33 صرافی زاده اصغر) 84 (. سیستم اطالعات مدیریت انتشارات ترمه تهران صرافی زاده اصغر علیپور سمانه) 8 (. بررسی تاثیر به کارگیری اتوماسیون اداری بر بهره وری منابع انسانی مجله مدیریت توسعه و تحول شماره 8 صص : 57-4 قلی پور آرین) 83 ( " مدیریت منابع انسانی)مفاهیم تئوری ها و کاربردها(" چاپ سوم انتشارات سمت تهران مردی اصغر ) 837 ( بررسینقش فناوری اطالعات در افزایش بهره وری کارکنان ناجا فصلنامه توسعه مدیریت منابع انسانی و پشتیبانی سال دهم شماره 82 6. Andalib Azar M. Office Automation. Journal of Management.( 2);(44):39-54. 7. Behshtian M, Abolhasni H. Information Systems Management. Tehran: Company Pardis; 26. 8. Mahmoodzadeh M, Asadi F(27). Effects of ICT on labor productivity growth in Iran economy. Journal of Trade Studies,(43):53-84. 9. Saatchi M. Productivity advantage Psychology. st ed. Tehran: Journal of editin; 28. p. 4...5.8.7.2 77
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 میزان بکارگیری مدیریت دانش در سازمانهای دولتی مورد مطالعه آموزش و پرورش شهرستان رستم استان فارس محمد حسین ابتكاری دانشجوی دکتری جامعهشناسی دانشگاه یاسوج Mh.ebtkari@yahoo.com چكیده هدف مقاله حاضر بررسی میزان بکارگیری مدیریت دانش در سازمانهای دولتی است. این تحقیق با روش پیمایشی و با نمونهای به حجم 522 نفر با ابزار پرسشنامه در بین کارکنان سازمان آموزش و پرورش شهرستان رستم انجام گرفت. بر اساس اطالعات استخراج شده توزیع نمره ابعاد مدیریت دانش در جامعه مورد مطالعه به ترتیب اولویت کاربرد دانش 5,2 ذخیرهی دانش 5, انتشار دانش,3 سازماندهی و کسب دانش,4 و تولید دانش,7 بوده است که نشان میدهد کاربرد و ذخیرهی دانش شکل غالب مدیریت دانش در آموزش و پرورش شهرستان رستم میباشد و تنها در این دو بعد میانگین نمره باالتر از نمره میانگین واقعی) 5 ( بود. نمره کلی میانگین مدیریت دانش 4,8 نیز کمتر از نمره میانگین واقعی بود. همچنین نتایج نشان داد که از نظر 5, درصد پاسخگویان مدیریت دانش در این سازمان خیلی ضعیف 85,5 درصد ضعیف 83,2 درصد متوسط 5,5 درصد خوب و 2,5 درصد خیلی خوب بودهاند. در واقع میتوان گفت از نظر اکثر پاسخگویان مدیریت دانش در آموزش و پرورش شهرستان رستم زیر حد متوسط و ضعیف است. واژگان كلیدی: مدیریت دانش تولید دانش کاربرد دانش انتشار دانش 6- مقدمه جامعهی فراصنعتی امروز جامعهای اطالعاتی است که در آن به تدریج فناوریهای نیروافزا جای خود را به فناوریهای دانشافزا میدهند و در محیط پویا و پیچیدهی امروزی برای سازمانها ضروری است که به طور مداوم دانش جدید را در محصوالت و خدمات خود به کار گیرند. از اینرو مدیریت دانش مقولهای مهم تر از خود دانش محسوب میشود که در سازمانها به دنبال آن است تا نحوه چگونگی تبدیل اطالعات و دانستههای فردی و سازمانی را به دانش و مهارتهای فردی و گروهی تبیین و روشن نماید)کوچکی و همکاران (. 83: امروزه مدیریت دانش به یکی از نیروهای محرک اساسی برای کسب و کار مبدل شده است. سازمانها دانش محورتر شدهاند و به جای نیروی یدی برای ذهنها هزینه میکنند. لذا نیاز به دانش در حال افزایش است و روز بروز بر اهمی ت آن افزوده میشود)وانگ 528(. 52: از نظر پیتر دراکر بنیان سازمان قرن بیست و یکم پول سرمایه و حتی فناوری نیست بلکه دانش است)خاکپور و همکاران 35(. 8: دنات نیز معتقد است امروزه از نقطه نظر استراتژیک تفاوت در عملکرد شرکتها ناشی از عدم همگونی - wong 72
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه در بکارگیری مدیریت دانش است)دونات و گادامیلز 5(. 5: بنابرین دانش دارایی ضروری برای سازمانهاست که آنها را در یک محیط رقابتی به سمت موفقی ت سوق میدهد. از این رو شرکتهایی شاهد موفقی ت خواهند بود که داراییهای مبتنی بر دانش را شناسایی کرده و به آنها ارزش دهند )راولی 85(. 5: 5 در صورتی که سازمانهایی که قادر به کسب دانش کاری مورد نیاز خود و مدیریت درست آن نباشند در عرصهی رقابت محکوم به شکست هستند)حقیقت منفرد و هوشیار 22(. 83: در این راستا بکارگیری مدیریت دانش در سازمانهای مختلف از آنجا دارای اهمی ت است که میتواند موجب خدمات و محصوالت بهتر کاربردهای سریعتر نظرات و اختراعات کاهش هزینههای تولید حضور در بازارهای جدید دستیابی به متدولوژیهای نوین برتری بر رقیبان در عرصه رقابت تقویت فرهنگ سازمانی و... شود)سالجقه و کریمی 2(. 835: اهمی ت این موضوع به حدی است که امروزه شماری از سازمانها دانش خود را اندازهگیری میکنند و به منزلهی سرمایهی فکری سازمان و نیز شاخصی برای درجهبندی شرکتها در گزارش خود منعکس میکنند)موسوی و همکاران 5(. 835: بررسیها حاکی از آن است که مدیریت دانش موضوعی است که در بخش خصوصی متولد شده و رشد یافته و در مورد پیشینهی مدیریت دانش در سازمانهای دولتی کمتر صحبت شده است. کانگ و پاند با مرور پیشینهی مدیریت دانش در سازمانه یا کند. دولتی اظهار داشتهاند که این موضوع در مورد سازمانهای دولتی نوپا و در مراحل ابتدایی است و باید توجه ویژهای به آن بشود)محمدی 8(. 8: همچنین سازمان توسعه و همکاری اقتصادی نیز بر حرکت سازمانهای دولتی به سمت مدیریت دانش تاکید میکند)کاملی 8(. 84: در حقیقت در سازمانهای دولتی با توجه به بیمعنا بودن رقابت چندان به موضوع مدیریت دانش توجه نشده است که این خود میتواند آسیبی جدی به این سازمانها در عصر حاضر وارد سازمان آموزش و پرورش به عنوان یک سازمان دولتی به مانند دیگر سازمانها در دههی اخیر به شدت تغییر یافته و درحال تغییر است. این سازمان نیز ناگزیر است به مانند سایر سازمانها به منظور سازش با محیط در حال تغییر و پر از رقابت در ساختار خود تجدید نظر کند. به طوری که برخورداری مدیران و معلمان از دانش اطالعات فنون اصول و راهبردهای آموزشی به تنهایی دیگر کافی نیست بلکه ساماندهی به کارگیری و استفاده بهنگام و بجا از اطالعات در محیطهای آموزشی امری ضروری و الزامآور است. چرا که این سازمان آموزشی اگر نتواند دانشهای نهفته کارکنان را مورد شناسایی قرار دهد و به دانش آشکار تبدیل کند آنها را از دست خواهد داد)امینبیدختی و همکاران 35 83: 3(. بنابراین محیط متغیر امروزی یک برنامهریزی منظم و بهکارگیری شیوههای متنوع را برای بازسازی سازمانی میطلبد. بدین جهت بکارگیری مدیریت دانش در آموزش و پرورش از اهمیت باالیی برخوردار است. در این راستا هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی میزان بکارگیری مدیریت دانش در سازمانهای دولتی است که به دالیل زیر آموزش و پرورش شهرستان رستم به عنوان جامعهی آماری انتخاب شده است این شهرستان از شهرستانهای نوپا و تازه تأسیس است که سازمانهای دولتی موجود در آن و به خصوص آموزش و پرورش )از آنجایی که سازمانی دولتی و مکانی برای تولید دانش است( نیاز به توجه بیشتری در زمینهی مدیریت دانش دارد. همچنین آموزش و پرورش شهرستان رستم به مانند سایر نهادهای دولتی کمتر مورد توجه اصالحات مدیریتی از جمله مدیریت دانش قرار گرفته است که توجه به این امر بسیار ضروری به نظر میرسد. کمبود کلی بودجه در سازمانهای آموزش و پرورش در پنج ساله اخیر نیز موجب شده که سازمان آموزش و پرورش رستم نیز در زمینههای بهبود و اصالح مدیریت دانش خود با مشکالتی مواجه بوده باشد. همچنین پراکندگی مدارس وجود بافت قدیمی برخی مدارس و عدم نوسازی آنها و قرار گرفتن در منطقهی محروم مشکالت امکان استقرار مدیریت دانش در این آموزش و پرورش را دوچندان کرده است. اغلب برنامهریزیها در زمینهی مدیریت دانش در آموزش و پرورش شهرستان رستم نیز به مانند سایر سازمانهای دولتی است که اغلب ضعیفتر از سازمانهای خصوصی است. - Donate and Guadamillas 2 - Rowley 72
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 در نتیجهی این عوامل و فقر مطالعاتی در این زمینه در جامعه آماری تحقیق ضرورت این تحقیق را دوچندان کرده است. در این راستا این تحقیق در پی هدف اصلی خود در پی واکاوی سوال زیر نیز میباشد: - میزان استقرار ابعاد مدیریت دانش در آموزش و پرورش شهرستان رستم به چه میزان است 2- مروری بر پژوهشها گودرزی و همکاران) 8 ( به بررسی ارتباط فرهنگ سازمانی با مدیریت دانش مدیران ستادی سازمان تربیت بدنی پرداختند. نتایج معناداری ارتباط فرهنگ تسهیم و انتقال دانش و عدم معناداری فرهنگ تسهیم و تولید دانش را نشان داد. کشاورزی و رمضانی) 83 ( نیز به بررسی و مطالعه رابطه بین دو متغیر فرایند مدیریت دانش و شاخصهای فرهنگ سازمانی از دیدگاه رابینز پرداختند. آزمون فرضیه اصلی تحقیق نشان داد که بین فرایند مدیریت دانش و شاخصهای فرهنگ سازمانی در سازمان مرکزی شهرداری مشهد رابطه معناداری وجود دارد. در تحقیقی دیگر امیدی و همکاران) 83 ( تعیین ارتباط فرهنگ سازمانی با اثر بخشی مدیریت دانش در برخی سازمانهای ورزشی ایران را مورد توجه قرار دادند و مشخص گردید که فرهنگ سازمانی تاثیر مثبت و معناداری برابر,22 درصد بر اثر بخشی مدیریت دانش دارد. امینبیدختی و همکاران) 83 ( نیز به بررسی رابطه بین فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش در سازمان آموزش و پرورش شهرستان سمنان پرداختند. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که بین فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. طی پژوهشی دیگر نکودری و یعقوبی) 83 ( در پژوهشی به شناسایی عوامل تسهیل کننده مدیریت دانش در سازمان مدیریت بحران کشور و ادارات کل تابعه آن پرداختند. براساس نتایج به دست آمده عوامل فناوری اطالعات و فرهنگ سازمانی جزء عوامل تسهیل کننده مدیریت دانش به حساب آمدند. و همکارن) 5 ( به بررسی موضوع مدیریت دانش موثر در تحقیقات خارجی صورت گرفته در خارج از کشور اندرو از طریق قابلیت سازمانی بر روی 8 مدیر ارشد پرداختند. آنها به این نتیجه رسیدند که زیرساختارهای دانش متشکل از تکنولوژی ساختار و فرهنگ همراه با یک معماری فرآیند کسب دانش تبدیل نرم افزار و حفاظت از قابلیتهای سازمانی از پیششرطهای ضروری مدیریت دانش است. همچنین اکسیو و کوواد )57( 5 در مطالعه خود عوامل و متغیرهایی را که در بطن سازمانهایی استرالیا جهت پذیرش مدیریت دانش وجود دارد را مورد توجه قرار دادند. این مطالعه به صورت کیفی بود که از بین شش سازمان استرالیایی به صورت مصاحبه انجام شد. نتایج نشان داد که چهار عامل در انتشار دانش در اولویت قرار دارند که شامل: فرهنگ سازمانی حمایت مدیریت سطح باال در نظر گرفتن مزایا برای افراد و رؤیای مدیریت )53( 8 در میان شرکتهای ویرجینیای آمریکا رابطهی معناداری بین هر چهار دانش میباشد. یافتههای تحقیق برندت بعد فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش را نشان داد که این رابطه در فرهنگ وضعیت ساالر قویتر بود. در کاری دیگر لیندر و )5( 7 طی پژوهشی تحت عنوان بررسی عوامل موفقیت مدیریت دانش در سازمانهای موقت تاثیر عوامل فرهنگی والد سازمانی ساختاری و فرایندهای مربوط به عوامل اثربخشی مدیریت دانش را در 77 سازمان آلمان بررسی کردند و به این نتیجه دست یافتند که فناوری اطالعات عوامل سازمانی و عوامل فرهنگی به شدت بر موفقیت مدیریت دانش تاثیر میگذارد. 2 و همکاران) 5 ( نیز در تحقیقی به ارتباط فرهنگ ساختار فناوری و اثر بخشی سازمانی با مدیریت دانش در 8 ژنگ سازمان در چین پرداختند. نتایج نشان داد که مدیریت دانش به طور کامل تحت تاثیر فرهنگ بر اثربخشی سازمانی سازمانی را به طور کامل میانجی میکند. همچنین دونات و گادمیلز )5( 2 در تحقیقی که بر روی چهار شرکت صنعتی اسپانیا - Andrew 2 - Xu and Quaddus 3 - Brandt 4 - Lindner and Wald 5 - Zheng 6 - Donate and Guadamillas 74
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه انجام دادند به این نتیجه رسیدند که فرهنگ سازمانی تاثیر مثبت و معناداری بر مدیرت دانش در این سازمانها دارد. وحید و همکاران) 58 ( در طی تحقیقی دیگر به بررسی رابطه فرهنگ سازمانی فنآوری اطالعاتی و به اشتراکگذاری دانش در بین 54 نفر از کارمندان مخابرات پاکستان پرداختند. نتایج رابطه مثبت و معناداری را بین فرهنگ سازمانی و تسهیم دانش نشان داد. نتایج حاصله از تحقیقات داخلی و خارجی نشان میدهد که اغلب تحقیقات صورت گرفته بر روی سازمانها و شرکتهای خصوصی صورت گرفته و برخی نیز به طور کامل همه ابعاد مدیریت دانش را مورد توجه قرار ندادهاند. در همهی تحقیقات صورت گرفته در داخل و خارج تنها یک تحقیق آموزش و پرورش را به عنوان جامعهی مورد مطالعه خود در نظر گرفته است. تحقیق حاضر سعی کرده که آموزش و پرورش را که یک سازمان دولتی است و کمتر مورد توجه قرار گرفته در ابعادی نسبتا کامل در شش بعد مدیریت دانش مورد مطالعه قرار دهد که در نوع خود کم نظیر است. 3- ادبیات نظری تحقیق 6-3- مدیریت دانش مدیریت دانش به مجموعهای از فعالی تهای منظم و سیستماتیک سازمانی گفته میشود که جهت دستیابی به ارزش بزرگتر از طریق دانش در دسترس صورت میگیرد. دانش در دسترس کلیهی تجربیات و آموختههای افراد یک سازمان و کلیهی اسناد و گزارشها در داخل یک سازمان را شامل میشود )قربانیزاده و خالقینیا 3(. 8: مدیریت دانش نوعی نگرش فکری در مدیریت تلقی میشود که دانش را منبع و پایهای برای نیل به قابلیت رقابتی بنگاه معرفی میکند. مدیریت دانش به عنوان یکی از از آخرین ابزارها و تکنیکهای مدیریتی است که به سازمان کمک میکند که از دانش فردی و جمعی خود آگاهی یافته و سپس از این دانش در جهت رسیدن به اهداف سازمان استفاده کند)مظفری و همکاران 8(. 835: 5 مدیریت دانش را فرایندی میداند که مبتنی بر چهار رکن است: محتوا که به نوع دانش)آشکار یا نهفته بودن( هاینس مربوط میشود. مهارت که دستیابی به مهارتهایی جهت استخراج دانش است فرهنگ که سازمانها باید مشوق توزیع دانش و اطالعات باشد و سازماندهی دانش موجود)اخوان و یزدی مقدم 8(. 835: از نظر مرویک مدیریت دانش به مجموعهای از فعالیتهای منظم و سیستماتیک سازمانی گفته میشود که جهت دستیابی به ارزش بزرگتر از طریق دانش در دسترس 8 نیز معتقدند در تبدیل دانش ضمنی و صریح به یکدیگر صورت میگیرد )قربانیزاده و خالقینیا 3(. 8: نوناکا و تاکوچی فرآیندی چهار بعدی ایجاد میشود. جامعهپذیری که همان فرایند تسهیم و تشریک ایدههاست برونیسازی که ایدهها به یک واقعیت عملی تبدیل میشود. ترکیب که موجب میشود دانش آشکار در قالب مجموعههای گوناگونی از دانش که پیش از آن منتشر و مستند شدهاند و یا در طی جلسات گروهی مورد بحث قرار گرفتهاند پردازش شده سپس به منظور خلق دانش جدید دستهبندی میشود. درونیسازی به اعضای گروه کمک میکند تا ایدههای خود را دربارهی مسائلی که نیازمند حل و فصل میباشد بیان کنند. درونی کردن این ایدهها در ایجاد تفاهم و توسعه یک فرهنگ یادگیری مؤثر است.)یارمحمدزاده و همکاران.)3 :83 ویگ از متخصصان مدیریت دانش نیز فرایندهای را برای مدیریت دانش بیان میکند: خلق دانش شامل یادگیری نوآوری پژوهش و استفاده از دانش برتر ضبط و ذخیرهی دانش برای دسترسی گسترده و خلق آن سازماندهی و تغییر شکل دانش برای دسترسی گسترده و خلق آن استقرار دانش برای استفادهی افراد فناوری تولیدات و خدمات کاربرد و اعمال قدرت دانش برای عمل مستمر اثربخش و توأم با موفقیت)بدریآذرین و همکاران 8(. 83: بک من {به نقل از بدری- آذرین{ نیز هشت مرحله را برای فرایند مدیریت دانش ارائه داده است: شناسایی کردن: تعیین صالحیتهای درونی منبع - Waheed 2 - Haines 3 - Nonaka and Takeuchi 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 راهبرد و قلمرو دانش تسخیر کردن: رسمی کردن دانش موجود انتخاب کردن: تعیین ارتباط دانش ارزش و دقت رفع دانشهای سازگار ذخیره کردن: معرفی حافظه یکی شده در مخزن دانش با انواع الگوهای دانش پخش کردن: توزیع د شان برای استفادهکنندگان به طور خودکار بر پایهی عالقه و کار و تشریک مساعی دانش در میان گروهها به کار بردن: بازیافتن و استفاده از دانش در تصمیمگیریها حل مسائل خودکار کردن و پشتیبانی کار و مددکاری شغل و آموزش ایجاد کردن: تولید دانش جدید در حین تحقیقات تجربه کردن کار و فکر خالق تجارت کردن: فروش و معامله توسعه و عرضهی دانش جدید بازار در قالب محصوالت و خدمات )بدریآذرین و همکاران 83(. 83: پروبست روب و مهاردت نیز بر مبنای تحقیق گستردهی خود مدل زیر را برای فرایند مدیریت دانش ارائه دادند. براساس این مدل فرایند مدیریت دانش شامل نیاز به دانش توسعه و بهبود دانش بهرهبرداری از دانش حفظ و ذخیره دانش ارزیابی است)کشاورزی و رمضانی 8 83: 8(. سوگوماران و بوس چهار فرایند اساسی شامل شناسایی و تولید دانش ذخیرهسازی و کدگذاری دانش توزیع و انتشار دانش و بهرهبرداری و بازخورد گرفتن از دانش را مطرح کردند. همچنین گیلبرت سنگبنای اصلی مدیریت دانش را به شش دسته شناسایی دانش کسب دانش توسعه دانش اشتراکگذاری و توزیع دانش بهرهبرداری دانش و نگهداشت دانش تقیسم کردند)ابراهیمی.)3 :835 است: در این تحقیق برای بررسی مدیریت دانش از نظریه و مدل مدیریت دانش شرون و الوسون که جزء دو مدل جریان دانش مطرح بوده به عنوان چارچوب نظری تحقیق استفاده شده است. دراین مدل شش فرایند متعامل در نظر گرفته شده تولید دانش: در این مورد بسیاری از سازمانها یک طرحی از دانش دادهها اطالعات و مهارتهای مورد نیاز داخلی و خارجی ایجاد کردهاند. مدیریت دانش موثر باید در شفافسازی داخلی و خارجی فعال باشد. یکی از این ابزارها نقشه دانش است. نقشه دانش تخصصها و دانش مورد نیاز افراد را با محل قرارگیری آنها در سازمان مشخص میکند)کوچکی و همکاران.)7 :83 کسب دانش: در این فرآیند از دانش موجود استفاده میشود و دانشهای جدید فرا گرفته میشود. فرایند کسب دانش برای سازمان بینشی بوجود میآورد که میتواند برای حل مسائل جاری سازمان موثر باشد. دانش از منابع مختلف از جمله تجربیات روزمره اطالعات کسب شده خارج سازمان توانایی کارکنان و... در تمامی فعالیتهای سازمان چه در سطح فردی و چه در سطح گروهی جمعآوری شود)مظفری (. 835: ذخیره دانش: آیا از همه اطالعات دانشها تجارب و تخصصهای ارزشمند سازمان که ذخیرههای سازمان هستند استفاده میشود)ازلی 2(. 835: انتشار دانش: اجرای موفق این استراتژی تا حدود زیادی به فرهنگ سازمانی بستگی دارد. اگر توزیع دانش در یک فرهنگ مورد تاکید قرار نگرفته باشد تالشهای مدیریت دانش با شکست مواجه خواهد بود. فرهنگ انگیزش احساس تعلق خاطر به سازمان اعتماد و احترام متقابل باید در سازمان وجود داشته باشد. کاربرد دانش: دانش به خودی خود ارزشمند نیست. زمانی ارزشمند خواهد بود که به کار گرفته شود. به طور کلی دانش سازمانی باید در جهت خدمات فرایندها و محصوالت سازمان به کار گرفته شود. اگر سازمانی نتواند به راحتی شکل صحیح دانش را در جای مناسب آن مشخص نماید ممکن است در حفظ مزیتهای رقابتی خود با مشکل مواجه شود)حقیقت منفرد و هوشیار 42(. 83: سازماندهی دانش: تمرکز بر روی ایجاد مهارت جدید خدمات جدید نظرات بهتر و فرایندهای موثر است. داشتن یک شبکه داخلی سازمانی و تسهیل در ارتباط بین افراد داخل سازمان با یکدیگر یکی از موارد کلیدی سازماندهی دانش است)کوچکی و همکاران 7(. 83: 73
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 4- معرفی جامعه مورد مطالعه شهرستان رستم یکی از شهرستانهای تازهبنیاد استان فارس میباشد که در سال 84 به شهرستان تبدیل گردید و در سمت شمال غربی این استان واقع شدهاست. مرکز این شهرستان شهر مصیری میباشد. این شهرستان قلمرو طایفه بزرگ رستم از ایل ممسنی است و دارای دو بخش مرکزی و سورنا میباشد که دارای جمعیتی بین 2 تا 4 هزار نفر دارد. از نظر آب و هوایی دارای دو نوع آب و هوای سرد و معتدل است. این شهرستان از شمال به استان کهگیلویه و بویراحمد از جنوب به بوشهر از شرق به شهرستان شیراز و از غرب نیز به استان کهگیلویه و بویراحمد منتهی میگردد. 8- روششناسی این تحقیق به شیوه پیمایشی و با رویکردی توصیفی تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق شامل 7 نفر از کارکنان آموزش و پرورش شهرستان رستم میباشد. حجم نمونهی آماری با روش کوکران محاسبه گردید که 522 نفر انتخاب شد. برای انجام نمونهگیری از روش نمونهگیری تصادفی ساده استفاده شد بدین گونه که از بین کدهای پرسنلی کارکنان به طور تصادفی حجم نمونه انتخاب شد. 6-8- تعریف مفاهیم متغیر مورد بررسی در این پژوهش مدیریت دانش است که منظور از آن مجموعهای از فعالیتهای منظم و سیستماتیک سازمانی است که جهت دستیابی به ارزش بزرگتر از طریق دانش در دسترس صورت میگیرد )قربانیزاده و خالقینیا 3(. 8: که برای سنجش آن از شش بعد تولید دانش کسب دانش سازماندهی دانش ذخیرهسازی دانش انتشار دانش و کاربرد دانش استفاده شده است. 2-8- ابزارهای سنجش ابزار این پژوهش پرسشنامه 57 سوالی است که سازه مدیریت د شان در قالب 57 گویهی چهار گزینهای برگرفته از پرسشنامه مدیریت دانش شرون الوسون میباشد. این پرسشنامه به بررسی مؤلفههای ایجاد جذب سازماندهی ذخیره انتشار و کاربرد دانش میپردازد. هر مؤلفه را با 7 سؤال در طول مقیاس پنج درجهای لیکرت)بسیارزیاد زیاد متوسط کم خیلی کم( میسنجد. روایی پرسشنامه مدیریت دانش از طریق همبستگی بین هر یک از مؤلفههای پرسشنامه توسط الوسون اثبات شده است. ضریب پایایی پرسشنامه الوسون براساس آلفای کرانباخ به ترتیب برای ایجاد دانش,7 جذب دانش,3 سازماندهی دانش,2 ذخیره دانش, انتشار دانش,3 کاربرد دانش, به دست آمد )امین بیدختی و همکاران.)57 :83 عالوه بر اینکه اعتبار ابزار تحقیق حاضر در تحقیقات داخلی و خارجی به تأیید رسیده است برای افزایش دقت و اطمینان بیشتر اعتبار ابزار تحقیق مجددا از طریق تحلیل عاملی تاییدی با چرخش واریماکس و پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرانباخ محاسبه شده است که نتایج آن در جدول منعکس شده است. آزمون KMO برای سازهی مدیریت دانش) /37 ( درصد بیانگر کفایت نمونهگیری است و معناداری آزمون بارتلت نشان میدهد که بین متغیرها همبستگی وجود دارد. تحلیل عاملی در نهایت به استخراج شش عامل منجر گردیده است که قادرند 27/8 درصد مدیریت دانش را تبیین کنند. به عالوه پایایی سازه مدیریت دانش /38 درصد است که نشان میدهد مقیاسهای طراحی شده از سازگاری درونی قابل قبولی برخوردار است. 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 جدول شماره 6 تعیین اعتبار متغیر مدیریت دانش عاد اب آیتمها بار عاملی مقدار ویژه شده واریانس تبیین ضریب آلفا سااازمان من روشهای متفاوتی برای کارمندان خود دارد تا دانش خود را بی شتر گ سترش دهند و آنها را برای موقعیتی 27/ جدید بکار گیرند / 7 /4 3 /4 /45 /47 کاربرد دانش ساازمان من برای جلوگیری از اساتفاده غیرمجاز یا نامناساب دانش در داخل و خارج از سازمان تمهیداتی اندیشیده است سااازمان من دانش را برای نیازهای رقابتی حساااس به کار میبرد و از منابع دانش برای حل م شکالت سازمان ا ستفاده میکند. در سااازمان من برای ارزیابی دقیق دانش موجود جهت ایجاد طرحها و دانش جدید برای بهرهگیری بیشتر روشهای جدیدی 27/ وجود دارد /72 ساازمان من از ایدههای کارمندان اساتقبال میکند حتی و آ نها را برای استفادههای بیشتر ثبت میکند. /45 4 /4 /4 / 22 /83 کسب دانش سازمان من سازوکارهای مناسب برای جذب و انتقال دانش از کارمندان مراجعهکنندگان و سازمانهای دیگر دارد در ساازمان من برای اساتفاده از دانش در طرحهای عملی و طراحی و خدمات جدید روش خاصی وجود دارد. /84 در سازمان من کارمندان میتوانند دانش و عقاید جدید شان را بدون ترس و تمسخر ارائه دهند /4 اداره من دانش را به شکلی در اختیار دارد که به آ سانی برای کارمندانی که به آن نیاز دارند قابل دسترسی است /43 7 /4 /8 /28 /28 انتشار دانش در اداره من گزارشهای بهنگام به همراه اطالعات مناسااب برای کارمندان و دیگر سازمانهای مربوط ارسال میکند. در ساازمان منابع برای ارائه من از کتابخانهها ساایر مراکز اطالعاتی و ساایر و نشر دانش استفاده میشود /72 به صاااورت منظم و مر تب جلساااات ب حث و ت بادل نظر سخنرانیها کنفرانسها و جلسات آموزشی برگزار میشود /44 در سااازمان من روشهای بررساای منظم دانش جدید طراحی شده است و کارکنان وظیفه دارند دانش خود را به روز کنند /42 7 / /87 /82 سازما ندهی دانش سااازمان من برای پاالیش کردن و دانش دارای روش خاصی است. تلفیق انواع منابع مختلف در سازمان من به کارمندان درباره دانش عقاید شان بازخورد داده میشود. /8 سازمان من برای به کارگیری دانشی فرایندهایی دارد دانش برای حل مشکالت استفاده میکند. و از این تولید سازمان من برای بد ست آوردن دانش از منابع مختلف مانند / 8 /3 /82 دانش کارمندان مراجعه کنندگان و سازمانهای دیگر طرز کار خاصی دارد. 2
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه عاد اب آیتمها بار عاملی مقدار ویژه شده واریانس تبیین ضریب آلفا سازمان من کارکنان به تبادل عقاید و دانش تشویق میشوند 75/ / سااازمان من به کارمندان بابت ایدهها و دانش جدید پاداش میدهد. /84 تا سازمان من برای ایجاد دانش جدید از منابعی استفاده میکند پروژههای بعدی را بهبود بخشد. سازمان من از پایگاه دادهها و فناوری اطالعات برای ذخیرهسازی دانش جهت د ستر سی آ سان از سوی همه کارکنان ا ستفاده 77/ میکند /48 8 / /3 /7 /44 ذخیره دانش سازمان من برای ذخیر دانش کارکنان خود از و سایل مختلف نوشتاری از قبیل خبرنامه استفاده میکند. سازمان من برای نمایش دادن دانش ک سب شده ن شریههای مختلفی دارد. /2 سازمان من برای ثبت کردن و انح صاری کردن دانش جدید دارای سازوکار خاصی دارد. - یافتههای تحقیق بر اساس یافتهها از مجموع 522 نفر پاسخگو 7 نفر) 25/ ( درصد مرد و 52 نفر) 74/5 ( درصد زن بودهاند. بر حسب وضعی ت تأهل 2 نفر) /3 ( مجرد و 52)/( متأهل بودهاند. به لحاظ میزان تحصیالت 8 نفر) / ( دیپلم 22 نفر) 57/2 ( فوق دیپلم نفر) 4/3 ( لیسانس و 3 نفر) 8/7 ( فوق لیسانس و باالتر بودهاند. به لحاظ پست سازمانی 27 نفر) 57/5 ( مدیر و 5)42/( دبیر بودهاند. در پژوهش حاضر مدیریت دانش در قالب شش بعد مورد سنجش قرار گرفت که بر اساس دادههای جدول شماره 5 میانگین کلی نمره مدیریت دانش در آموزش و پرورش رستم 4,8 است. دادهها همچنین میانگین نمره در هر یک از ابعاد مدیریت دانش را نشان میدهد که در ابعاد تولید دانش,77 کسب دانش,4 سازماندهی دانش,48 ذخیره دانش 5, انتشار دانش,35 کاربرد دانش 5,7 است. همچنین دادههای جدول شماره 8 نشان میدهد که درصد وضعیت مدیریت دانش در آموزش و پرورش رستم از نظر 5, درصد خیلی ضعیف 85,5 درصد ضعیف 83,2 درصد متوسط 5,5 درصد خوب و 2,5 درصد خیلی خوب است. جدول شماره 2: میانگین نمره مدیریت دانش و ابعاد آن متغیر تولید دانش کسب دانش سازماندهی دانش ذخیره دانش انتشار دانش کاربرد دانش مدیریت دانش)کل( 4,85 5,7,35 5,,48,4,77 میانگین به دست آمده 45 5 5 5 5 5 5 میانگین واقعی جدول شماره 3: درصد وضعیت مدیریت دانش وضعیت مدیریت دانش خیلی ضعیف ضعیف متوسط خوب خیلی خوب 2,5 5,5 83,2 85,5 5, درصد 25
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 نتیجهگیری هدف تحقیق حاضر بررسی میزان بکارگیری ابعاد سازهی مدیریت دانش در آموزش و پروش شهرستان رستم بود که طی آن به نتایج ذیل رسیده است: توزیع میانگین نمرهی ابعاد مدیریت دانش به ترتیب اولویت کاربرد دانش) 5/2 ( ذخیره دانش) 5/ ( انتشار دانش) /3 ( سازماندهی و کسب دانش) /4 ( و تولید دانش) /7 ( بوده است که نشان میدهد کاربرد و ذخیره دانش شکل غالب مدیریت دانش در آموزش و پرورش شهرستان رستم میباشد و تنها در این دو بعد میانگین نمره باالتر از نمره میانگین واقعی) 5 ( بود. کمترین نمره میانگین نیز مربوط به بعد تولید دانش بود. همچنین نمره کلی میانگین مدیریت دانش 4,85 نیز کمتر از نمره میانگین واقعی بود. به منظور فهم دقیقتر میزان مدیریت دانش در بین پاسخگویان از دامنهی واقعی حاصل جمع 57 گویه که از 57 )ضعیفترین سطح مدیریت دانش( تا 5 )قویترین سطح مدیریت دانش( در نوسان بود استفاده گردید. بدین ترتیب میزان مدیریت دانش به پنج دستهی خیلی ضعیف 78( )57 ضعیف 25( )78/ متوسط ( )25/ خوب ( )/ و خیلی خوب )5 /( تقسیم گردید. نتایج نشان داد از نظر 5, درصد از پاسخگویان مدیریت دانش خیلی ضعیف 85,5 درصد ضعیف 83,2 درصد متوسط 5,5 درصد خوب و 2,5 درصد خیلی خوب بودهاند. در واقع میتوان گفت از نظر اکثر پاسخگویان مدیریت دانش در آموزش و پرورش شهرستان رستم زیر حد متوسط و ضعیف است. گیرد: از آنجایی که از نظر وانگ امروزه سازمانها دانش محورتر شدهاند و به جای نیروی یدی برای ذهنها هزینه میکنند. لذا توجه به سازمانهای دولتی در کنار سایر سازمانهای خصوصی ایجاب میکند که در زمینهی مدیریت دانش توجه بیشتری گردد و نهادهای دولتی از جمله آموزش و پرورش که خود نهاد متولی دانش است در زمینه مدیریت آن جهت بهرهوری بیشتر تالشهایی صورت گیرد. آموزش و پرورش امروزه در عصر جهانی شدن نیاز دارد تا در سطح گسترده از اندوختهی دانشی کارکنانش استفاده الزم را ببرد. بنابرین پیشنهاد میشود آموزش و پرورش اقدامات ذیل را جهت تقویت مدیریت دانش بکار از آنها. - استقرار سیستمهای آموزشی هوشمند در همه مدارس - استفاده از برنامهها و گردهمآییهای تخصصی که زمینه انتقال دانش را فراهم میآورد. - امکان استفاده بیشتر و بهینهتر از فضای مجازی برای انتشار و انتقال دانش توسط کارکنان و عوامل آموزش و پرورش. - تشویق کسانی که در زمینههای تخصصیشان به تولید دانش پرداخته و آن را در اختیار همکاران قرار میدهند. - برگزاری حداقل دو همایش علمی درون منطقهای در یک دوره تحصیلی برای کارکنان با محوریتهای دانشی مختلف. - فراهم آوردن امکانات الزم برای آگاهی همه دبیران از شیوههای تدریس همرشتهای های خود و امکان استفاده یا نقد - برگزاری دورههای تخصصی با دعوت از افراد متخصص - استقبال از ایدهی همکاران و حتی ثبت آنها جهت ذخیره دانش و تشویق این گونه افراد. - مبادرت به ایجاد نشریه برای استفاده از دانش کارکنان و توزیع آن در مدارس برای استفاده همه کارکنان. - استفاده از روشهایی برای ملزم کردن کارکنان برای به روز کردن دانش تخصصی خود. - برگزاری جلسات بحث و تبادل نظر در زمینههای تخصصی برای کارکنان به طور مستمر. - تشویق کارکنان به تبادل دانش با سایر همکاران. - نمونه تحقیقات و سواالت و ایدههای معلمان که در شورای دبیران مطرح شده ذخیره و در سال جدید نیز در اختیار همکاران جدید قرار داده شود. - استفاده از تجربیات و دانشها و ایدههای مناسب سایر سازمانها و انتشار آن برای کارکنان خود. 28
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه - فراهم کردن بستر مناسب برای استفاده از همه اطالعات دانشها تجارب و تخصصهای ارزشمند سازمان. - شناسایی دانش نهفته کارکنان خود و تبدیل آن به دانش آشکار. - فرهنگ انگیزش احساس تعلق خاطر به سازمان اعتماد و احترام متقابل باید در سازمان افزایش یابد. - تشویق عملکردهای نو و خالقانه در زمینه الگوهای نشر انتقال و ذخیره دانش در سازمان. - فراهم آوردن فرهنگ و شرایطی که امکان انتقال و به اشتراک گذاشتن دانش را در بین همکاران رواج دهد. - برگزاری دورههای مختلف آموزشی تخصصی برای مدیران معاونان و کارکنان جدید سازمان جهت تسهیل بهتر در کارها با استفاده از دانشهای جدید. - تمرکز بر روی ایجاد مهارتهای جدید خدمات جدید نظرات بهتر و فرایندهای موثر. منابع ابراهیمی سمیه) 835 ("مدیریت دانش در سازمانهای دولتی و غیردولتی" تعاون و روستا سال پنجم شماره 7: 4 28 اخوان پیمان یزدی مقدم جعفر) 835 (" بررسی توام نقش اصول اخالقی و مدیریت دانش بر عملکرد سازمانی" اخالق در علوم و فناوری سال هشتم شماره 2 5: ازلی رباب) 835 ( " مدیریت دانش و عوامل موثر بر موفقیت آن". اولین همایش ملی مدیریت و کسب و کار همدان سوم بهمن 4 :35 امیدی علیرضا تندنویس فریدون مظفری امیراحمد) 83 (" ارتباط فرهنگ سازمانی با اثر بخشی مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی در برخی سازمانهای ورزشی ایران" پژوهش در مدیریت ورزشی و رفتارحرکتی سال دوم شماره 4 7 :7 دانش امینبیدختی علیاکبر مکوندحسینی شاهرخ احسانی زهرا) 83 (" بررسی رابطه بین فرهنگ سازمانی و مدیریت در سازمان آموزش و پرورش شهرستان سمنان." فصلنامه راهبرد سال بیستم شماره 23 : 52 3 بدریآذرین یعقوب سیدعامری میرحسن ایمانپور علی) 83 (" تحلیل رگرسیونی رابطة بین اجزای مدیریت دانش و عملکرد منابع انسانی" مدیریت ورزشی شماره 2 2: 82 حقیقت منفرد جالل هوشیار آیلر) 83 ( بررسی بین فرهنگ سازمانی و مدیریت دانش مطالعه موردی شرکت نفت ایران" مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت سال 7 شماره 4 : 22 سالجقه سنجر کریمی جمیله) 835 ( " بررسی رابطه بین مدیریت دانش و رفتارهای اخالقی کارکنان در اداره کل راه و شهرسازی ایرانشهر" مجموعه مقاالت اولین همایش ملی مدیریت تو کسب کار همدان سوم بهمن - 35: سیدجوادین سیدرضا امامی مصطفی رستگار عبدالغنی) 83 ("بررسی رابطه بین فرهنگ سازمانی با مدیریت دانش" مدیریت و منابع انسانی در صنعت نفت سال 7 شماره 58 5: 3 فرهیپوزنجانی برزو سنجقی محمد ابراهیم) 8 (" ارزیابی و تحلیل روشهای شناخت و سنجش" راهبرد فرهنگ شماره پنجم - 28 53 کاملی محمدجواد) 84 ( مدیریت دانش و موانع آن در سازمانهای دولتی" گارگاه دوره دوم شماره - 83 8 4 کشاورزی علیحسین رمضانی یوسف) 83 (" بررسی رابطه بین فرایند مدیریت دانش و شاخصهای فرهنگ سازمانی از دیدگاه رابینز" چشمانداز مدیریت دولتی شماره 72 8: 52 کوچکی مروارید قیومی استقرار عباسعلی حسنمرادی نرگس) 83 (" بررسی فرهنگ سازمانی)مدل کویین( با امکانپذیری مدیریت دانش در شرکت انتقال گاز ایران" فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی دوره 7 شماره 57 5: 5 گودرزی محمد ابوترابی مجتبی دستی گردی مهدی دستی گردی کاظم) 8 (" ارتباط فرهنگ سازمانی با مدیریت دانش مدیران ستادی سازمان تربیت بدنی". مدیریت ورزشی شماره 57 5: 5..5.8.7.2.2.4..3...5.8.7 27
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 محمدی حامد) 8 ( مدیریت دانش در سازمانهای دولتی" تدبیر شماره 87 55: 8 مظفری محمدمهدی تیماسی مهدی سهرابی ابوالفضل) 835 (" تاثیر مدیریت دانش بر عملکرد شغلی کارکنان مطالعه موردی: یک مرکز نظامی" اولین همایش ملی مدیریت و کسب و کار همدان سوم بهمن 4 35: موسوی مجتبی اسماعیلی یوسف آزادی سلیم) 835 ( " بررسی نقش مدیریت دانش و تاثیر آن بر رشد سازمانها" اولین همایش ملی مدیریت و کسب و کار همدان سوم بهمن 35: نکودری مریم یعقوبی نورمحمد) 83 ("بررسی عوامل تسهیل کننده مدیریت دانش در سازمان مدیریت بحران" پژوهشهای مدیریت عمومی سال چهارم شماره سیزدهم: 3 32 یارمحمدی پیمان سیادت علی هویدا رضا بختیارنصرآبادی قاسمی وحید) 83 ("بررسی سهم نسبی تاثیر فرایند تبدیل دانش بر مولفههای سرمایهی فکری در دانشگاههای دولتی اصفهان با تاکید بر اجتماعی سازی دانش" جامعه شناسی کاربردی سال 5 شماره پیاپی) 77 ( شماره - 7 7 33 2. Andrew H. Malhotra A. Segars A. H. (2) " Knowledge Management: An Organizational Capabilities Perspective." Journal of Management Information Systems Vol. 8 No. 85 24 2. Brandt M. J. (29)" Organizational culture and knowledge management: An empirical investigation of U.S. manufacturing firms." Dissertation Southeastern University DAI- A7/.Access Copyright ProQuest UMI Dissertations Publishing 22. Chmielecki M. (22). Cultural barriers of knowledge management - a case of Poland". Journal of Intercultural Management Vol. 4 No. 2 June 22 pp. 23. Donate M. J. Guadamillas F. (2)" The Effect of Organizational Culture on Knowledge Management Practices and Innovation" Knowledge and Process Management Volume 7 Number 2 82 94 24. Lindner F. Wald A. (2). Success factors of knowledge management in temporary organizations international journal of project management V.29 N. 7 877-888. 25. Rowley J. (2). Is higher education ready for knowledge management? International Journal of Educational Management 4(7) 325 333. 26. Waheed H. Qureshi T. Tahir Hijazi S. (23) " Mediating role of knowledge sharing Organizational performance for competitive advantage and innovation." African Journal of Business Management Vol.7(7) 536 547 27. Wong K.Y. (25). Critical Success Factor for Implementing Knowledge Management in Small and Medium Enterprises Industrial Management & Data System Vol. 5 No. 3: 26 279 28. - Xu J. Quadds M. (22). Adoption and diffusion of knowledge management systems: field studies of factors and variables." Knowledge based systems V. 8 N 2 3 7 5 29. Zheng W; Yang B. McLean G. (2). Linking organizational culture structure strategy and organizational effectiveness: Mediating role of knowledge management. Journal of Business Research 63 763-77.2.2.4..3 22
22 دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه
و سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 مدلسازی عوامل مؤثر بر پذیرش خرید از طریق گوشیهای هوشمند مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه زابل حسین بدیع برزین 6 محمد علی كریمیان 2 زهرا غفاری مقدم 3 ابوذرپرهیزكاری 4* 5 و 8 - عضو هیات علمی پژوهشکده کشاورزی دانشگاه زابل 7 و*- نویسنده مسئول دانشجوی دکتری دانشگاه پیام نور تهران parhizkari@yahoo.com چكیده امروزه خرید سیار )موبایلی( به روشی جایگزین جهت خرید محصوالت در بسیاری از کشورها تبدیل شده است اما تحقیقات در این زمینه اندک بوده و محدود به چند کشور خاص است. با در نظر گرفتن گسترش استفاده از گوشیهای هوشمند و تأثیر استفاده از این گوشیها بر رفتار خرید مصرفکنندگان هدف از این پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش خرید از طریق گوشی هوشمند در بین مصرفکنندگانی است که تجربه خرید از طریق این گوشیها را دارند. بدین منظور از مدل اصالحشده پذیرش تکنولوژی استفاده شده که در آن دو سازه اعتماد و لذت درک شده به مدل سنتی پذیرش تکنولوژی اضافه شده است. دادههای موردنیاز با استفاده از پرسشنامه از بین 87 نفر از دانشجویان دانشگاه زابل جمعآوری شده است. دادههای به دست آمده با استفاده از مدلیابی معادالت ساختاری مبتنی بر حداقل مربعات جزئی در نرمافزار SmartPLS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان میدهد که سازههای اعتماد و سودمندی درک شده بر قصد افراد برای استفاده از خدمات خرید سیار اثر مستقیم و معنیداری دارند ولی سازههای لذت درک شده و سادگی استفاده درک شده بر قصد افراد تأثیر مستقیم و معنیداری ندارند. واژگان كلیدی: خرید سیار- مدل پذیرش تکنولوژی- تلفن همراه هوشمند- مدل یابی معادالت ساختاری دانشگاه زابل. 6. مقدمه با رشد چشمگیر تعداد کاربران اینترنت همراه پیشرفتهای صورت گرفته در تکنولوژی اینترنت سیار فرصتهای ارزشمندی را برای کسب و کارها به وجود آورده است )یانگ 5(. از زمانی که تکنولوژی گوشی همراه در همه ابعاد زندگی روزانه ما نفوذ کرده است خرید از طریق این وسیله به یک شیوه جایگزین جهت جستجو وب گردی مقایسه و خرید 5 و همکاران 58(. کاالها و خدمات بهصورت آنالین از فروشگاههای متعدد در هر زمان و مکان تبدیل شده است )هولمز البته ایده خرید از طریق گوشی همراه یک پدیده جدید نبوده و بیش از یک دهه از عمر آن میگذرد )جیح و لی 57( 8 ولی میتوان گفت گسترش و رشد واقعی آن با ظهور گوشیهای هوشمند صورت گرفت )نیلسن 58(. 7 Yang 2 Holmes 3 Jih and Lee 4 Nielsen 24
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه شواهد قابل توجهی وجود دارد که نشان میدهد تعداد مصرفکنندگانی که از گوشیهای هوشمند برای خرید استفاده میکنند در چند سال آینده به طرز چشمگیری افزایش خواهد یافت. برای مثال به تنهایی در آمریکا تعداد خریدکنندگان از طریق موبایل به طور متوسط ساالنه به میزان تقریبا 4 درصد در چهار سال آینده رشد خواهد داشت و به رقم 47/3 میلیون خریدار در سال 52 خواهد رسید. این در حالی است که میزان این رقم در سال 55 بالغ بر 37/ میلیون نفر بود )ای- مارکتر 58(. در اروپا نیز پیشبینی میشود تعداد این افراد از 4/2 میلیون در سال 5 به بیش از 43 میلیون نفر در سال 54 برسد )تحقیقات فارستر 55(. 5 البته این رشد تنها منحصر به افزایش جمعیت خریداران موبایلی در سراسر دنیا نیست و انتظار میرود حجم مبادالت و خریدهایی که از طریق موبایل صورت میگیرد نیز افزایش یابد )گروب 52(. 8 از این رو گروه تحقیقاتی فارستر )55( پیش بینی میکند سهم مبادالت موبایلی از درآمد تجارت الکترونیک به 2/4 درصد در سال 54 در مقایسه با سهم 8/2 درصدی آن در سال 55 برسد. در حال حاضر آمارها نشان میدهند که تبلتها نیز به سرعت در حال گسترش بوده و در میان موج فعالیتهای تبلیغاتی موبایلی به زودی از گوشیهای هوشمند پیشی خواهند گرفت )ای-مارکتر 58(. با این حال چون حمل و جابجایی گوشیهای همراه توسط مشتریان در حال افزایش است بنابراین گوشیهای هوشمند میتوانند به عنوان یک ابزار ضروری روزانه تلقی شوند که بیش از تبلتها برای خریدهای آنی و لحظهای مورد استفاده قرار میگیرند. در ایران نیز با راه اندازی شبکه های نسل سوم و چهارم توسط ایرانسل و همراه اول در سال گذشته تعداد کاربران اینترنت موبایل ایران در طول سال های 35 تا 37 بیش از سه برابر شده است. بر اساس آمارهای ارائه شده توسط مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت وابسته به سازمان فناوری اطالعات ایران تعداد کاربران اینترنت موبایل تا سه ماهه اول سال 837 به 53 میلیون و 2 هزار و 43 نفر رسیده است. این در حالی است که تعداد کاربران اینترنت همراه کشور در سال 835 برابر با 3 میلیون و 54 هزار و 525 نفر و در سال 838 با راه اندازی شبکه های نسل سوم و چهارم تلفن همراه این تعداد با رشد 5/2 برابری به 58 میلیون و 3 هزار و 722 نفر رسیده است. در طول سه ماهه اول سال 37 نیز روند رشد کاربران اینترنت موبایل در کشور افزایش یافت تا بیش از 53 میلیون کاربر تلفن همراه از طریق شبکه های سه اپراتور موبایل به اینترنت متصل شوند. بر این اساس ضریب نفوذ تعداد کاربران اینترنت همراه کشور 8/24 درصد از کل جمعیت ایران است )پرتال شرکت مخابرات ایران 837(. از طرفی با توجه به آمار منتشر شده توسط بانک مرکزی در هفت ماه نخست سال 37 از مجموع 8 میلیارد و 7 میلیون تراکنش خرید شاپرک 34 درصد مربوط به کارتخوانها بوده که نشان دهنده میزان محبوبیت این روش خرید الکترونیکی در بین مردم میباشند. فقط 8 درصد این تراکنشها باقی میماند که آن هم متعلق به اینترنت است. سهم موبایل نیز با تنها کمی بیشتر از 7 میلیون تراکنش به صفر میل میکند. این آمارها نشان میدهد که میزان استفاده از گوشیهای همراه برای خریدهای آنالین در کشور بسیار پایین بوده و در مراحل ابتدایی خود به سر میبرد و نیازمند پژوهشهای بیشتری برای بررسی علل پذیرش یا عدم پذیرش آن در بین مردم میباشد. البته اگر تعداد تراکنش موبایلی هفت ماه ابتدایی سال )72355 37 تراکنش( را با تعداد تراکنش موبایلی مدت مشابه در سال )54342 38 تراکنش( مقایسه کنیم خواهیم دید که تعداد تراکنشهای موبایلی نزدیک به 2 درصد رشد یافته است و این نشان از افزایش محبوبیت این روش از خرید در بین مردم دارد )گزارش عملکرد شاپرک بانک مرکزی 838 و 837( درحالی که محبوبیت خرید از طریق گوشی همراه به دلیل استفادههای روز افزون از گوشی های هوشمند رو به افزایش است تحقیقات در مورد پذیرش این شیوه خرید توسط مصرف کنندگان بیشتر بر یافتههایی مبتنی است که به گوشیهای همراه قدیمی اشاره دارند. بنابراین اکثر تحقیقات به فرصتی که بواسطه گوشیهای هوشمند ایجاد شده است نپرداختهاند. این در حالی است که شرایط جدید تحقیقات بیشتری EyMarketer (23a) 2 Forrester Research 3 Groβ 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 را میطلبد )هولمز و همکاران 58(. گوشیهای قدیمی فقط توانایی برقراری مکالمه و ارسال پیامک با تعدادی عملکرد و آژار 55( 5 ولی گوشیهای جدید به ویژگیهای بیشتری محدود دیگر مانند دوربین و یا تقویم را داشتند )پرساد همچون برقراری ارتباط با اینترنت دسترسی به اینترنت مرورگرهای اینترنت و سامانه ارسال ایمیل مجهز شدهاند. البته گوشیهایی که شامل این امکانات باشند گوشی هوشمند به حساب نمیآیند. گوشی هوشمند امروزه نسل جدیدتری از گوشیهای همراه میباشد که دارای یک سیستم عامل )مانند آندروید یا آی او اس( بوده و به یک صفحه نمایش بزرگ و با کیفیت مجهز است. این گوشیها بسیاری از ویژگیها و عملکردهای کامپیوتر را نیز در خود جای دادهاند. این گوشیها خال موجود بین گوشیهای قدیمی و کامپیوترها را پر کرده و باعث پیشرفت سریع خریدهای موبایلی شدهاند. مروری بر تحقیقات موجود مشخص میکند که اکثر این پژوهشها بر کشورهایی همچون اسپانیا تایوان آمریکا و آلمان 8 و همکاران )54( نشان دادند که امریکاییها به نسبت آلمانیها گرایش بیشتری به خرید از تمرکز دارند. برای مثال بارنز 7 و همکاران )52( انجام شد مشخص گردید که مصرف کنندگان تایوانی طریق موبایل دارند. در تحقیقی که توسط سینگ )5( 2 در تحقیق خود نشان داد که آلمانیها بیش از نسبت به آلمانی بیشتر از فرهنگ خود تاثیر میپذیرند. واگنر انگلیسیها نگران مسائل حریم خصوصی هستند و در انتخاب برنامه مربوط به خرید محتاطتر عمل میکنند. با در نظر گرفتن این مثالها هر کشوری تحقیق مختص به خود را میطلبد. واقعیت این است که نتایج تحقیقات صورت گرفته در یک کشور قابل تعمیم به کشورهای دیگر نیست و یکی از دالیل آن تنوع فرهنگی موجود در کشورها است. در این راستا بارنز و همکاران )54( معتقدند که طراحان کانالهای خرید اینترنتی عالوه بر نیازهای مصرفکننده باید تفاوتهای فرهنگی را نیز در نظر بگیرند. درک بهتر عواملی که بر خریدکنندگان از طریق گوشیهای هوشمند اثر میگذارد نیازمند مطالعه بیشتری است. عالوه بر شناسایی عوامل موثر در پذیرش باید خدمات و یا سایتهایی جهت رفع نیازهای خاص این گروه از خریداران طراحی گرددند )یانگ و کیم 55(. 2 شد. با در نظر گرفتن اهمیت موضوع و از طرفی با توجه به کم بودن تحقیقات صورت گرفته در کشور برای شناسایی مدل رفتاری مصرف کنندگان هدف از این تحقیق بررسی عوامل تاثیرگذار بر پذیرش و قبول خرید از طریق گوشیهای هوشمند در ایران با در نظرگرفتن مصرفکنندگانی است که تجربه خرید آنالین با استفاده از گوشیهای هوشمند را دارند. بدین 4 است استفاده منظور در این تحقیق از مدل ارائه شده توسط گروب )52( که یک مدل اصالح شده پذیرش تکنولوژی 2. مبانی نظری و پیشینه تحقیق با ظهور و گسترش شبکههای سیار و بیسیم امروزه نسل جدیدی از کاربردهای تجارت الکترونیکی تحت نام تجارت سیار پدیدار شده است. تجارت سیار از طریق هزاران ابزار موبایلی یا سیار نظیر تلفن همراه ابزارهای دیجیتالی شخصی )PDA( و تبلتها در جریان است. تجارت سیار به هرگونه انتقال الکترونیکی یا تبادل اطالعات که به وسیله یک ابزار سیار و از طریق شبکه سیار انجام و طی آن ارزش حقیقی یا پیش پرداخت پولی در قبال دریافت کاال خدمات یا اطالعات منتقل Persaud 2 Azhar 3 Barnes 4 Singh 5 Wagner 6 Yang and Kim 7 Modified Technology Acceptance Model (MTAM) 23
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه و چانگ تین 52(. 5 با رشد فناوریهای ارتباطی بی سیم تجارت سیار در حال حاضر به میشود اطالق میشود )سیما عنوان یک پلت فرم و مدل کسب و کار جدیدی است که بر صنایع و جوامع کسب و کار تجارت الکترونیک تأثیر گذاشته است. تجارت سیار گسترش یافته تجارت الکترونیک می باشد که به موجب آن معامالت و تراکنش های کسب و کار در محیط سیار با استفاده از دستگاههای تلفن همراه انجام )54( 7 8 و همکاران 55(. انگای و گوناسکاران می شود )چونگ تجارت سیار را زیر مجموعه تجارت الکترونیک دانسته و آن را به صورت معاملهای تعریف میکنند که دارای ارزش مالی بوده و توسط دستگاههای سیار انجام میشود. بررسی گذرای ادبیات پژوهش نشان میدهد که تعاریف نسبتا مشابهی از تجارت سیار ارائه شده است. یانگ )52( تجارت سیار را به عنوان "انجام تعامالت و معامالت از طریق انواع مختلفی از تجهیزات تلفن همراه بر روی یک شبکه ارتباطی بیسیم از راه دور در یک محیط بیسیم" تعریف کرده است. از طرفی پژوهشگران در تحقیقهای خود ویژگیها و مشخصههای زیادی را برای تجارت سیار برشمردهاند. برای مثال انگای و گونسکاران )54( 2 را به عنوان دو ویژگی اصلی تجارت سیار بیان کردهاند. جابجایی به قابل حمل بودن 2 و دسترسی گسترده قابلیت حرکت اشاره میکند. به عنوان مثال کاربران میتوانند از طریق دستگاههای سیار بی درنگ و در اسرع وقت به خرید بپردازند. با تجارت سیار میتوان به افراد در هر زمانی از طریق دستگاههای سیار دسترسی داشت )انگای و گونسکاران 54(. از نظر 4 و همکاران )55( تجارت سیار دارای مزایای منحصر به فردی از جمله فوریت همیشه در دسترس بودن موضع ژانگ یابى 3 قابلیت شخصی سازی و شناسایی میباشد. یکی از مواردی که در مورد تجارت سیار دارای اهمیت است کاربردهای 5 آن میباشد. محققان دسته بندیهای زیادی را برای کاربردهای تجارت سیار ارائه کردهاند. برای مثال کورساریس و حسنین 2 7 8 )52( کاربردهای تجارت سیار را به چهار گروه ارتباطاتی )تماس صوتی یا پیامک ( اطالعاتی )مرور وب( سرگرمی 4 2 )بازی( و تجاری )خرید یا امور بانکی( تقسیم کردهاند )حامید و همکاران 5 کورساریس و حسنین 52(. همانطور که در باال اشاره شد خرید از طریق ابزارهای سیار )گوشیهای هوشمند( یکی از کاربردهای تجارت سیار می باشد. خرید سیار به عنوان شکلی از خرید الکترونیکی تعریف میشود که در آن مصرف کنندگان کاال یا خدماتی را در دستگاههای سیار از جمله تلفن همراه خود با استفاده از شبکه اینترنت بیسیم خریداری میکنند )یانگ 5(. در حالی که سرویسهای خرید از طریق موبایل در حال حرکت نیز در دستگاه های تلفن همراه قابل دسترسی هستند نحوه عرضه و نمایش این خدمات ویژگیهای پردازشی و تعاملی آنها با خدمات خرید مبتنی بر کامپیوترهای رومیزی تفاوت دارد. در واقع خرید سیار امکاناتی همچون همیشه در دسترس بودن آگاهی از موقعیت آگاهی از محتوا و خدمات شخصی سازی شده دیگری را برای مشتریان فراهم میکند که این موارد باعث ایجاد ارزش شده و این روش از خرید را از روش سنتی خرید از طریق کامپیوتر متمایز مینماید )لو و سو 53(. در مقایسه با شیوه رایج خرید اینترنتی خرید سیار به افراد این امکان Seema 2 Chang-Tien 3 Chong 4 Ngai and Gunasekaran 5 Mobility 6 Broad reach 7 Zhang 8 Instantaneity 9 localization Personalization Identification 2 Coursaris and Hassanein 3 Communication 4 Information 5 Entertainment 6 Commerce 7 Hameed 8 Lu and Su 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 و همکاران 57(. را میدهد که در هر زمان و مکان با اتکا به شبکهها و دستگاههای سیار به خرید آنالین بپردازند )وانگ شرکتهای فراهم کننده خدمات سیار میتوانند با استفاده از خدمات مبتنی بر موقعیت مکانی اطالعات مکانی کاربران را بدست بیاورند )مامونو و بنبانان فیچ 52(. 5 در نتیجه آنها میتوانند خدمات خود را با این اطالعات هماهنگ کرده و محصوالت و اطالعات مناسب و مرتبطی را به کاربران ارئه دهند. بنابراین اینترنت سیار فروشندگان را قادر میسازد تا اطالعات شخصی سازی شدهای را برای کاربران خود ارسال نمایند )چنو الن 57(. 8 بررسی مطالعات انجام شده حاکی از آن است که در ایران تحقیق به خصوصی که به بررسی عوامل موثر بر پذیرش خرید از طریق گوشیهای هوشمند بپردازد وجود ندارد. همانطور که پیشتر اشاره شد پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه مربوط به کشورهای دیگر میباشند. در ادامه به چند نمونه از تحقیقهای صورت گرفته در سایر کشورها اشاره میشود: لوو سو )53( در تحقیقی به بررسی نقش اضطراب بر تمایل و قصد خرید از تلفن همراه پرداختند. آنها نشان دادند که اضطراب یک پیشبینی کننده مهم و منفی از تمایل مصرفکنندگان برای استفاده از تلفن همراه میباشد. ادراک مصرفکنندگان از مهارتهایشان در استفاده از تلفن همراه اثر معنیداری بر اضطراب لذت و سودمندی دارد. همچنین نشان دادند که لذت سودمندی و سازگاری بر قصد رفتاری مصرفکنندگان اثر میگذارد. یانگ )5( در مقالهای به بررسی عوامل تاثیرگذار در پذیرش خدمات خرید سیار در بین مصرفکنندگان آمریکایی پرداخت. او در تحقیق خود از نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از تکنولوژی بهره برده است. یافتههای تحقیق بیان میکند که انتظار عملکرد لذت بخش و مطلوب اثرات اجتماعی و شرایط تسهیلگر عوامل مهم تاثیرگذار در پذیرش خدمات خرید سیار هستند. همچنین نتابج نشان میدهد که جنبه لذت یا سرگرمی خدمات خرید سیار مهمترین عامل محرک تمایل افراد به استفاده از این خدمات میباشد. یانگ )55( در تحقیقی با استفاده از تئوری رفتار برنامه ریزی شده عوامل تاثیرگذار در پذیرش خرید سیار را مورد مطالعه قرار داد. او اثر تعدیل کننده سه متغیر ویژگیهای تکنولوژیکی مصرفکننده )خود کارآمدی تکنولوژی نوآوری تکنولوژی و تجربه استفاده( را نیز در مدل خود در نظر گرفت. نتایج نشان داد لذت درک شده قویترین عامل ایجاد کننده یک نگرش مطلوب نسبت به پذیرش خرید سیار میباشد. همچنین یافتهها حکایت از آن میکرد که مصرفکنندهها در سطوح ویژگیهای 7 و همکاران )58( مطالعهای را با عنوان "تمایل به استفاده از خدمات تکنولوژی رفتار پذیرش متفاوت هستند. ایسالم تلفنهای همراه پیشرفته" انجام دادند. هدف از این مطالعه بررسی تاثیر و کاربرد مدل پذیرش تکنولوژی و تئوری انتشار نوآوری بر قصد و تمایل استفاده از خدمات تلفنهای همراه پیشرفته در بین کاربران بنگالدشی است. همچنین این تحقیق در پی بررسی نقش تعدیلگر نگرش در رابطه با استفاده از خدمات تلفنهای همراه میباشد. نتایج گویای نقش کلیدی سودمندی درک شده و سازگاری در پذیرش و استفاده از خدمات سیار میباشد در حالی که تاثیر دیگر فاکتورها مانند سهولت استفاده درک شده و پیچیدگی به این اندازه نیست. نتایج همچنین نشان داد که نگرش به استفاده از خدمات سیار نقش تعدیلکنندهای بین سودمندی درک شده و پیچیدگی با قصد استفاده از خدمات سیار دارد. )52( 2 آگربی و جالیاس در پژوهشی عوامل تاثیرگذار در پذیرش خرید سیار در فرانسه را با استفاده از مدل پذیرش تکنولوژی مورد مطالعه قرار دادند. بدین منظور آنها دو متغیر رضایت بعد از خرید و لذت درک شده را به مدل پذیرش تکنولوژی اضافه نمودند. نتایج نشان دهنده دو تفاوت عمده بین این دو گروه است. اولین تفاوت تاثیر مثبت و معنیدار لذت درک شده برروی قصد بکارگیری گوشیهای هوشمند جهت خرید در بین غیر خریداران است در حالی که در بین خریدارن این تاثیر فقط معنیدار است. دومین تفاوت تاثیر فقط معنیدار رضایت بر قصد بکارگیری گوشیهای هوشمند جهت خرید در بین خریدارن میباشد. Wong 2 Mamonov and Benbunan-Fich 3 Chen and Lan 4 Islam 5 Agrebi and Jallais 2
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه همچنین آنها نتیجه گرفتند که جهت افزایش استفاده از گوشیهای هوشمند برای خرید الزم است رضایت افراد را درهنگام خرید افزایش دهیم. افزایش رضایت نیز از طریق اصالح و بهبودی سودمندی درک شده و لذت درک شده میسر خواهد بود. 6-2. مدل مفهومی و فرضیهها مدل TAM )دیویس 33 دیویس و همکاران 33( که برای محیطهای مرتبط با کامپیوتر تعریف شده یکی از موثرترین مدلها برای اندازهگیری و تشریح پذیرش تکنولوژی در میان کاربران نهایی ابزارهای کامپیوتری است. این مدل که 8 5 فیشبین و آجزن رابطه علت و معلولی بین باورها و ساختارهای نگرشی را مورد بررسی قرار میدهد از تئوری عمل منطقی )342( مشتق شده است )گروب 52(. به ویژه بر طبق این مدل فرض میشود که دو باور موجود در مورد یک تکنولوژی جدید یعنی سادگی درک شده و سودمندی درک شده نگرش فرد را نسبت به استفاده از تکنولوژی جدید تعیین میکنند. از طرف دیگر نگرش فرد بر قصد رفتاری )میل به استفاده( او اثر میگذارد که این منجر به تعیین رفتار استفاده واقعی میشود. بنابراین دو سازه سادگی درک شده و سودمندی درک شده دو عامل تعیین کننده در روابط علت و معلولی استفاده از فناوری )تکنولوژی( است )دیویس و همکاران 33(. این مدل بیانگر آن است که استفاده از فناوری اطالعات با میل به رفتار )میل به استفاده یا قصد رفتاری( تعیین میشود که این تمایل رفتاری خود بر اساس دو برداشت ذهنی تعیین میشود. نخست برداشت ذهنی از مفید بودن یعنی میزانی که یک فرد معتقد است استفاده از یک فناوری خاص عملکرد وی را بهبود خواهد بخشید و دوم برداشت ذهنی از آسانی استفاده 7 و همکاران 52(. علیرغم یعنی میزانی که فرد معتقد است استفاده از یک فناوری برای وی آسان خواهد بود )یی انتقادهایی که از مدل پذیرش تکنولوژی میشود این مدل همچنان به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته و نظریه قابل قبولی در بین محققان برای مطالعه رفتار پذیرشی کاربران در زمینه فناوری میباشد. مطالعات تجربی بسیاری نشان می دهند که می توان این مدل را اصالح نموده و یا بسط داد و با به کارگیری نظریهها و پارامترهای دیگر بر کاستیهای آن غلبه کرده و نتایج قوی و معتبری را بدست آورد )دیویس و همکاران 335 دیشاو و استرانگ 333 2 کلوپینگ و مک کینی 2 57 وینکاتش و باال 5(. 4 مدل مذکور که در اصل برای اندازهگیری پذیرش تکنولوژیهای مبتنی بر رایانه در محیطهای کاری و همکاران 58 ایجاد شد )دیویس و همکاران 33( امروزه در حوزههای گستردهای از جمله خرید آنالین )گفن اوکاس و فینیچ 58( 3 و خرید از طریق تلفن همراه مورد استفاده قرار میگیرد )آلداس-مانزانو و همکاران 53 کو 5 و همکاران 53 سن مارتین و همکاران 58(. بنابراین با اصالح مدل پذیرش تکنولوژی و با اضافه کردن دو فاکتور اضافی اعتماد و لذت درک شده به آن این مدل به چارچوب نظری مناسبی برای اندازه گیری پذیرش خرید از طریق تلفن همراه تبدیل میشود )گروب 52(. مدل مورد نظر در شکل نشان داده شده است: Davis 2 Theory of Reasoned Action 3 Fishbein and Ajzen 4 Yi 5 Dishawa and Strong 6 Klopping and McKinney 7 Venkatesh and Bala 8 Gefen 9 O Cass and Fenech Aldas-Manzano Ko 2 San-Martin 25
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 شكل 6. مدل مفهومی تحقیق )برگرفته از تحقیق گروب 268( 2-2. سودمندی درک شده و لذت درک شده شده بدون شک پذیرش فناوری و خدمات توسط مصرفکنندگان عمیقا تحت تاثیر باورهای موجود در باره سودمندی درک 5 آن میباشد. سودمندی درک شده به عنوان درجهای که فرد معتقد است که استفاده از یک سیستم و لذت درک شده خاص عملکرد شغلی او را بهبود می دهد تعریف شده است )دیویس 33(. لذت درک شده نیز به این معنی است که تا چه حد استفاده از کامپیوتر در جای خود فارغ از هر گونه نتایج شغلی که ممکن است پیش بینی شود لذتبخش در نظر گرفته میشود )دیویس و همکاران 335(. البته معانی این باورها در مورد تکنولوژی در طول زمان جهت انعکاس آخرین توسعههای ایجاد شده در فناوریها اندکی تغییر کرده است. برای مثال در تجارت اینترنتی سودندی درک شده و لذت درک شدهی سیستمها با مزیتهای ارائه شده توسط اینترنت در ارتباط هستند. در حالی که سودمندی درک شده به ارزشهای خرید مطلوب و مفید اشاره دارد)برای مثال راحتی مقایسه قیمت گزینه های محدود و اطالعات گسترده در دسترس( لذت درک شده به ارزشهای خرید لذتبخش )پاسخهای لذت بخش و تحریک کننده احساسات تجربه اجتماعی سرگرمی و 8 خشنودی( اشاره میکند. این ارزشها در اینترنت که به عنوان یک کانال توزیع در نظر گرفته میشود ارئه میشوند )چیلدرز 2 و لی 52 یانگ و 2 و همکاران 57 اووربای 7 و همکاران 55 مانسوی و همکاران 5 جیح و لی 57 کیم 4 و همکاران 54(. اهمیت نقشهای سودمندی درک شده و لذت درک شده توسط تعداد زیادی از تحقیقات کیم 55 تو انجام شده در شکل گیری نگرش مصرف کننده و یا تمایل به استفاده از تکنولوژی برای خریدهای اینترنتی اثبات شده است )چیلدرز و همکاران 5 ها و استوئل 53 لو و سو 53 یانگ 55 یانگ و فورنی 58(. 3 در مورد خرید سیار سودمندی درک شده شاید به توانایی خرید بدون توجه به مکان فضا و زمان در ارتباط باشد و یا شاید به معنی دسترسی به اطالعات شخصی سازی شده و محتوا-محور در لحظه است )جیح 54 کو و همکاران 53 یانگ و فورنی 58 وو و وانگ 52(. به عالوه هولمز و همکاران )58( نشان دادند که کاربران گوشیهای هوشمند به سادگی راحتی و در دسترس بودن خرید سیار اهمیت میدهند. بنابراین زمانی که مصرف کنندگان مزیتهای پیشنهادی Perceived Usefulness : PU 2 Perceived Enjoyment : PE 3 Childers 4 Kim 5 Monsuwe 6 Overby 7 To 8 Ha and Stoel 9 Forney Wu and Wang 28
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه توسط خرید از طریق تلفن همراه را برای امور خرید خود مناسب در نظر میگیرند احتماال نگرش آنها نسبت به خرید از طریق تلفن همراه مثبت خواهد شد. از سوی دیگر بر خالف گوشیهای سنتی تلفنهای هوشمند قادرند تجربهی خرید لذتبخشی را برای مصرفکنندگان در حین حرکت ایجاد کنند.گوشیهای هوشمند با دارا بودن صفحه نمایشهایی با کیفیت و سود بردن از تعداد زیادی امکانات و ویژگیهای دیگر )پرساد و آژار 55( امکان ایجاد تعامل دو سویه با سرویسها و وبسایتهای خرید از طریق تلفن همراه را برای مصرفکنندگان فراهم میکنند که این امر باعث پیشرفت نرمافزارها و و همکاران )58( امکان برقراری تعامل دو طرفهی بیشتر بین مصرف- اپلیکیشنهای موبایلی شده است. به گفته نوواک کنندگان و رایانهها باعث ایجاد تجربه پویا شده و در نتیجه میتواند منجر به ایجاد یک تجربه خرید خوشایند شود. عالوه بر اینها تعامالت و ارتباطات اجتماعی با افراد دیگر در زمان خرید میتواند زمینه ساز ایجاد تجربه خرید غنی و لذت بخش در 5 و همکاران )55( بیان میکنند که نیمی از فعالیتهای حین حرکت شود )یانگ 5 یانگ و فورنی 58(. هیلمان خرید سیار منجر به خرید نمیشود زیرا مصرفکنندگان ممکن است صرفا به منظور وقت گذارنی یا سرگرمی زمان زیادی را صرف جستجوی کاالها و مقایسه قیمتها و ویژگیهایشان کنند. نتایج تحقیق هولمز و همکاران )58( نیز این موضوع را تایید میکند که استفاده از گوشیهای هوشمند به منظور خرید تنها بخش کوچکی از فعالیتهای خرید سیار است. از آنجایی که مصرفکنندگان خریدهایشان را در هر زمان و مکانی انجام میدهند این امکان وجود دارد که مشتریان در حین استفاده از گوشیهای خود به فعالیتهای مرتبط با خرید بپردازند و این میتواند بر تصمیم مصرفکنندگان برای خرید تاثیر 8 و همکاران 58(. بنابراین با توجه به تحقیقهای پیشین بگذارد و تجربه کلی آنها از خرید را بهبود بخشد )کالنیکایتی خواهیم داشت: H: سودمندی درک شده تاثیر مثبتی بر نگرش در راستای خرید از طریق گوشی همراه دارد. H2: لذت درک شده تاثیر مثبتی بر نگرش در راستای خرید از طریق گوشی همراه دارد. 3-2. سادگی استفاده درک شده 7 نقش کلیدی در تعیین پذیرش فناوری دارد. در این راستا استفاده از فناوری به درجهای سادگی استفاده درک شده که یک فرد باور دارد میتواند راحت و آسان باشد )دیویس 33(. همچنین این مقوله به میزان تالشی که به منظور یادگیری استفاده مناسب از یک دستگاه دارای فناوری جدید صورت میگیرد اشاره دارد )کو وهمکاران 53(. با توجه به ادبیات تحقیق سادگی استفاده درک شده میتواند بر نگرش فرد مبنی بر پذیرش و یا قصد بکارگیری فناوری به طور مستقیم یا غیرمستقیم از طریق تاثیر بر دو فاکتور لذت درک شده و سودمندی درک شده اثر بگذارد ولی تاثیر سادگی استفاده د کر شده در طول زمان تغییر میکند. با داشتن تاثیر قوی بر نگرش مصرفکننده و یا قصد بکارگیری فناوری جدید در مراحل اولیه تاثیر این عامل در مراحل بعدی با افزایش تجربه کاربران کاهش مییابد )دیویس و همکاران 33(. بر عکس تاثیر آن بر لذت درک شده و به ویژه سودمندی درک شده نه تنها ثابت میماند بلکه به نظر میرسد با استفاده طوالنی مدتتر از فناوری بیشتر میشود )دیویس و همکاران 33 ونکاتش 5 ونکاتش و باال 5(. در زمینه خرید سیار سادگی استفاده درک شده به معنی دسترسی راحت به اینترنت )لو وسو 53( و استفاده آسان از ویژگیها و عملکردهای وبسایتها )وو و وانگ 52( و خدمات خرید )وانگ و همکاران 55 یانگ 5( میباشد. از سوی دیگر پیچیدگی در رابط کاربری )برای مثال عدم استفاده آسان( به عنوان یک مانع کلیدی در پذیرش خدمات سیار پیشرفته طلقی میشود )پاگانی 2 Novak 2 Hillman 3 Kalnikaite 4 Perceived Ease Of Use : PEOU 5 Pagani 27
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 و همکاران 58( و باعث میشود مصرفکنندگان کانالهای سیار را جایگزین کانالهای آنالین نکنند 57 ورچوپولوس )اوزاک و ویی 5(. 5 به هر حال اهمیت رابطه سه جانبه بین سادگی استفاده لذت و سودمندی درک شده در زمینه خرید سیار بارها تایید شده است )آلداس-مانزانو و همکاران 53 کیم و همکاران 5 لو وسو 53 یانگ 55(. 5 این عامل بیان میدارد که هر چه خرید در هنگام استفاده از گوشی هوشمند راحتتر باشد مصرفکنندگان خرید سیار را بیش از پیش مفید و لذت بخش در نظر خواهند گرفت در نتیجه میتوان فرضیههای زیر را مطرح کرد: H3: سادگی استفاده درک شده تاثیر مثبتی بر نگرش در راستای خرید از طریق گوشی همراه دارد. H4: سادگی استفاده درک شده تاثیر مثبتی بر سودمندی درک شدهی خرید از طریق گوشی همراه دارد. H5: سادگی استفاده درک شده تاثیر مثبتی بر لذت درک شدهی خرید از طریق گوشی همراه دارد. 4-2. اعتماد به فروشندگان سیار در نظر بسیاری از مصرفکنندگان محتوای تجارت اینترنتی توسط سطح باالیی از عدم قطعیت تعریف میشود که این عدم قطعیت شامل نگرانیهای زیادی در مورد ریسکهای مرتبط با مسائل امنیتی و حریم شخصی است. به همین دلیل 8 نقش مهمی را برعهده دارد )گفن و همکاران 58 سیا و شن 58(. 7 ادبیات تحقیق شواهد تجربی زیادی را اعتماد فراهم میکند که نشان میدهند اعتماد نه تنها عدم قطعیت و نگرانی در مورد رسیکهای موجود را کاهش میدهد بلکه زمینه ساز پذیرش این محیط به عنوان یک فرصت توسط مصرفکنندگان میشود )گفن و همکاران 58 کیم و همکاران 5 سیا و شن 58(. امروزه تحقیقات در مورد اعتماد تنها به معامالت و خدمات آنالین محدود نمیشود. مبحث اعتماد در تجارت سیار هم 2 و همکاران 55( وبسایتها و در مواردی همچون برند )هیلمان و همکاران 55( تعهدهای بیمهای و گارانتی )هانگ خدمات مبادالتی )ژو 58( 2 و روابط فروشنده- مشتری )سن-مارتین و لوپز-کاتاالن 58( 4 دارای اهمیت میباشد. مطالعات در این زمینه اثبات کردهاند که اعتماد مصرفکنندگان به خرید سیار با رضایت دارای همبستگی است )هانگ و همکاران 55 لین و وانگ 52 سن-مارتین و لوپز-کاتاالن 58( که در نتیجه بطور مستقیم یا غیر مستقیم بر تصمیم مصرفکنندگان برای استفاده از خرید سیار تاثیر میگذارد )هانگ و همکاران 55 ژو 58(. سطح باالی اعتماد 3 و همکاران منجر به سطح باالی تمایل به استفاده از خرید سیار میشود و فقدان اعتماد نیز تاثیر معکوس میگذارد )الی 55 لیو و همکاران 52(. در این تحقیق اعتماد به روابط فروشنده - مشتری اشاره دارد و به معنی تمایل مصرفکنندگان به اعتماد به طرف معامله ای است که به او اطمینان دارند. و این به ویژگی های مشخصی از فروشندهها اشاره میکند. ویژگیهایی همچون اعتقاد و باور دربارهی توانایی صالحیت صداقت و بخشندگی خود )لین و وانگ 52 سن-مارتین و لوپز-کاتاالن 58 ژو 58(. گفن و همکارانش )58( در تحقیق خود با بکار گیری مدل پذیرش تکنولوژی در خرید آنالین نشان دادند که اعتماد با تمایل و قصد مصرفکنندگان برای خرید آنالین همبستگی دارد زیرا اعتماد به فروشنده می تواند به کاهش چشمگیر تصور ریسکی که مصرفکننده در تجارت آنالین با آن روبرو میشود کمک کند )کیم و همکاران 5(. بنابراین با توجه Vrechopoulos 2 Ozok and Wei 3 Trust 4 Siau and Shen 5 Hung 6 Zhou 7 San-Martin and Lopez-Catalan 8 Lin and Wang 9 Lai Liu 22
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه به ادبیات تحقیق انتظار میرود مصرفکنندگانی که به فروشندگان موبایلی اطمینان دارند تمایل بیشتری به خرید سیار خواهند داشت پس میتوان اینگونه بیان کرد که: H6: اعتماد به فروشنده تاثیر مثبتی بر قصد رفتاری جهت خرید از طریق گوشی همراه دارد. 8-2. رابطه علی مفروض مدل پذیرش تكنولوژی بین نگرش-قصد-رفتار با اقتباس از تئوری عمل منطقی فیشبین و آجزن )342( مدل پذیرش تکنولوژی یک رابطه علت و معلولی بدیهی 8 برای اندازهگیری میزان پذیرش فناوری ارائه میکند )دیویس و همکاران 33(. از این رابطه بین نگرش - تمایل - 5 رفتار 7 و همکاران 55 لین 54 2 در محیطهای آنالین و برای اندازهگیری پذیرش خدمات اینترنتی استفاده شده است )چن مون و کیم 5 سانچز-فرانسو و رولدان 52(. 2 با تاثیر گرفتن از باورهای مشخص در مورد فناوری نگرش به ارزیابی مطلوب یا غیر مطلوب فرد از یک رفتار مشخص اشاره دارد )آجزن و مادن 32( 4 که متعاقبا منجر به رفتار میشود )دیویس و همکاران 33(. در حالی که یک ارزیابی و برآورد مطلوب برابر با رفتاری است که تمایل به پذیرش و استفاده از تکنولوژی جدید دارد یک ارزیابی غیر مطلوب مانع پذیرش و استفاده فناوری جدید خواهد شد. به هر حال تحقیقات در زمینه خرید سیار رابطه نگرش-قصد-رفتار را تایید کردهاند )آلداس-مانزانو و همکاران 53 کیم و همکاران 5 یانگ 5 55( ولی به خوبی به رابطه قصد با رفتار نپرداختهاند. بنابراین با توجه به رابطه علت و معلولی پیشنهادی توسط مدل پذیرش تکنولوژی دو فرضیه زیر را میتوان مطرح کرد: H7: نگرش در راستای خرید از طریق مویایل تاثیر مثبتی بر قصد رفتاری جهت خرید از طریق گوشی همراه دارد. H8: قصد بکارگیری خرید از طریق گوشی همراه رفتار خرید از طریق گوشی همراه را تعی نی میکند. 3. روش تحقیق تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر نوع و ماهیت توصیفی-تحلیلی از نظر روش برای گردآوری ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق کتابخانهای و از نظر روش جمعآوری اطالعات میدانی و پیمایشی است. ابزار گردآوری دادهها در این تحقیق پرسشنامه است. پرسشنامه طراحی شده برای این تحقیق شامل دو بخش است. سوالهای بخش اول عالوه بر سوالهای عمومی )نوع جنسیت و مقطع تحصیلی( عبارتند از: - نوع گوشی همراه افراد )هوشمند یا معمولی( و 5- آیا خرید از طریق گوشی همراه را قبال تجربه کردهاند در بخش دوم نیز که شامل 8 سوال است متغیرهای تحقیق مورد پرسش قرار گرفتند. سودمندی درک شده )2 سوال( لذت درک شده )2 سوال( سادگی استفاده درک شده )2 سوال( اعتماد )2 سوال( نگرش در راستای خرید از طریق موبایل )2 سوال( قصد رفتاری )7 سوال( و رفتار استفاده )7 سوال( متغیرهای این تحقیق میباشند. منابع سواالت در جدول آورده شدهاند. در این تحقیق همه متغیرها به جز "نگرش" بصورت طیف لیکرت 4 گزینه ای از )کامال مخالفم( تا 4 )کامال موافقم( اندازه گیری شدهاند. برای سنجش نگرش از مقیاس افتراق معنایی 4 درجهای استفاده شده است. ( قطبها بهصورت جداب-غیر جذاب یا مثبت-منفی میباشند(. Attitude 2 Intention 3 Behavior 4 Chen 5 Lin 6 Suncher-franco and Roldan 7 Ajzen and Madden 22
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 متغیرها سادگی استفاده درک شده سودمندی درک شده لذت درک شده نگرش اعتماد قصد رفتاری رفتار استفاده جدول 6. تعداد و منابع سواالت متغیرهای تحقیق تعداد سواالت 2 2 2 2 2 7 7 منبع گروب 52 آلداس مانزانو و همکاران 53 گروب 52 آلداس مانزانو و همکاران 53 گروب 52 کیم و همکاران 5 گروب 52 آلداس مانزانو و همکاران 53 گروب 52 گفن و همکاران 58 گروب 52 کو و همکاران 53 گروب 52 کلوپینگ و مک کینی 57 6-3. جامعه آماری حجم نمونه و اطالعات جمعیت شناختی جامعه آماری تحقیق شامل کلیه دانشجویان دانشگاه زابل میباشد. حجم نمونه مورد نیاز با استفاده از فرمول کوکران 87 نفر بهدست آمد. از بین این تعداد پرسشنامه توزیع شده تعداد پرسشنامه معتبر که پاسخدهندگان آنها دارای گوشی هوشمند بوده و تجربه خرید از طریق گوشی هوشمند را داشتند انتخاب و در بخش تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفتند. در این تحقیق از روش نمونهگیری طبقهای تصادفی استفاده شده است. اطالعات جمعیت شناختی نمونه در جدول 5 ارائه شده است. همانطور که از اطالعات جدول مشخص است تعداد مردان بیشتر از تعداد زنان بوده و بیشتر آنان در بازه سنی 5 تا 55 و 55 تا 57 سال هستند و اکثرا در مقطع کارشناسی درحال تحصیل میباشند. جنسیت مرد زن تحصیالت کارشناسی کارشناسی ارشد جدول 2- اطالعات جمعیت شناختی نمونه تعداد 22 درصد 22 سن زیر 5 سال تعداد 7 درصد 7 77 77 بین 72 72 5 تا 55 58 58 بین 55 55 55 تا 57 4 4 بین 7 7 57 تا 52 8 8 باالی 52 2 2 2-3. روش تجزیه و تحلیل دادهها 5 و نرمافزار با کمک روش حداقل مربعات جزیی )پی ال اس( در این پژوهش از روش مدلیابی معادالت ساختاری SmartPLS 3 استفاده شده است. مدلیابی معادالت ساختاری تکنیکی بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری و به بیان دقیق تر بسط مدل خطی عمومی است که به محقق امکان میدهد مجموعهای از معادالت رگرسیون را به گونه ای هم زمان آزمون کند. این مدل رویکردی جامع برای آزمون فرضیهها درباره روابط متغیرهای مشاهده شده و مکنون 8 است. پی ال اس و لیزرل دو نمونة اصلی از نگرشهای معادالت ساختاری جهت بررسی روابط متغیرهای مکنوناند )لیلجاندر و همکاران 53(. پی ال اس نگرشی مبتنی بر واریانس است که در مقایسه با تکنیکهای مشابه معادالت ساختاری همچون لیزرل و آموس نیاز به شروط کمتری دارد )وو 5(. 7 البته مزیت اصلی آن در این است که این نوع مدل یابی نسبت به لیزرل به تعداد کمتری نمونه نیاز دارد )هولند 333(. 2 از طریق پی ال اس می توان ضرایب رگرسیون استاندارد را برای Structural Equation Modeling: SEM 2 Partial Least Squares 3 Liljander 4 Wu 5 Hulland 24
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه مسیرها ضرایب تعیین را برای متغیرهای درونی و اندازه شاخصها را برای مدل مفهومی به دست آورد )هائنلین و کاپالن 57(. استفاده از این روش در شرایطی است که تعداد نمونهها و گویههای اندازهگیری کم و توزیع متغیرها نامعین است. لذا جایگزینی مناسب برای روشهای تشریح کواریانس همچون لیزرل و آموس است. بررسیهای اخیر ادبیات تحقیق نشان میدهد که تعداد مقاالت منتشر شده که از تکنیک پی ال اس در آنها استفاده شده است به طرز چشمگیری در ژورنالهای تراز اول بازاریابی و مدیریت در این سالها افزایش یافته است )گروب 52(. امروزه این تکنیک برای تحلیل مسیر مدلهایی 5 و همکاران 55(. به کار میرود که هدف از آنها پیشبینی رابطه بین متغیرها است )هایر به طور کلی مدلیابی پی ال اس در دو مرحله انجام میشود. ابتدا مدل اندازهگیری از طریق تحلیلهای روایی و پایایی و تحلیل عامل تائیدی بررسی شود. سپس مدل ساختاری به وسیلهی برآورد مسیر بین متغیرها و تعیین شاخصهای برازش مدل بررسی شود )هولند 333(. 3-3. ارزیابی مدل اندازهگیری با بهرهگیری از نظرات اساتید روایی محتوای پژوهش در حد مطلوبی برآورد شد. همچنین روایی واگرا و روایی همگرای 8 و پایایی سؤاالت پژوهش نیز با سه روش سنجش بارهای عاملی پژوهش با کمک میانگین واریانس توسعه داده شده )AVE( آلفای کرونباخ و 7 بررسی شد. اگر بارهای عاملی برابر و یا بیشتر از /2 شود نشاندهنده اعتبار مناسب پایایی ترکیبی )CR( شاخصها است )فورنل و الرکر 3(. 2 بارهای عاملی ارائه شده گویههای مدل در جدول 8 از مقدار مناسبی برخوردار هستند. در تمامی جداول و تحلیلها برای نشان دادن متغیرها از حروف اختصار به صورت سودمندی درک شده )PU( سادگی استفاده درک شده )PEOU( لذت درک شده )PE( نگرش در راستای خرید از طریق گوشی همراه )ATT( اعتماد )TR( قصد رفتاری )BI( و رفتار استفاده )USE( استفاده شده است. مالحظه میشود که تمام شاخصها دارای بار عاملی مناسبی )بزرگتر از /2( هستند. شکل 5 ضرایب مسیر و بارهای عاملی را نشان میدهد: بارهای عاملی /68 /879 /79 /729 /649 /774 /784 /73 /74 /669 /624 /78 /832 /825 /75 /853 /857 /845 /847 شاخصها Q2 Q2 Q22 Q23 Q24 Q25 Q26 Q27 Q28 Q29 Q3 Q3 Q32 Q33 Q34 Q35 Q36 Q37 Q38 جدول 3- بارهای عاملی گویههای مدل متغیرهای پنهان بارهای عاملی /846 /888 /884 /876 /632 /82 /928 /97 /792 /85 /98 /83 /95 /874 /763 /97 /839 /98 /72 شاخصها Q Q2 Q3 Q4 Q5 Q6 Q7 Q8 Q9 Q Q Q2 Q3 Q4 Q5 Q6 Q7 Q8 Q9 متغیرهای پنهان PEOU PU PE ATT TR BI USE Haenlein and Kaplan 2 Hair 3 Average variance extracted 4 Composite Reliability 5 Fornell and Larcker 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 حداقل مقدار پیشنهادی برای آلفای کرونباخ )نونالی و برنستین 337( و پایایی ترکیبی )باگزی و یی 3( 5 برابر با /4 میباشد. همچنین فورنل و الرکر )3( میزان باالی /2 را برای AVE بیان کردهاند که مقادیر بیشتر از /2 نشان از سطح قابل قبول روایی همگرا دارد. نتایج حاصل از بررسی این معیارها در جدول 7 آورده شده است. با توجه به نتایج دست آمده مقدار ضریب پایایی ترکیبی )CR( و آلفای کرونباخ برای تمامی ابعاد مدل مورد نظر بیشتر از /4 است و از این رو میتوان ادعا کرد که پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است. میانگین واریانس توسعه داده شده )AVE( برای متغیرهای پنهان پژوهش نیز همگی بیشتر از /2 میباشد بنابراین میتوان نتیجه گرفت مدل از برازش خوبی برخوردار است. جهت بررسی روایی واگرای مدل اندازه گیری از معیار فورنل و الرکر استفاده شد. بدین صورت که روایی واگرا وقتی در سطح قابل قبولی است که میزان جذر AVE برای هر مولفه بیشتر از ضرایب همبستگی بین آن مولفه و مولفههای دیگر در مدل باشد. جدول 2 نتایج بررسی روایی واگرا را نشان میدهد. براساس نتایج به دست آمده از همبستگیها و جذر AVE روی قطر جدول 2 میتوان روایی واگرای مدل در سطح مولفه را از نظر معیار فورنل- الرکر نتیجه گرفت. جدول 4- گزارش معیارهای بار عاملی آلفای كرونباخ پایایی تركیبی و روایی همگرا CR /7 /872 /875 /95 /927 /945 /867 /93 Alpha /7 /824 /8 /937 /96 /93 /86 /875 AVE /5 /535 /637 /759 /683 /743 /522 /724 متغیرهای پنهان ATT BI PE PEOU PU TR USE USE جدول 8- همبستگی میان متغیرهای مكنون و مقادیر AVE ATT BI PE PEOU PU TR USE ATT /732 /548 /53 /47 /562 /57 /97 BI /798 /346 /272 /34 /626 /455 PE /87 /465 /82 /56 /355 PEOU /826 /622 /49 /424 PU /862 /54 /226 TR /723 /243 /85 Nunnally and Bernstein 2 Bagozzi and Yi 23
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه شكل 2. ضرایب مسیر و بارهای عاملی 4-3. ارزیابی مدل ساختاری به منظور برازش مدل ساختاری از معیارهای و R 2 Q 2 استفاده شد. R 2 بیانگر میزان تاثیر یک متغیر برون زا بر یک متغیر درون زا است. باید در نظر گرفت که مقدار R 2 فقط برای مولفههای درونزای مدل محاسبه می گردد و در مورد مولفههای برونزا مقدار این معیار صفر است. هر چه مقدار R 2 مربوط به مولفههای درونزای یک مدل بیشتر باشد نشان از برازش بهتر و همکاران )53( سه مقدار /88 /3 و /24 را به عنوان مقدار مالک برای مقادیر ضعیف متوسط مدل دارد. هنسلر R 2 و قوی معرفی کردهاند. معیار Q 2 )347( 5 معرفی شد. برای که بیانگر قدرت پیش بینی مدل می باشد توسط استون قضاوت در مورد Q 2 هنسلر و همکاران )53( سه مقدار /2 /5 و /82 را تعیین نمودهاند که گویای اثرهای کم متوسط و زیاد میباشند. نتایج بدست آمده در جدول 2 نشان داده شده است: با توجه به اینکه مقدار Q 2 جدول - نتایج قدرت پیشگویی Construct ATT BI PE PU USE R 2.33.463.26.387.27.59.279.45.282.27 R 2 برای تمامی مولفههای درون زا در محدوده مناسبی از سه مقدار ذکر شده در باال میباشد میتوان نتیجه گرفت که مدل ساختاری از برازش قوی و قابل قبولی برخوردار است. همچنین مقدار Q 2 نیز برای تمامی مولفهها در محدوده مناسبی از سه مقدار ذکر شده در باال بوده و نشان از آن دارد که مدل دارای قدرت پیش بینی مناسبی است. از این رو مدل ساختاری از برازش قابل قبولی برخوردار است. Henseler 2 Stone 4
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 8-3. آزمون فرضیهها پس از بررسی برازش مدل اندازهگیری و مدل ساختاری می توان به بررسی و آزمون فرضیههای پژوهش پرداخت و به یافتههای پژوهش رسید. این بخش شامل دو قسمت ضرایب معنیداری )t-value( و ضرایب استانداردشده بارعاملی یا همان ضریب مسیر )β( است. در صورتی که مقدار قدر مطلق ضرایب معنیداری از /32 بیشتر شود نشان از صحت رابطهی بین سازهها و در نتیجه تایید فرضیههای پژوهش درسطح اطمینان 32 درصد است. جدول 4 نتایج حاصل از آزمون فرضیهها را در قالب ضرایب مسیر همراه با سطح معنی داری نشان میدهد: نتایج t-value تایید رد رد تایید تایید تایید تایید تایید جدول 7- بررسی فرضیههای پژوهش ضرایب ß مسیر مسیر فرضیه H H2 H3 H4 H5 H6 H7 H8 PU ATT PE ATT PEOU ATT PEOU PU PEOU PE TR BI ATT BI BI USE.355.72.6.622.465.468.3.455 2.26.36.844 7.292 3.554 4.963 2.757 4.296 همانطور که در جدول شماره 4 مشاهده میشود تمامی فرضیهها به جز دو فرضیه H2 و H3 در سطح معنیداری ).5>P( مورد تایید میباشند. در فرضیه دوم معنیداری تاثیر لذت درک شده بر نگرش با ضریب تاثیر ).72=ß( بدلیل ).5<P( مورد تایید واقع نشد. همپنین در فرضیه سوم معنیداری تاثیر سادگی استفاده درک شده بر نگرش با ضریب تاثیر ).6=ß( به دلیل ).5<P( رد شد. بقیه فرضیهها با توجه به ضرایب معنیداری بزرگتر از ).5>P( /32 مورد تایید قرار گرفتند. شکل 8 مقادیر معنیداری ضرایب تی را نمایش میدهد. شكل 3- مقادیر تی 4
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه نتیجهگیری با توجه به رشد مجبوبیت خرید از طریق گوشیهای هوشمند هدف از این پژوهش بررسی عوامل مهم تاثیر گذار بر پذیرش خرید از طریق گوشیهای هوشمند میباشد. بدین منظور از مدل اصالح شده TAM که در آن دو سازه لذت درک شده و اعتماد به مدل TAM )دیویس و همکاران 33( اضافه شده است. برای دست یابی به این اهداف مدل ساختاری از طریق بررسی پرسشنامه از کاربرانی که تجربه خرید از طریق گوشی هوشمند داشتهاند مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش تا حد زیادی تایید کننده روابط فرض شده در مدل اصالح شده پذیرش تکنولوژی میباشد. بدین صورت که متغیرهای سادگی استفاده درک شده و سودمندی درک شده بر نگرش در راستای خرید از طریق گوشی هوشمند تاثیر میگذارد. متعاقبا نگرش نیز بر قصد استفاده از خدمات خرید از طریق گوشیهای هوشمند اثر گذاشته که این نیز نهایتا تعیین کننده رفتار استفاده افراد میباشد. نتایج بدست آمده نشان میدهد که سادگی استفاده درک شده بر نگرش افراد در راستای خرید از طریق گوشی هوشمند به طور مستقیم تاثیر ندارد. اما فاکتور مهمی است که بر لذت درک شده و سودمندی درک شده تاثیر میگذارد. همچنین نتایج نشان میدهد که تاثیر سادگی استفاده درک شده بر سودمندی درک شده بیشتر از لذت درک شده میباشدکه با نتایج تحقیقهای گروب )52( آلداس-مانزانو و همکاران )53( کیم و همکاران )5( یانگ )5( و یانگ و فورنی )58( سازگار میباشد. از طرفی نتایج بدست آمده بیان میکند که لذت درک شده بر نگرش افراد در راستای خرید از طریق گوشی هوشمند تاثیر نمیگذارد که با نتایج تحقیقهای گروب )52( کیم و همکاران )5( همخوانی ندارد. همچنین نتایج گویای این مطلب است که سازههای نگرش و اعتماد تاثیر مثبت و معنیداری بر قصد افراد نسبت به استفاده از خدمات خرید از طریق گوشیهای هوشمند دارند. این نتایج با نتایج تحقیق گروب )52( مطابقت دارد. البته تاثیر اعتماد بر قصد افراد بیشتر از تاثیر اعتماد است. با در نظر گرفتن نتایج بدست آمده میتوان پیشنهاداتی را ارائه کرد. اول اینکه فروشندگان و ارائه دهندگان خدمات سیار باید یک محیط قابل اعتماد را در برنامهها و وبسایتهای خرید از طریق گوشیهای همراه طراحی کنند تا مصرف کنندگان در این محیطها احساس آسودگی کنند. اعتماد نه تنها بر میزان رضایت و وفاداری مصرف کنندگان خدمات خرید سیار تاثیر میگذارد بلکه بر قصد استفاده افراد از این خدمات نیز تاثیر گذار است )لین و وانگ 52 سن مارتین و لوپز کاتاالن 58 ژو 58(. برای ایجاد اعتماد در مصرف کنندگان فروشندگان باید اطالعات قابل اعتمادی را ارائه کرده )سن مارتین و لوپز کاتاالن 58( و عالیق ترجیحات نیازها و سود مصرف کنندگان را نیز در نظر بگیرند. همچنین فروشندگان باید بستری را برای انجام تعهداتشان نسبت به حفظ و نگهداری حریم شخصی افراد معامالت مطمئن و ضمانت و استرداد مبالغ مشتریان فراهم کنند )خلیفه و شن 5 وو و وانگ 52 ژو 58(. ایجاد شرکتهایی با برندها و نشانهای قابل اعتماد و خوش نام از دیگر روشهای جلب اعتماد مصرف کنندگان است. نتایج تحقیق هیلمن و همکارانش )55( نشان میدهد که خرید کنندگان از طریق گوشیهای همراه ترجیح میدهند از اپلیکیشنها و خدمات شرکتهای مشهور و خوش نام برای خرید استفاده کنند. دوم اینکه خدمات خرید سیار نیازمند دسترسی سریع و آسان به اینترنت و رابط کاربری ساده و قابل استفاده میباشند. بنابراین فروشندگان باید رابط کاربری و محیطی را طراحی کنند که کاربرپسند باشد تا کاربران به راحتی و بدون نیاز به تالش ذهنی زیاد در محتویات ارائه شده به جستجو بپردازند. این مورد باید در تمامی ویژگیها و کارکردها و همچنین طرح و ساختارکلی خدمات و وب سایتهای خرید سیار اعمال شود. البته باید از انتقال مستقیم مدل های تجاری موفق آنالین و اینترنتی موجود به حوزه موبایل پرهیز کرد. چرا که دستگاههای سیار به نسبت دستگاههایی همچون کامپیوترهای رو میزی و لپتاپها دارای تواناییها و امکانات محدودتری میباشند )ونکاتش و همکاران.)58 بنابراین باید محیطی مجزا و سازگار با موبایل برای وب سایتها و خدمات سیار طراحی کرد. در غیر اینصورت ممکن Khalifa and Shen 45
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 و بنباسات 58 5 پاگانی 57(. به است خدمات قابل استفاده نبوده و به مانعی در برابر تجارت سیار تبدیل شوند )لی همین دلیل است که از شبکه موبایلی و سیار به عنوان مکمل شبکه آنالین یاد میشود تا جایگزین آن. نهایتا خدماتی باید ارائه شوند که برای مصرفکنندگان سودمند باشد. بعد از برقراری یک مکانیزم مطمئن و قابل اعتماد فروشندگان میبایست ویژگیها و عملکردهای خدمات خود را جهت ایجاد یک تجربه خرید مطمئن و قابل اعتماد در هر زمان و مکان توسط گوشیهای هوشمند بهبود بخشند. در حالت عمومی نه تنها زیرساختهای تکنولوژیکی بلکه رابط کاربری خدمات و وبسایتها به طور خاص باید برای برآورده ساختن نیاز مشتریان دائما به روز رسانی شوند. از آنجایی که خرید سیار بدلیل راحتی و صرفه جویی در وقت ارزشمند بوده و از سویی دیگر چون خرید سیار به مصرف کنندگان این اجازه را میدهد که از گوشیهای هوشمند خود برای فعالیتهای خرید متفاوت استفاده کنند وب سایتها و اپلیکیشنهای ارائه دهنده خدمات خرید سیار ممکن است به کارکردهایی مرتبط با خرید مجهز شوند که به مصرف کنندگان هنگام جستجو تماشا مقایسه یا خرید کاالها در همان لحظه کمک کند. بعالوه سودمندی خرید سیار ممکن است با فراهم نمودن خدمات و اطالعات شخصی سازی شده و مرتبط در همان لحظه بهتر و بیشتر شود. منابع بانک مرکزی. )838(. گزارش عملکرد شاپرک تا اسفند 838 به تفکیک استانها. بانک مرکزی. )837(. گزارش عملکرد شاپرک تا اسفند 837 به تفکیک استانها. پرتال شرکت مخابرات. )8 آبان 837(. تعداد کاربران اینترنت موبایل ایران. برگرفته شده از سایت 4. https://www.tci.ir/tabid/8/ctl/articleview/mid/479/articleid/635/default.aspx 5. Agrebi, S., & Jallais, J. (25). Explain the intention to use smartphones for mobile shopping. Journal of Retailing and Consumer Services, 22: 6-23. 6. Ajzen, I., & Madden, T. J. (986). Prediction of Goal-Directed Behavior: Attitude, Intentions, and Perceived Behavioral Control. Journal of Experimental Social Psychology, 22(5): 453-474. 7. Aldás Manzano, J., Ruiz Mafé, C., & Sanz Blas, S. (29). Exploring individual personality factors as drivers of M shopping acceptance. Industrial Management & Data Systems, 9(6): 739-757. 8. Bagozzi, R. P., & Yi, Y. (988). On the evaluation of structural equation models. Journal of the Academy of Marketing Science, 6(): 74-94. 9. Barnes, S. J., Bauer, H. H., Neumann, M. M., & Huber, F. (27). Segmenting cyberspace: a customer typology for the internet. European Journal of Marketing, 4(2): 7-93.. Chen, L.-d., Gillenson, M.L., & Sherrell, D. L. (22). Enticing online consumers: an extended technology acceptance perspective. Information & Management, 39(8): 75-79.. Chen, Y.-F., & Lan, Y.-C. (24). An empirical study of the factors affecting mobile shopping in Taiwan. International Journal of Technology and Human Interaction, (): 9-3. 2. Childers, T. L., Carr, C. L., Peck, J., & Carson, S. (2). Hedonic and utilitarian motivations for online retail shopping behavior. Journal of Retailing, 77(4), 5-535. 3. Chong, A. Y.-L., Chan, F. T. S., & Ooi, K.-B. (22). predicting consumer decisions to adopt mobile commerce: Cross country empirical examination between China and Malaysia. Decision Support Systems, 53(): 34-43. 4. Coursaris, C., & Hassanein, K. (26). Understanding m-commerce: a consumer-centric model. 5. Davis, F. D. (989). Perceived Usefulness, Perceived Ease of Use, and User Acceptance of Information Technology. MIS Quarterly, 3(3): 39-34...5.8 Lee 2 Benbasat 48
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 6. Davis, F. D., Bagozzi, R. P., & Warshaw, P. R. (989). User Acceptance of Computer Technology: A Comparison of Two Theoretical Models. Management Science, 35(8): 982-3. 7. Dishaw, M. T., & Strong, D. M. (999). Extending the technology acceptance model with task technology fit constructs. Information & Management, 36(): 9-2. 8. EMarketer. (23a). More Shoppers Reach for Mobile to Browse, Buy. 9. EMarketer. (23b). Tablets, Smartphones Drive Mobile Commerce to Record Heights. 2. Fornell, C., & Larcker, D. F. (98). Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error. Journal of Marketing Research, 8(): 39 5. 2. Forrester, R. (22). EU Mobile Commerce Forecast 22 to 27. 22. Gefen, D., Karahanna, E., & Straub, D. W. (23). Trust and TAM in Online Shopping: An Integrated Model. MIS Quarterly, 27(): 5-9. 23. Groß, M. (25). Exploring the acceptance of technology for mobile shopping: an empirical investigation among Smartphone users. The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, 25(3): 25-235. 24. Ha, S., & Stoel, L. (29). Consumer e-shopping acceptance: Antecedents in a technology acceptance model. Journal of Business Research, 62(5): 565-57. 25. Haenlein, M., & Kaplan, A.M. (24). A Beginner's Guide to Partial Least Squares Analysis. Understanding Statistics, 3(4), 283-297. doi:.27/s53283us34_4 26. Hair, J. F., Sarstedt, M., Ringle, C. M., & Mena, J. A. (22). An assessment of the use of partial least squares structural equation modeling in marketing research. Journal of the Academy of Marketing Science, 4(3): 44-433. 27. Hameed, K., Ahsan, K., & Yang, W. (2). Mobile Commerce and Applications: An Exploratory Study and Review. Jounal of computing, 2(4): 72-89. 28. Henseler, J., Ringle, C. M., & Sinkovics, R. R. (29). The use of partial least squares path modeling in international marketing, New Challenges to International Marketing, Pp: 277-39. 29. Hillman, S., Neustaedter, C., Bowes, J., & Antle, A. (22). Soft trust and mcommerce shopping behaviours. Paper presented at the Proceedings of the 4th international conference on Human-computer interaction with mobile devices and services, San Francisco, California, USA. 3. Holmes, A., Byrne, A &,. Rowley, J. (23). Mobile shopping behaviour: insights into attitudes, shopping process involvement and location. International Journal of Retail & Distribution Management, 42(), 25-39. 3. Hulland, J. (999). Use of partial least squares (PLS) in strategic management research: a review of four recent studies. Strategic Management Journal, 2(2): 95-24. 32. Hung, M.-C., Yang, S.-T., & Hsieh, T.-C. (22). An Examination of the Determinants of Mobile Shopping Continuance. International Journal of Electronic Business Management, (): 29-37. 33. Islam, M. Z., Low, P. K. C., & Hasan, I. (23). Intention to use advanced mobile phone services (AMPS). Management Decision, 5(4): 824-838. 34. Jih, W.-J. K. (27). Effects of Consumer-Perceived Convenience on Shopping Intention in Mobile Commerce: An Empirical Study. International Journal of E-Business Research, 3(4): 33-48. 35. Jih, W.-J.K., & Lee, S.-F. (24). An Exploratory Analysis of Relationships between Cellular Phone Uses' Shopping Motivators and Lifestyle Indicators. Journal of Computer Information Systems, 44(2): 65-73. 36. Kalnikaitė, V., Bird,J., & Rogers, Y. (23). Decision-making in the aisles: informing, overwhelming or nudging supermarket shoppers? Personal and Ubiquitous Computing, 7(6): 247-259. 37. Khalifa, M., & Shen, K. N. (28). Explaining the adoption of transactional B2C mobile commerce. Journal of Enterprise Information Management, 2(2): -24. 47
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 38. Kim, C., Galliers, R. D., Shin, N., Ryoo, J.-H., & Kim, J. (22). Factors influencing Internet shopping value and customer repurchase intention. Electronic Commerce Research and Applications, (4): 374-387. 39. Kim, D. J., Ferrin, D. L., & Rao, H. R. (28). A trust-based consumer decision-making model in electronic commerce: The role of trust, perceived risk, and their antecedents. Decision Support Systems, 44(2): 544-564. 4. Klopping, I. M., & McKinney, E. (24). Extending the Technology Acceptance Model and the Task-Technology Fit Model to Consumer E-Commerce. Information Technology, Learning, and Performance Journal, 22(): 35-48. 4. Ko, E., Kim, E. Y., & Lee, E. K. (29). Modeling consumer adoption of mobile shopping for fashion products in Korea. Psychology and Marketing, 26(7): 669-687. 42. Lai, J.-Y., Debbarma, S., & Ulhas, K. R. (22). An empirical study of consumer switching behaviour towards mobile shopping: a Push-Pull-Mooring model. Int. J. Mob. Commun,(4): 386-44. 43. Lee, Y. E., & Benbasat, I. (23). Interface design for mobile commerce. Commun. ACM, 46(2): 48-52. 44. Liljander, V., Polsa, P., & van Riel, A. (29). Modelling consumer responses to an apparel store brand: Store image as a risk reducer. Journal of Retailing and Consumer Services, 6(4): 28-29. 45. Lin, H.-H., & Wang, Y.-S. (26). an examination of the determinants of customer loyalty in mobile commerce contexts, Information & Management, 43(3): 27-282. 46. Liu, C., Marchewka, J. T., Lu, J., & Yu, C.-S. (25). Beyond concern-a privacy-trustbehavioral intention model of electronic commerce. Information & Management, 42(2): 289-34. 47. Lu, H. P., & Su, P. Y. J. (29). Factors affecting purchase intention on mobile shopping web sites. Internet Research, 9(4): 442-458. 48. Mamonov, S., & Benbunan-Fich,R. (25). An empirical investigation of privacy breach perception among smartphone application users Computer in Human Behavior, 49(): 427-436. 49. Monsuwé, T. P. y., Dellaert, B. G. C., & Ruyter, K. d. (24). What drives consumers to shop online? A literature review. International Journal of Service Industry Management, 5(): 2-2. 5. Moon, J.-W., & Kim, Y.-G. (2). Extending the TAM for a World-Wide-Web context. Information & Management, 38(4): 27-23. 5. Ngai, E. W. T., & Gunasekaran, A. (27). A review for mobile commerce research and applications. Decision Support Systems, 43(): 3-5. 52. Nielsen. (23). The Mobile Consumer: A Global Snapshot. 53. Novak, T. P., Hoffman, D. L., & Duhachek,A. (23). The Influence of Goal-Directed and Experiential Activities on Online Flow Experiences. Journal of Consumer Psychology, 3(2): 3-6. 54. Nunnally, J. C., & Bernstein, I. H. (994). Psychometric Theory. New York: McGraw-Hill. 55. O Cass, A., & Fenech, T. (23). Web retailing adoption: exploring the nature of internet users Web retailing behaviour. Journal of Retailing and Consumer Services, (2): 8-94. 56. Overby, J. W., & Lee, E.-J. (26). The effects of utilitarian and hedonic online shopping value on consumer preference and intentions. Journal of Business Research, 59(): 6-66. 57. Ozok,A. A., & Wei, J. (2). An empirical comparison of consumer usability preferences in online shopping using stationary and mobile devices: results from a college student population. Electronic Commerce Research, (2), -37. 58. Pagani, M. (24). Determinants of adoption of third generation mobile multimedia services. Journal of Interactive Marketing, 8(3): 46-59. 59. Persaud, A., & Azhar, I. (22). Innovative mobile marketing via smartphones: Are consumers ready? Marketing Intelligence & Planning, 3(4): 48-443. 42
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 6. Research, F. (22). EU Mobile Commerce Forecast 22 to 27. 6. San-Martín, S., López-Catalán, B., & Ramón-Jerónimo, M. A. (23). Mobile Shoppers: Types, Drivers, and Impediments. Journal of Organizational Computing and Electronic Commerce, 23(4): 35-37. 62. San Martin, S., & López Catalán, B. (23). How can a mobile vendor get satisfied customers? Industrial Management & Data Systems, 3(2): 56-7. 63. Sánchez Franco, M. J., & Roldán, J. L. (25). Web acceptance and usage model: A comparison between goal directed and experiential web users. Internet Research, 5(): 2-48. 64. Seema, N., & Chang-Tien, L. (25). M-Payment Solutions and M-Commerce Fraud Management. In H. Wen-Chen, L. Chung-wei, & K. Weidong (Eds.), Advances in Security and Payment Methods for Mobile Commerce (pp. 92-23). Hershey, PA, USA: IGI Global. 65. Siau, K., & Shen, Z. (23). Building customer trust in mobile commerce. Commun. ACM, 46(4): 9-94. 66. Stone, M. (974). Cross-Validatory Choice and Assessment of Statistical Predictions. Journal of the Royal Statistical Society, 36(2): 47. 67. To, P.-L., Liao, C., & Lin, T.-H. (27). shopping motivations on Internet: A study based on utilitarian and hedonic value. Technovation, 27(2): 774-787. 68. Venkatesh, V. (2). Determinants of Perceived Ease of Use: Integrating Control, Intrinsic Motivation, and Emotion into the Technology Acceptance Model. Information Systems Research, (4): 342-365. 69. Venkatesh, V., & Bala, H. (28). Technology Acceptance Model 3 and a Research Agenda on Interventions. Decision Sciences, 39(2): 273-35. 7. Venkatesh, V., Ramesh, V., & Massey, A. P. (23). Understanding usability in mobile commerce. Commun. ACM, 46(2): 53-56. 7. Vrechopoulos, A., Constantiou, I., Sideris, I., Doukidis, G., & Mylonopoulos, N. (23). The critical role of consumer behaviour research in mobile commerce. Int. J. Mob. Commun, (3): 239-34. 72. Wagner, J. (2). Anytime/Anywhere Playing Catch Up with the Mind of the Smartphone Consumer. International Journal of Mobile Marketing, 6(): 28-53. 73. Wong, C. H., Lee, H. S., Lim, Y. H., Chai, B. H., & Tan, G. W. H. (22). Predicting the Consumers Intention to Adopt Mobile Shopping: An Emerging Market Perspective. International Journal of Network and Mobile Technologies, 3(4): 24-39. 74. Wong, C. H., Tan, G. W. H., Ooi, K. B., & Lin, B. (24). Mobile shopping: the next frontier of the shopping industry? An emerging market perspective. International Journal of Mobile Communications, 3(): 92-2. 75. Wu, J.-H., & Wang, Y.M. (26). Development of a tool for selecting mobile shopping site: A customer perspective. Electronic Commerce Research and Applications, 5(3): 92-2. 76. Wu, W. W. (2). Linking Bayesian networks and PLS path modeling for causal analysis. Expert Syst. Appl, 37(): 34-39. 77. Yang, K. (2). Determinants of US consumer mobile shopping services adoption: implications for designing mobile shopping services. Journal of Consumer Marketing, 27(3): 262-27. 78. Yang, K. (22). Consumer technology traits in determining mobile shopping adoption: An application of the extended theory of planned behavior. Journal of Retailing and Consumer Services, 9(5): 484-49. 79. Yang, K., & Forney, J. C. (23). The Moderating Role of Consumer Technology Anxiety in Mobile Shopping Adoption: Differential Effects of Facilitating Conditions and Social Influences. Journal of Electronic Commerce Research, 4(4): 334-347. 8. Yang, K., & Kim, H. Y. (22). Mobile shopping motivation: an application of multiple discriminant analysis. International Journal of Retail & Distribution Management, 4(): 778-789. 8. Yang, K. C. C. (25). Exploring factors affecting the adoption of mobile commerce in Singapore. Telematics and Informatics, 22(3): 257-277. 42
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 82. Yi, M. Y., Jackson, J. D., Park, J. S., & Probst, J. C. (26). Understanding information technology acceptance by individual professionals: Toward an integrative view. Information & Management, 43(3): 35-363. 83. Zhang, L., Zhu, J., & Liu, Q. (22). A meta-analysis of mobile commerce adoption and the moderating effect of culture. Computers in Human Behavior, 28(5): 92-9. 84. Zhou, T. (23). An empirical examination of the determinants of mobile purchase. Personal and Ubiquitous Computing, 7(): 87-95. 44
4 دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 ارزیابی عملکرد و تخصیص عادالنه منابع با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی دادهها مطالعه موردی: شعب بانک تجارت استان تهران فاطمه رضوانی کارشناسی ارشد گروه مدیریت صنعتی دانشگاه آزاد اسالمی واحد نجف آباد اصفهان ایران rezvanifati@gmail.com چكیده مدیریت پاداش در بافت مدیریت عملکرد همانند نظام یکپارچه پاداش دهی عمل می کند و با درآمدی برابر تأمین نیازهای مالی و غیر مالی کارکنان را تضمین می نماید و به میزان مشارکت آنان در کسب اهداف سازمان پاداش مناسب می دهد. برای موفقیت مدیریت عملکرد مدیریت پاداش اهمیت خاصی دارد زیرا موجب انگیزه دادن به کارکنان به منظور عملکرد بهتر می شود. استفاده اهرمی از مدیریت پاداش در راهبرد مدیریت عملکرد به رویکردی کل گرا و تیزهوشی حرف های نیازمند است. همچنین پاداش باید با اهداف راهبردی سازمان ارتباط درونی و هم سویی داشته باشد. در این تحقیق با توجه به عملکرد شعب بانک تجارت در استان تهران به تخصیص بهینه پاداش )به عنوان یک منبع( به آن ها پرداخته شد. در مرحله اول با توجه به تحقیقات موجود در زمینه ارزیابی عملکرد بانک و همچنین مصاحبه با مدیران ارشد بانک تجارت در سرپرستی جنوب غرب استان تهران 4 شاخص برای ارزیابی عملکرد 5 شعبه بانک در این سرپرستی استفاده گردید. شاخص ها شامل 8 شاخص ورودی: هزینه پرسنلی هزینه اداری و هزینه سود پرداختی و 7 شاخص خروجی: جمع کل تسهیالت جمع کل منابع سپرده جمع کل مطالبات و سود خواهد بود. مدل ارزیابی کارایی استفاده شده در این مقاله مدل BCC با سه ماهیت ورودی خروجی و ترکیبی است. در ادامه کار با توجه به مدل تحلیل پوششی داده ها به تخصیص بهینه پاداش به شعب پرداخته شد. این امر با استفاده از 7 روش پیشنهادی در این تحقیق انجام شد و نتایج روش های مذکور با روش سنتی که قبال در بانک استفاده می شده مقایسه گردید. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نوع توصیفی- پیمایشی از شاخه میدانی می باشد. واژگان كلیدی: ارزیابی عملکرد تخصیص منابع تحلیل پوششی دادها رتبه بندی. 6- مقدمه به منظور یکسانسازی مجموعه مقاالت و نیز برای آنکه امکان ترکیب و انتقال فایل کامپیوتری آنها فراهم شود الزم است که امروزه سازمان ها برای ادامه حیات و بقا ناگزیر به رقابت با دیگر رقبای خود می باشند و آنچه که باعث می شود سازمان ها در این فضای رقابتی دوام بیاورند و به فعالیت وحیات خود ادامه دهند عملکرد صحیح آنها می باشد که این تداوم را تضمین می کند. و برای حصول چنین هدفی سازمانها با رویکرد های جدید مدیریتی به نظامهای ارزیابی عملکرد عمل می 43
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه کنند که این نظام ها نقش بسیار مهمی در بهبود فعالبتها وعملکردشان دارد. اندازه گیری عملکرد از این جهت که عملکرد سیستم را پایش می کند و چگونگی پیاده سازی استراتژی سازمان رانشان می دهد بسیار حائزاهمیت می باشد. ارزیابی عملکرد به سازمان کمک می کند تا به شناسایی و رفع نقاط ضعف خود در جهت بهبود عملکرد خود حرکت کند. در مقابل عملکرد باید نظام های تشویقی فراهم آورد تا زیر مجموعه سازمان تمایلی بیشتری یرای انجام کار داشته باشند. تحلیل پوششی داده ها یک تکنیک ناپارامتریک با رویکرد برنامه ریزی ریاضی برای ارزیابی عملکرد واحدهای تصمیم گیرنده است که ورودی های چند گانه را به خروجی های چندگانه تبدیل می کنند. اما چگونگی استفاده از تحلیل پوششی داده ها برای ارزیابی عملکرد و تخصص پاداش با توجه به عملکرد مطلبی است که در این پژوهش به آن پرداخته می شود. 2- پیشینه تحقیق در ابتدا خالصه ای از تحقیقات و پژوهش های صورت گرفته در زمینه DEA و اندازه گیری عملکرد آورده می شود. سپس در ادامه تعاریف این مفاهیم را بسط داده و بعد از آن به روش مورد استفاده در این مقاله می پردازیم. )5( 5 بیش از 8 مقاله از اوایل دهه 3 درمبحث براساس گزارش هامفری و برگر )334( و فتی و پاسیوراس کارایی در مؤسسات مالی انجام شده است. اگرچه ادبیات موضوع بیشتر روی مقایسه عملکرد بانکها متمرکز است اما در مقاالت نشریات ارزیابی کارایی شعب بانک نیز بررسی شده است.)پارادی و ژو 58(8. مطابق این بررسی ها اغلب این تحقیقات برای ارزیابی عملکرد شعب بانکها از تکنیک تحلیل پوششی داده ها ) DEA (استفاده کردهاند. در ادامه چند تحقیق انجام شده در این زمینه آورده می شود که عبارتند از: شماری و سالیمیم 33(7 ( در مقاله ای به اندازه گیری و مقایسه عملکرد مالی بانکهای آلمان با استفاده از روش غیر پارامتری DEA پرداختند. از دیگر تحقیقات قابل ذکر در زمینه سنجش 88 شعبه بانک با استفاده از DEA در مقاله دیوید شرمن و و الندینو 33(2 ( است. ساها و راویساکار )5( 2 در مقاله خود به ارائه چار چوبی جهت اندازه گیری رتبه بندی کارایی نسبی بانکهای بخش دولتی هند بر اساس اطالعات فراهم شده از طریق گزارشات منتشر شده ساالنه در دوره 335-33 تا 332-337 پرداختند. در این مطالعه کارایی فنی 52 شعبه بانک به وسیله مدل مضربی CCR در ماهیت خروجی مورد بررسی قرار گرفته است. مایلند )55( 4 در مقاله ی خود به )58( در مطالعات اخیر برای بانکهای ژاپنی سنجش کارائی بانکها در کشور هند با استفاده از DEA پرداخت. دارک و هال در مقایسه با پژوهش های جدید ادعا کردند که وجود ارتباط معنی دار بین کارایی اندازه با کارایی مقیاس و کارایی فنی در بانک های بزرگ دلیل منطقی در مورد ادغام بانکهای کوچک در سیستم بانکداری ژاپن است. مارتین در سال 58 در پژوهشی عملکرد 25 دپارتمان دانشگاه زاراگزا را با استفاده از مدل جمعی تحلیل پوششی داده ارزیابی کرد. در سال 52 مطالعه ای توسط عثمان جمادی و کاترین رایس انجام شد. ایشان کارایی 53 مؤسسه آموزش عالی در کشور اروپایی را بررسی کردند. کانگ چن و میکائیل ا سکالی )52( 3 کارائی فنی و هزینه ای و تخصیصی 78 بانک چین را در دوره زمانی 5-338 از روش DEA مورد بررسی قرار داده اند. محمد مصطفی )52( در مقاله ای کارائی بانکهای غرب را با استفاده از دو روش کمی تحلیل پوششی داده ها و شبکه های عصبی مورد بررسی قرار می دهد. همچنین این مقاله روش Berger and Humphrey 2 Fethi, M. D., & Pasiouras 3 Paradi and Zho 4 All She Mari & Saleimim.H.D.Sherman and Gladino 6 Saha and Ravisakara 7 Mainland 8 Dark and Hall 9 Kong Chen and M. Escally M. Mustafa
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 طبقه بندی آماری سن تی و روش شبکه های عصبی را برای مدل سازی و طبقه بندی بانکهای غربی براساس کارائی نسبی در سال 5 در پژوهشی به بررسی کارائی در سیستم بانکی اندونزی پرداخته است. مورد مطالعه قرار می دهد. مالیمان وی در این پژوهش کارایی فنی و بهرهوری در بانکها و بورس اوراق بهادار کشور مالزی را ارزیابی کرده است. مارتین بودا و امیلیا زیمکوا )58( 5 درپژوهش خود تحلیلی از کارایی بانک های اسلواکی برای 5 سال از سال های )5-5( 8 در مقاله ای براساس مدل )SBM) روش تحلیل پوششی داده ها با فرض بازده متغییر نسبت به مقیاس انجام دادند. مینگ کارایی فنی بانک های سعودی را مورد بررسی قرار می دهد. داده های مورد استفاده شامل دوره 334-54 می باشد. چنگ )53( در پژوهشی 4 شعبه از بانک های تایوان در سال 52 به عنوان نمونه انتخاب و با استفاده از روش DEA جهت ارزیابی کارائی عملیاتی واحدهای بانکی فعال مورد ارزیابی قرار گرفته اند. مارتین بودا و امیلیا زیمکوا 7 در سال 58 تحلیلی از کارایی بانک های اسلواکی برای 5 سال از سال های )5-5( براساس مدل ( SBM (روش تحلیل پوششی داده ها با فرض بازده متغییر نسبت به مقیاس انجام دادند. چین و همکاران در تحقیقی با عنوان "تحلیل عملکرد تجاری و ریسک اعتباری با استفاده از DEA فازی" در سال 58 به ازیابی کارایی 8 بانک در کشور تایوان پرداختند. اسکیلینن و همکاران در سال 57 در تحقیقی با عنوان "ارزیابی فروش شعبات بانک با استفاده از تحلیل مقدار کارایی تعمیم یافته " به تحلیل کارایی فروش شعبات یک بانک فنالندی پرداختد. ژاکوب و ساجیست )52( در تحقیق تحت عنوان "تحلیل کارایی و بهره وری بانک های تجاری زیمباوه با استفاده از DEA و اندیس بهره وری مالم کوئیست" به ارزیابی بانک های تجاری بین سال های 55 تا 55 با توجه به فرض بازده به مقیاس ثابت و متغیر پرداختند. در نهایت آزر باد و همکاران )52( در تحقیق تحت عنوان "بررسی تجربی DEA برای توسعه یک شعبه جدید" با استفاه از تحلیل پوششی داده های فازی به ارائه یک پیشنهاد برای مکان مناسبی از تاسیس یک شعبه جدید در بانک خصوصی پاسارگاد در ایران پرداختند. 3- روش تحقیق 2 آن یک تحقیق کاربردی می باشد)خاکی 55(. 85 لذا این پژوهش حاضر از نظر نوع تحقیق بر مبنای هدف تحقیق عوامل و متغیرهای ورودی و خروجی موجود درشعبه های بانک تجارت در سرپرستی جنوب غرب استان تهران را مورد تأکید قرار داده می تواند مورد استفاده مدیران و کارکنان بانک می باشد که از این نظر تحقیقی کاربردی محسوب می شود. در این تحقیق با جمع آوری اطالعات از طریق بررسی مدارک موجود از ارزیابی عملکرد بانک به بررسی وضعیت فعلی در زمینه موضوع فوق هم چنین تخصیص منابع به شعبات بانک پرداخته می شود. مراحل انجام این تحقیق به صورت زیر است: گام اول. تعیین شاخص های ارزیابی با انجام مطالعات میدانی و مصاحبه با خبرگان: ابتدا با مطالعات مقاالت که در پیشینه تحقیق آورده شد شاخص های برای ارزیابی عملکرد شعب بانک در نظر گرفته شد. در ادامه طی مصاحبه ای با مدیران و کارشناسان ارشد بانکی در سرپرستی جنوب غرب استان تهران از آن خواسته شد از میان این شاخص ها با توجه به شرایط و اطالعات موجود بانک شاخص های برای ارزیابی بانک انتخاب کنند. در نهایت مدیران با توجه به این شاخص ها و زمینه فعالیت بانک تجارت 4 شاخص را برای ارزیابی شعب بانک تجارت پیشنهاد دادند. توجه کنید که این شاخص ها با توجه به حوزه فعالیت بانک تجارت تعیین شد. به عنوان مثال تسهیالت اعطایی با عقود اسالمی که در بعضی از مطالعات قبلی آورده شده است و بیشتر مربوط به بانک های قرض الحسنه است. در اینجا نمی تواند به عنوان شاخص ارزیابی در نظر گرفته Muliaman 2 Martin Boda, Emilia Zimkova 3 Ming 4 Martin Boda, Emilia Zimkova 5 Research By Purpose
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه شود. یا اینکه با توجه به نوع بانک خصوصی و دولتی ممکن است در زمینه های وام های کوتاه مدت و بلند مدت با هم تفاوت داشته باشند. یا با توجه به اقضای زمان بانک بیشتر در جذب سرمایه فعالیت کند و یا نه سیاست بانک به سمت دادن وام و گرفتن سود از آن ها باشد. گام دوم. تقسیم بندی شاخص ها به دو دسته ورودی و خروجی برای وارد کردن در مدلهای تحلیل پوششی: این هفت شاخص انتتخاب شده در مرحله بعد یه دو بخش ورودی و خروجی تقسیم یندی شده اند. به اینصورت که اگر شاخصی کمتر بودن آن به نفع باشد به عنوان ورودی و شاخصی که بیشتر بودن آن به نفع باشد به عنوان خروجی در نظر گرفته شد. با این تفاسیر و با مصاحبه با مدیران و کارشناسان ارشد بانکی در سرپرستی جنوب غرب استان تهران در نهایت 4 شاخص به 8 ورودی و 7 خروجی تقسم بندی شدند. گام سوم. انتخاب مدلی به منظور ارزیابی شعب بانک: در این پژوهش در مرحله اول بعد از تفکیک معیارها به دو بخش ورودی و خروجی )ستانده و نهانده( از یک مدل تحلیل پوششی داده ها برای ارزیابی استفاده می کنیم اما با توجه به داده های ستانده و نهانده مورد زیر را داریم: فرض بازده به مقیاس متغیر نسبت برای ورودی و خروجی ها وجود خواهد داشت. پس بنابه دلیل فوق در این تحقیق از مدلBCC که از مدل های زیر مجموعه تحلیل پوششی داده ها می باشد اقدام به سنجش کارایی هر یک از واحد های تصمیم گیری خواهیم کرد. در این قسمت با توجه به نوع ماهیت مدل BCC از سه مدل زیر استفاده می کنیم. - مدل BCC ورودی محور 5 -مدل BCC خروجی محور 8 -ترکیب ورودی و خروجی پس با توجه به مدل های فوق اقدام به سنجش کارایی هر یک از واحد های تصمیم گیری خواهیم کرد و چون ممکن است تعداد زیادی از واحد های تصمیم گیری نمره کارایی را داشته باشند و نتوان رتبه بندی انجام نمود در اینجا از مدل های اندرسون پترسون AP( ) استفاده می کنیم و کارایی واحد های که در هر سه مدل کارا هستند دوباره ارزیابی می کنیم. در نهایت هر یک از واحد های تصمیم گیری را با توجه به امتیاز کارایی بدست آمده به وسیله این مدل ها رتبه بندی خواهیم نمود. در ادامه به تشریح مدل های BCC ورودی و خروجی محور و ترکیبی خواهیم پرداخت. مدل BCC ورودی محور: هدف این مدل آن است کهθ با افزودن متغیرهای کمکی به صورت زیر است: را برای رسیدن به کمترین سطح ورودی حداقل کند. مدل پوششی BCC ورودی محور min θ n s.t. j= λ j x ij θx io i =,.., m n j= λ j y rj y ro r =,, s ) ( n j= λ j = λ j o, (j =,, n) Anderson-Peterson 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 مدل BCC خروجی محور: هدف این مدل آن است که φ را برای رسیدن به بیشترین سطح خروجی حداکثر کند. مدل پوششی BCC خروجی محور با افزودن متغیرهای کمکی به صورت زیر است: مدل BCC تركیبی: max φ n s.t. j= λ j x ij x io i =,.., m n j= λ j y rj φy ro r =,, s ) 5( n j= λ j = λ j o, (j =,, n) این مدل ترکیبی از دو مدل ورودی و خروجی محور BCC است به اینصورت که میانگین کارایی ورودی محور و معکوس کارایی خروجی محور به عنوان مقدار کارایی ترکیبی در نظر گرفته می شود. مدل اندرسون- پیترسون( AP ) ایده اصلی در این روش مقایسه واحد مورد ارزیابی با یک ترکیب خطی از سایر واحدهای موجود در نمونه می باشد. به عبارت دیگر واحد مورد ارزیابی در ترکیبی که مرجع را می سازد در نظر گرفته نمی شود. max φ s.t. n j= j o n j= j o n j= λ j j o λ j x ij x io λ j y rj φy ro = i =,.., m مدل اندرسون- پترسون BCC خروجی محور به صورت زیر می باشد: r =,, s ) 8( λ j o, (j =,, n, j o) مقدار کارایی در مدل فوق کوچکتر مساوی می شود. در واقع هدف از مدل فوق اینست که ببینیم شرایط فوق چقدر از خروجی های واحد تصمیم گیری حذف شده را می تواند تولید کند. به طور مشابه می توان مدل اندرسون- پترسون ورودی محور را با گسترش مدل BCC ورودی محور گسترش داد. گام چهارم: نحوه ی تخصیص منابع: به منظور تخصیص پاداش که به عنوان یک منبع در نظر گرفته می شود از 7 روش استفاده خواهیم نمود. فرض کنید که می خواهیم مقدار ثابت R را بین DMU ها به صورت عادالنه تخصیص دهیم. سه روش به صورت زیر پیشنهاد شده است. در روش اول یعنی تخصیص با استفاده از مدل BCC ورودی محور با توجه به مدل ابتدا کارایی هر واحد را بدست می آوریم. فرض کنید و برابر است با R θ p θ p n j= θ j بیشتر خواهد بود. برای روش دوم فرض کنید که φ p کارایی واحد p ام باشد. مقداری که به واحد p ام تخصیص داده می شود متناسب با کارایی آن. واضح است که هر چه واحد مذکور کاراتر باشد مقداری که به آن تخصیص داده می شود مقدار کارایی بدست آمده از مدل 5 برای واحد p باشد. در اینصورت θ p = p θ را محاسبه می کنیم. بنابراین مقدار تخصیص داده شده برای واحد p است. در نهایت روش مقدار n R j= θ j φ p سوم همانند روش اول است با این تفاوت که به جای مقدار کارایی ورودی محور از کارایی ترکیبی بدست آمده از مدل 8 استفاده می نمایم. 8
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه برای روش چهارم از مدل تحلیل پوششی داده ها استفاده می کنیم. در واقع هدف استفاده از مدل تحلیل پوششی داده های زیر برای بدست آوردن نقطه تصویر به منظور تخصیص بهینه پاداش به هر یک از این شعبه های بانک می باشد. برای این کار از مدل زیر استفاده می کنیم: n m Min θ ε( i= + s + r= s r + s) n s.t. λ j x ij + s i = θx ip j= λ j r j + s = θr p s i j= n j= λ j y rj s + r = y rp ) 7( λ j o (j =,, n) که در این مدل θ نسبت کاهش در ورودی ها و پاداش را می دهد. همچنین r j میزان پاداش تخصیص داده شده به شعبه j ام در این محاسبات است. ε یک عدد غیر ارشمیدسی به عنوان مثال / می باشد. همچنین بعد از اجرای مدل فوق برای شعبه p ام تخصیص بهینه بودجه به صورت زیر بدست می آید. r p = θ r p s که در آن θ و s مقادیر بهینه بدست آمده برای مدل هستند. اکنون پس از اجرای مدل هر یک از r p را با استفاده از رابطه فوق برای شعبه p ام بدست می آوریم. در این پژوهش پاداش به عنوان منابع در نظر گرفته می شود که می خواهیم تصمیم گیری کنیم تخصیص بهینه آن بین شعب بانک تجارت با توجه به کارایی به چه صورت است. همچنین مدیریت بانک با استفاده از روش سنتی این پاداش را تخصیص داده است. پس در مجموع 2 روش تخصیص پاداش در این تحقیق داریم. گام پنجم: مقایسه روش های تخصیص منابع با هم: در مرحله آخر بعد از تخصیص پاداش با 2 روش این روش ها را با هم مقایسه خواهیم نمود. تعیین شاخص های ارزیابی با انجام مطالعات میدانی تقسیم بندی شاخص ها به دو دسته ورودی و خروجی انتخاب مدلی به منظور ارزیابی شعب بانک نحوه تخصیص منابع مقایسه روش های تخصیص منابع با هم شكل 6: مراحل انجام پژوهش 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 4- اجرای مدل تحلیل پوششی داده ها جهت تخصیص عادالنه منابع و ارزیابی عملكرد شعب بانک تجارت انتخاب نمونه آماری در مرحله اول به شناسایی واحد های تحت بررسی و انتخاب نمونه آماری می پردازیم. جامعه آماری تحقیق شامل تمامی شعب بانک تجارت در جنوب غرب تهران در سال 838 بوده که هر 5 شعبه این بانک در این منطقه در نظر گرفته شد و به تحلیل کارایی این 5 شعبه و تخصیص منابع به آن ها پرداختیم. انتخاب معیارها و متغیرها جهت ارزیابی عملكرد جهت ارزیابی و سنجش کارایی واحدهای تحت بررسی با توجه به مدل تحلیل پوششی داده ها نیاز به انتخاب معیارهای مناسبی است که در مدل قرار گیرند تا سنجش دقیقی از عملکرد کارمندان شرکت انجام شود. برای این کار مطالعات فراوانی صورت گرفت و در نهایت با توجه به مطالعات مقاالت و پایان نامه ها و همچنین پژوهش های گذشته و مطالعات میدانی و کسب نظر از خبرگان این صنعت به ویژه مدیران ارشد بانک تجارت و با توجه به فصل قبل تعداد 4 مورد معیار کلی برای سنجش انتخاب شد که سه مورد آن به صورت ورودی )ستانده( و چهار مورد دیگر به صورت خروجی )نهانده( در نظر گرفته شد و این معیار ها به شرح زیر هستند : الف: متغیرهای ورودی: -هزینه های پرسنلی 5 -هزینه های اداری 8 -هزینه سود پرداختی ب. متغیر های خروجی: - - جمع کل تسهیالت 5- جمع کل منابع سپرده 8 -جمع کل مطالبات 7- سود )زیان( نوع شاخص های فوق با توجه اینکه اگر بیشتر بودن آن به سود بانک باشد به عنوان خروجی اما اگر کاهش آن به سود باشد به عنوان ورودی در نظر گرفته می شوند. در اینجا عالوه بر شاخص های فوق شاخص پاداش را به شاخص های فوق اضافه می کنیم. به اینصورت که شاخص پاداش را به عنوان ورودی در نظر می گیریم. دلیل اینکه پاداش به عنوان ورودی در نظر گرفته می شود اینست که پاداش از جنس هزینه است و هر چه کمتر باشد به نفع مدیریت بانک می باشد. با این دیدگاه پاداش به عنوان ورودی در نظر گرفته شد. پس با این تفسیر 7 شاخص ورودی و 7 شاخص خرووجی داریم که برای ارزیابی عملکرد هر شعبه بانک استفاده می شوند. گردآوری اطالعات برای معیار ها به منظور گردآوری اطالعات درباره معیارهای مورد نظر از مستندات و گزارش های سالیانه بانک استفاده شد در اینجا توجه به این نکته ضروری است که هر یک از این شاخص ها برای هر کدام از شعبه در مستندات سرپرستی جنوب غرب تهران موجود می باشد. اطالعات مربوط به شاخص های ورودی و خروجی شعب در جدول آورده شده است. 2
هعسوت و تیریدم مولع رد یدربراك تاعلاطم همانهام ود 2 هرامش لودج نارهت ناتسا تراجت کناب بعش یارب اه یجورخ و یدورو هب طوبرم تاعلاطا :6 هبعش کناب یدورو 6 یدورو 2 یدورو 3 یدورو 4 یجورخ 6 یجورخ 2 یجورخ 3 یجورخ 4 رازاب اهشافک 6,69,27,636,3, 754 4,59,925, 96 47 53,569,568, 722 9,986,395,5 48 433,74,66 7 27,978,8 45 یارس ظفاح 7,458,2 7 28,873,48 4 3,72,856, 679 548 4,565,327, 83 4,55,58,3 73 37,764,35 6 287,54,3 7 مامح لاچ 23,853,83 6 2,257,7 4,366,77, 97 78 4,243,524, 3 673,978,56,54,822, 267 273,25, 4 کراپ رهش 2,786,45 2 23,449,79 9 3,6,988, 637 95 7,86,55,5 8 2,386,524,9 3,879,429, 466 39,988,3 2 خرصان ورس 8,572,25 5 3,382,762, 735 3,5,53, 89 245 33,596,667, 4 6,76,74,8 2 3,385,295, 69 227,929, 4 ادرخ2 یبرغ د 34,538,86 3 493,684,23 3 5,424,275, 383 85 2,896,58, 8 2,272,84, 46,247,87, 273 24,22,2 85 رازاب اهرگنهآ 3,992,67 2 78,548,37 3,57,958, 878 54 28,88,789, 268 3,5,983,4 88 637,7,42 3 26,97,2 3 هچمیت بجاح هلودلا 25,888,75 6 4,34,467 3,654,99, 695 496 3,599,75,2 84 574,455,36 424,273,26 9 28,543,8 6 رازاب یناطلس 7,5,9 64,857,46 7 3,883,748, 244 67 2,39,255, 276 2,32,27, 53 522,489,65 7 27,538,5 4 رازاب ریما 23,2,5 53,24,36 4,7,95, 293 558 3,664,528, 44 5,732,6 367,5,72 7 2,282,7 9 ینم هیر 42,378,45 3 6,569,9 4 5,43,95, 5 675 2,83,94,8 3 64,378,25 2,66,495, 795 25,23,2 8 رانم اپ 5,3,9 2 43,2,2 2,598,887, 83 4,235,655, 98 3,9,68,4 65 4,83,5 8 27,49,7 84 یزار 4,488,3 5 245,952,97 2 2,589,735, 257 428 5,422,32,3 92 9,74,9 527,533,44 3 29,567, 63 هزوم 25,84,58 2 23,496,2 9 3,444,35, 828 434 5,9,22,9 9 4,29,246,978,76, 338 24,44,4 6 نسح دابآ 3,68,8 95,24,45 3,55,86, 75 6 4,2,978,6 4 33,865,8 593,92,5 6 23,3,8 68 نیما ناطلسلا 25,67,45 8 38,68,445 4,78,46, 356 3 3,,438,5 48 36,284,2 296,69,79 28,986,7 98 یسودرف یبونج 6,957,99 3 26,2,5 4,384,67, 743 6 8,49,622,8 3,822,922,9 76,38,87, 78 242,64, 92 دیهش اضریلع یمیظع 5,95,85 3 223,696,27 4 5,54,222, 73 486 9,26,248,9 44,368,75, 2,33,664, 279 36,897, 2 هارراهچ یسابع 38,697,5 8 255,92,27 7 3,77,293, 558 238 8,23,9,5 58,579,693, 7 2,5,766, 845 287,977,2 34 رابنا تفن 3,64,93 9 86,335,94 3,773,68, 39 2 2,682,327, 829 364,722,84,47,576, 58 227,76,3 88
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 خروجی 6 خروجی 2 خروجی 3 خروجی 4 ورودی 6 ورودی 2 ورودی 3 شعبه بانک ورودی 4 297,7, 87,52,9, 465,3,95,8 4,796,5,8 6 372 3,224,484, 794 2,2,9 29,724,38 8 فخرراز ی 329,96,,923,348, 79,75,59,4 79 4,459,75, 79 372 7,8,46, 333 97,98,243 56,956,96 9 امیر اکرم 242,74,9 73,49,637, 8 285,687,973 4,295,85, 8 24 4,983,968, 589 9,287,8 2,65,75 2 جمهور ی پل حافظ 223,83,6 2,799,3, 499,259,9,5 45 5,863,83, 5 86 3,628,27, 43 24,2,7 33,68,58 انقالب فلسطی ن 23,326,7 46 959,75,7 8 366,657,35 2,274,94, 359 238 3,78,62, 779 99,7,43 22,6,3 8 فردوسی شمالی 333,698,8 3 3,836,47, 3 547,894,45 4,4,426,7 93 529 6,5,43, 246,79,827 97,462,8 فلکه مرزبان 32,3,8 93 3,8,7, 835 42,,973 6,392,228,4 2 6 6,2,898, 854 638,8,86 2,844,9 5 شهید اعتماد فر 255,89, 84 2,665,94, 57 75,598,7 2,62,377,7 3 6828 3,43,82, 594 77,975,79 59,23,3 الغدیر جنوبی تشریح مدل جهت سنجش كارایی شعب بانک در ادامه کار با استفاده از مدل های تحلیل پوششی داده ها به ارزیابی و تخصیص پاداش به شعب بانک تجارت که اطالعات آن ها در جدول آورده شده است می پردازیم. همانطور که در فصل سوم توضیح داده شد. مدل های استفاده شده در این تحقیق مدل های BCC هستند که در 8 ماهیت ورودی محور خروجی محور و ترکیبی می باشند. همچنین از مدل که در فصل سوم معرفی شد برای تخصیص بهینه پاداش استفاده می کنیم. در حقیقت مدیریت بانک مبلغ 32458 تومان را با استفاده از روش های سنتی به 5 شعبه خود به عنوان پاداش تخصیص داده است )مبلغ تخصیص داده شده به تفکیک شعبه در ستون پنجم جدول آورده شده است.(. اکنون می خواهیم بدانیم که این تخصیص آیا بهینه است و در صورت منفی بودن جواب تخصیص بهینه چقدر می باشد و در نهایت تخصیص های بهینه را با تخصیص سنتی مقایسه کنیم. اجرای مدل و نتایج آن اکنون پس از تعیین ورودی و خروجی و همچنین تعیین مدل های برای ارزیابی واحد ها اقدام به ارزیابی عملکرد شعبات بانک به عنوان واحد تصمیم گیری خواهیم نمود. ورود اطالعات به مدل ارائه شده )BCC( پس از مشخص شدن ورودی و خروجی ها با استفاده از مدل های BCC کارایی واحد های تصمیم گیرنده را محاسبه می کنیم. برای اجرایی مدل از نرم افزار لینگو استفاده می کنیم. هر کدام از این مدل ها باید 5 بار حل شود و در هر بار کارایی یک واحد تصمیم گیری )شعبه بانک( بدست خواهد آمد. مقدار کارایی هر واحد با استفاده از هر مدل در جدول شماره 5 آورده شده است. 4
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه جدول شماره 2: مقادیركارایی شعبات بانک تجارت با استفاده از مدل های BCC شعبه بانک بازار کفاشها سرای حافظ حمام چال پارک شهر ناصرخسرو 2 خرداد غربی بازار آهنگرها تیمچه حاجب الدوله بازار سلطانی بازار امیر منیریه پا منار رازی موزه حسن آباد امین السلطان فردوسی جنوبی شهید علیرضا عظیمی چهارراه عباسی انبار نفت فخررازی امیر اکرم جمهوری پل حافظ انقالب فلسطین فردوسی شمالی فلکه مرزبان شهید اعتماد فر الغدیر جنوبی BCC مقدار کارایی ورودی محور BCC مقدار کارایی خروجی محور مقدار کارایی در مدل ترکیبی /2 /3 /7 / / /3 /38 /53 /3 /5 /8 /58 /8 /5 /32 /3 /3 /2 /32 /3 / در مدل BCC ورودی محور باید کارایی همه واحد های تصمیم گیری کوچکتر یا مساوی با یک و برای مدل BCC خروجی محور به طور بلعکس باید کارایی همه واحد های تصمیم گیری بزرگتر یا مساوی باشد و هر شعبه بانکی که نمره کارایی آن باشد به عنوان شعبه کارا شناخته می شود و هر چه میزان کارایی برای ورودی محور کمتر از یک و برای خروجی محور بیشتر از باشد شعبه بانک به عنوان واحد تصمیم گیری بیشتر ناکارا شناخته می شود. در ستون چهارم مقدار کارایی ترکیبی برای هر شعبه آورده شده است به اینصورت محاسبه می شود که مقادیر ستون دوم را با یک تقسیم بر مقادیر ستون سوم جمع و تقسیم بر 5 می نمایم. در واقع میانگین ستون دوم و معکوس ستون سوم را در ستون چهارم جایگذاری می کنیم. با توجه به جدول 5 5 شعبه در مدل ترکیبی به عنوان شعب کارا شناخته شده اند. پس با این اطالعات نمی توان گفت که کارایی کدام یک از این 5 واحد تصمیم گیری نسبت به دیگری بهتر است و واحد ها را رتبه بندی نمود. لذا برای
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 رتبه بندی مجدد این واحد ها از مدل ابرکارایی اندرسون- پترسون استفاده خواهیم کرد که اطالعات مربوط به نمره کارایی این واحد ها با استفاده از مدل اندرسون-پترسون در جدول 8 زیر آورده شده است. شعبه بانک بازار کفاشها سرای حافظ حمام چال پارک شهر ناصرخسرو جدول شماره 3: مقادیركارایی شعب بانک كارا برای مدل اندرسون پترسون 2 خرداد غربی بازار آهنگرها منیریه پا منار رازی موزه فردوسی جنوبی شهید علیرضا عظیمی چهارراه عباسی انبار نفت فخررازی امیر اکرم جمهوری پل حافظ فردوسی شمالی فلکه مرزبان الغدیر جنوبی مقدار کارایی ورودی محور BCC /27 مقدار کارایی BCC خروجی محور /22 مقدار کارایی در مدل ترکیبی /42 /7 /7 /22 5 /44 8 /5 7 /42 /2 / /34 /42 /82 /57 /7 /3 /23 /2 5 /5 5 /23 5 /77 8 /22 /5 /55 /7 نشدنی /3 نشدنی /8 /82 /55 /8 /28 /22 5 /2 /4 /85 /33 /22 /2 /55 /52 /4 /7 /25 /75 5 /4 نشدنی / /25 / نشدنی نشدنی /22 نشدنی نشدنی /84 /88 /72 /72 نشدنی /42 هدف از مدل اندرسون-پترسون اینست که واحد تصمیم گیری تحت ارزیابی را از مجموعه امکان تولید حذف نماید تا نشان دهد که تکنولوژی جدید به دست آمده )مجموعه امکان تولید بدست آمده با حذف واحد تصمیم گیری تحت ارزیابی( می تواند چه مقدار از خروجی های واحد تصمیم گیری حذف شده را تولید کند. در واقع نمره کارایی بدست آمده در این مدل کمتر از می باشد که درصد خروجی تولید شده از خروجی واحد تصمیم گیری تحت ارزیابی با استفاده از تکنولوژی جدید است. پس هر چه نمره کارایی اندرسون-پیترسون برای خروجی محور کمتر از باشد واحد کاراتر خواهد بود. تحلیل مشابهی می توان برای حالت ورودی محور ارائه نمود به اینصورت که هر چه شاخص کارایی مدل اندرسون- پترسون ورودی محور بزرگتر از یک باشد واحد تصمیم گیری کاراتر خواهد بود. همانطور که در جدول 8 می بینید مدل اندرسون-پترسون برای بعضی از شعب بانک نشدنی می باشد. در این حالت نمی توان ورودی و خروجی های شعب حذف شده را با توجه به تکنولوژی باقی مانده با هیچ نسبتی ساخت. پس در این حالت شعب را با باالترین رتبه در نظر می گیریم. اکنون با توجه به جدول های 5 و 8 می توان به رتبه بندی شعب بانک پرداخت که این رتبه بندی می تواند با هریک از مدل های ورودی محور خروجی محور و یا ترکیبی BCC انجام بگیرد. به عنوان مثال برای مدل ترکیبی واحد های کارا دارای رتبه ای بهتری نسبت به واحد های ناکارا هستند. همچنین در بین واحد های ناکارا هر واحدی که شاخص کارای آن 3
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه نزدیکتر به باشد در رتبه ای بهتری قرار دارد. برای رتبه بندی واحد های کارا از مدل اندرسون- پترسون هر چه واحد کارا مقدار کارایی نزدیکتر به یک داشته باشد نیز رتبه ای بهتری در بین واحد های کارا دارد که نتایج رتبه بندی با توجه به نتایج فوق در جدول 7 زیر آورده شده است. شعبه بانک بازار کفاشها جدول شماره 4: رتبه بندی شعب بانک تجارت رتبه بندی بر پایه ورودی محورBCC رتبه بندی بر پایه خروجی محورBCC رتبه بندی بر پایه ترکیبی 7 5 2 2 7 3 2 4 5 8 5 4 5 2 8 3 52 58 54 5 52 57 55 2 5 2 2 8 3 5 7 2 5 8 5 7 4 4 3 58 54 57 55 52 52 5 3 5 2 7 2 8 4 2 2 5 5 7 4 3 5 8 58 52 57 5 55 52 54 سرای حافظ حمام چال پارک شهر ناصرخسرو 2 خرداد غربی بازار آهنگرها منیریه پا منار رازی موزه فردوسی جنوبی شهید علیرضا عظیمی چهارراه عباسی انبار نفت فخررازی امیر اکرم جمهوری پل حافظ فردوسی شمالی فلکه مرزبان الغدیر جنوبی تیمچه حاجب الدوله بازار سلطانی بازار امیر حسن آباد امین السلطان انقالب فلسطین شهید اعتماد فر در نهایت از مدل تخصیص پاداش که در قسمت قبل معرفی کردیم تخصیص بهینه پاداش را بدست می آوریم که این تخصیص در جدول 2 زیر آورده شده است: 3
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 شعبه بازار کفاشها سرای حافظ حمام چال پارک شهر ناصرخسرو 2 خرداد غربی بازار آهنگرها تیمچه حاجب الدوله بازار سلطانی بازار امیر منیریه پا منار رازی موزه جدول 8: تخصیص بهینه پاداش برای 25 شعبه بانک تجارت در استان تهران r p شعبه r p 47 حسن آباد 5248 548 امین السلطان 299924 78 فردوسی جنوبی 6 95 شهید علیرضا عظیمی 486 245 چهارراه عباسی 238 85 انبار نفت 2 54 فخررازی 372 4727322 امیر اکرم 372 548587 جمهوری پل حافظ 24 734944 57775 675 انقالب فلسطین فردوسی شمالی 238 4 فلکه مرزبان 529 428 شهید اعتماد فر 538552 434 الغدیر جنوبی 6828 در جدول 2 تخصیص بهینه پاداش به هر یک از شعب با توجه به عملکرد آن ها آورده شده است. باید توجه کرد که فقط در 4 مورد تخصیص سنتی داده شده بهینه نیست و مقادیر تخصیص بهینه این شعب در جدول 2 با رنگ زرد مشخص شده است اکنون مدیریت بانک تجارت می توانند با توجه به این تخصیص بهینه به برنامه ریزی برای تخصیص منابع به ویژه پاداش برای دوره های بعدی بپردازد. در حقیقت مدیریت بانک با استفاده از مدل های تخصیص منابع مبلغ 32458 تومان را بین کارمندان خود تخصیص داده است)که از جمع ستون ورودی چهارم داده های جدول -7 بدست می آید(. اما با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها این مقدار به 32,894,552 تومان کاهش یافته است )که از جمع ستون مربوط به r p در جدول 2 بدست می آید(. در واقع با این تخصیص بهینه مدیریت مقدار 3,63,448 تومان در تخصیص پاداش صرفه جوی کرده است. در انتهای فصل سه نوع دیگر از تخصیص به شعب ارائه می گردد. این سه نوع تخصیص با توجه به نمره کارایی بدست آمده از 8 مدل ورودی محور خروجی محور و ترکیبی است که در جدول 5 آورده شده است. به اینصورت که کل مبلغ تخصیص سنتی )یعنی 32458( ضرب در نمره کارایی شعبه و تقسیم بر جمع کل نمره کارای های بدست آمده برای تمام شعبات می شود. که این مطلب در جدول 2 زیر آورده شده است: شعبه بازار کفاشها سرای حافظ حمام چال پارک شهر ناصرخسرو 2 خرداد غربی بازار آهنگرها جدول : تخصیص با استفاده از 8 روش ارائه شده تخصیص با استفاده از مدل ورودی محور تخصیص با استفاده از مدل خروجی محور تخصیص با استفاده از مدل ترکیبی 9748 26798 8659 تخصیص با استفاده از روش سنتی 47 تخصیص با استفاده از روش مدل 47 548 78 95 245 85 54 548 78 95 245 85 54 9748 9748 9748 9748 9748 9748 26798 26798 26798 26798 26798 26798 8659 8659 8659 8659 8659 8659 3
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه تخصیص با تخصیص با تخصیص با تخصیص با تخصیص با شعبه استفاده از مدل استفاده از مدل استفاده از مدل استفاده از استفاده از ورودی محور خروجی محور ترکیبی روش سنتی روش مدل 4727322 496 29424 9292345 تیمچه حاجب الدوله 27759 548587 67 77343 98862 بازار سلطانی 67858 57775 558 5484 94325 بازار امیر 79758 675 675 9748 26798 منیریه 8659 4 4 9748 26798 پا منار 8659 428 428 9748 26798 رازی 8659 434 434 9748 26798 موزه 8659 5248 6 9695739 97665 حسن آباد 2398 299924 3 533642 977564 امین السلطان 3949 6 6 9748 26798 فردوسی جنوبی 8659 486 486 9748 26798 شهید علیرضا عظیمی 8659 238 238 9748 26798 چهارراه عباسی 8659 2 2 9748 26798 انبار نفت 8659 372 372 9748 26798 فخررازی 8659 372 372 9748 26798 امیر اکرم 8659 24 24 9748 26798 جمهوری پل حافظ 8659 734944 86 653343 69823 انقالب فلسطین 559858 238 238 9748 26798 فردوسی شمالی 8659 529 529 9748 26798 فلکه مرزبان 8659 538552 6 3245 82662 شهید اعتماد فر 4428 6828 6828 9748 26798 الغدیر جنوبی 8659 توجه کنید که تخصیص با استفاده از روش مدل شاید بهترین روش باشد. زیرا پاداش با توجه به نمره کارایی )استفاده از 8 مدل ) BCC این مشکل را دارد که دو شعبه با نمره کارایی یکسان اما ورودی و خروجی غیر یکسان پاداش یکسانی دریافت می کنند. اکنون اگر تعداد کارکنان این دو شعبه متفاوت باشد آن گاه شعب با نمره کارایی یکسان پاداش متفاوتی به کارمندان آن می رسد. و این شاید نارضایتی کارمندان شعبه را به همراه داشته باشد. اما اینکه مدیریت با توجه به تکنیک های سنتی مقدار پاداشی را تخصیص دهد و در ادامه با توجه به عملکرد و استفاده از مدل تخصیص بهینه را محاسبه کنیم منطقی تر به نظر می رسد. در انتهای فصل با تو جه به اینکه تعداد شعب زیادی کارا بودند و تخصیص یکسانی داشته اند. لذا برای این منظور و تخصیص متفاوت به هر شعبه از مقدار کارایی بدست آمده به وسیله AP برای تخصیص بهینه استفاده می کنیم. در جدول 4 تخصیص بهینه با استفاده از مدل AP ورودی محور آورده شده است. 35
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 جدول 7: مقادیر تخصیص شعب بانک با استفاده از مدل اندرسون - پیترسون شعب بازار کفاشها سرای حافظ حمام چال پارک شهر ناصر خسرو 2 خرداد غربی بازار آهنگرها تیمچه حاجب الدوله بازار سلطانی بازار امیر منیریه پا منار رازی موزه حسن آباد امین السلطان فردوسی جنوبی شهید علیرضا عظیمی چهارراه عباسی انبار نفت فخر رازی امیر اکرم جمهوری پل حافظ انقالب فلسطین فردوسی شمالی فلکه مرزبان شهید اعتماد فر الغدیر جنوبی ورودی محورBCCمقدار کارایی,27 مقدار تخصیص یافته 5 75 278 5 57 74 4 37 228 2 48 8 3 22 378 725 227 52 72 32 4 7 7 2 2 547 2 33 3 42 8 3 552 55 25 5 3 25 48 2 28 448 4 52 52 5 38 35 4 22 54 732 7 48 44 2 227 753 322 228 3 8 34 732 7 2 48 27 837 77 55 37 727 322 228,23,2 5,5 5,23 5,77 8,22,32,3,3,5,55,7,52,2,32,4,7,25,75 5,4,72,58,25,3, 8,8,72 بر اساس کارایی اندرسون پیترسون در مدل BCC ورودی محور این ارقام به شعب تخصیص داده شده است و به دلیل اینکه دراین مدل محدودیت های نشدنی داشته ایم آنجاهایی که نشدنی بود معکوس BCC خروجی محور را لحاظ کردیم و مقادیر تخصیص یافته به هر شعب با استفاده از فرمول زیر بدست اورده شده است. که در آن 32458 مقدار کل تخصیصی θ p n j= θ j 32458 θ p مقدار کارایی بدست آمده به وسیله مدل AP برای شعبه p ام است. همان طور که در جدول قبل مشاهده شد شعبی که مقادیرکارایی آنها در مدل BCC ورودی محور و مقدار پاداش تخصیص یافته یکسان داشتند در اینجا تخصیص متفاوت دارند. 38
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه نتیجهگیری در این پژوهش با توجه به اهمیت ارزیابی عملکرد واحد های تصمیم گیری با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها به ارزیابی عملکرد و رتبه بندی شعبات بانک تجارت سرپرستی جنوب غرب استان تهران در سال 838 پرداخته شده است. شاخص های ورودی در این پژوهش هزینه پرسنلی هزینه اداری و تسهیالت جمع کل منابع سپرده جمع کل مطالبات و سود هزینه سود پرداختی بوده و شاخص جمع کل نیز به عنوان شاخص های خروجی در نظر گرفته شد. داده های ورودی و خروجی با استفاده از منابع موجود در سرپرستی جنوب غرب استان تهران بدست آمده است. براساس نتایج حاصل از پژوهش از مجموع 5 شعبه مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج از تحلیل های مربوط به این شعب می توانند الگویی برای دیگر شعبات قلمداد شوند. امروزه استفاده بهینه از امکانات و سرمایه های مالی و انسانی و ارائه خدمات با سطح مطلوبیت و وفاداری مشتریان باال به گونه ای که رضایت را به دنبال داشته باشد از ملزومات بقا در بازار رقابت جهانی می باشد. هر سازمان جهت آگاهی از میزان مطلوبیت و کیفیت خدمات ارائه شده خود نیازمند به ارزیابی عملکرد خواهد بود تا ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت خود در تخصیص مناسب بودجه به قسمت های مختلف سازمان نیز دقت کافی به عمل آید. نتایج تحقیق از این حیث می تواند در تصمیم گیری به مدیران در سازمان های مختلف کمک نماید. در این فصل دو موضوع اصلی زیر دنبال شد: ارزیابی عملکرد شعب بانک که برای این کار از 8 مدل BCC استفاده نمودیم و با استفاده از این 8 مدل به همراه مدل اندرسون- پترسون کارمندان را ارزیابی و رتبه بندی کردیم. تخصیص بهینه منابع بانک به اینصورت که مدیریت بانک به صورت سنتی یک منبع را به عنوان پاداش بین شعب خود تقسیم نموده بود. اما ما در این تحقیق با استفاده از مدل های تحلیل پوششی داده ها به تخصیص بهینه پاداش برای شعب پرداختیم که در 4 مورد تخصیص بهینه با تخصیص سنتی اختالف داشت. همچنین در انتهای مقاله عالوه بر تخصیص با استفاده از مدل تخصیص با استفاده از 8 مدل ارزیابی کارایی شعب بانک نیز آورده شد. که این 7 روش با تخصیص سنتی که به وسیله مدیریت بانک تخصیص داده شده است مقایسه شد. مراجع. All She Mari & Saleimim, 998, Measurement and Comparison of Performance Financial Germanys Banks by Non- Parametric Method (DEA). International Journal of Operation and Production Management, Vol. 2, No.3, pp. 342-356. 2. Anderson, P. & Peterson, N.C. (993) A pdrocedure for ranking efficient unit in data envelopment analysis; Managemente Science 39 (): 26-264. 3. Athanassopoulos, A. D. (998). Nonparametric frontier models for assessing themarket and cost efficiency of large-scale bank branch networks. Journal of Money, Credit and Banking, 3(2), 72 92. 4. Azarbad, M,. Reza Soltani, A.., Shojaie, A.A. (25). An empirical DEA investigation for development of new bank s branches. Management Science Letters. 5. Banker, R. D., Charnes, A., & Cooper, W. W. (984). Some models for estimatingtechnical and scale inefficiencies in data envelopment analysis. ManagementScience, 3, 78 92. 6. Bauer, P., A. Berger, G. Ferrier, and D. Humphrey (997), Consistency Conditions for Regulatory Analysis of Financial Institutions: A Comparison of Frontier Efficiency Methods, Finance and Economics Discussion Series, Federal Reserve Board, USA, 5, pp. 85-44. 7. Berger, A. N., & Humphrey, D. B. (997). Efficiency of financial institutions: International survey and directions for future research. European Journal ofoperational Research, 98(2), 75 22. 37
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 8. Berger, A.N. & Humphrey, D. B. (99) The Dominance of Inefficiencies over Scale and Product mix Economies in Banking; Journal of Monetray Economies, No. 28, North Holland: 9-32. 9. Bowlin W.F., A.Charnes, W.W.Cooper, H.D.Sherman, (985), Data Envelopment Analysis and Regression Approaches to Efficiency Estimation and Evaluation, Annal Operation Research, 2,3-38.. Chaffai, M.E., & Dietsch, M. (29). The effect of the environment on profit efficiencyof bank branches. In M. Balling, E. Gnan, F. Lierman, J. -P. Schoder, (Eds.), Productivity in the financial services sector, SUERF The European Money andfinance Forum, Study 29/4, Vienna (pp. 259-273).. Charnes, A., Cooper, W. W., & Rhodes, E. (978). Measuring efficiency of decisionmaking units. European Journal of Operational Research, 2(6), 429 444. 2. Chen, Y. C., Chiu, Y. H., Huang C. W., Tu, C.H. (23). The analysis of bank business performance and market risk-applying Fuzzy DEA. Economic Modelling 32 (23) 225 232 3. Cook, W. D., & Zhu, J. (25). Building performance standards into dataenvelopment analysis structures. IEEE Transactions, 37(3), 267 75. 4. Drauk. Studying Efficiency England s Banks by DEA Method for 984-995, 2. 5. Eskelinen, J., Halme, M., Kallio, M. (24). Bank branch sales evaluation using extended value efficiency analysis. European Journal of Operational Research 6. Farell, M.J. (957) The Measurement of Productive Efficiency; Journal of Royal Statistical society, Series A: 253-29 7. Fethi, M. D., & Pasiouras, F. (2). Assessing bank efficiency and performance with operational research and artificial intelligence techniques: A survey. European Journal of Operational Research, 24(2), 89 98. 8. Hadad, M. D., Hall, M. J., Kenjegalieva, K. A., Santoso, W., & Simper, R. (2). Banking efficiency and stock market performance: an analysis of listed Indonesian banks. Review of Quantitative Finance and Accounting, 37(), -2. 9. Halme, M., Joro, T., Korhonen, P., Salo, S., & Wallenius, J. (999). A value efficiency approach to incorporating preference information in data envelopment analysis. Nagement Science, 45(), 3 5. 2. Hillier, F. S., & Price, C. C. (2). International Series in Operations Research & Management Science. 2. Joumady, Othman & Ris, Catherina, (25), Performance in European Higher Education: A Non-Parametric Production Frontier Approach, Education Economics, Vol.3, No.2, pp 89-25. 22. Kallio, M., & Kallio, M. (22). Nonparametric methods for evaluating economic efficiency and imperfect competition. Journal of Productivity Analysis, 8(2),7 89 23. Kong Chen and M. Escally, Measurement Technical and Cost and A locative Efficiency 43 Banks in China in Period of 993-2 by DEA, 25.M. Mustafa, Studying Efficiency Arabic s Banks by Two Method DEA and Nervous Network, 25. 24. Mahajan, J. (99). A data envelopment analytic model for assessing the relative efficiency of the selling function. European Journal of Operational Research Mainland, Measurement Efficiency Banks in Development Country India, 22 25. Martin, Emilio. (23), An Application of the Data Envelopment Analysis Methodology in the Performance Assessment of Saragossa University Departments, available. Available: www.google.com. 26. Muvingi, J., Hotera, S. (25). Zimbabwe commercials banks efficiency and productivity analysis through DEA Malmquist approach: 22-22. doi:.5899/25/dea-9. 27. Nash, D., & Sterna-Karwat, A. (996). An application of DEA to measure branch cross selling efficiency. Computers and Operations Research, 23(4), 385 392. 28. Paradi, J. C., & Schaffnit, C. (24). Commercial bank performance evaluation and results communication in a Canadian bank A DEA application. European Journal of Operational Research, 56(3), 79 735. 29. Paradi, J. C., & Zhu, H. (23). A survey on bank branch efficiency and performance research with data envelopment analysis. Omega, 4, 6 79. 32
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 3. Paradi, J. C., Yang, Z., & Zhu, H. (2). Assessing bank and bank branch erformance Modeling considerations and approaches. In W. W. Cooper, L. M. 3. Seiford, & J. Zhu (Eds.), Handbook of data envelopment analysis (2nd ed., pp. 35 36). New York, Dordrecht, Heidelberg, London: Springer. 32. Saha and Ravisakara, (2), Measurement and Ranking Efficiency Governmental Indian Bank, available: www.google.com 33. Schaffnit, C., Rosen, D., & Paradi, J. C. (997). Best practice analysis of bank branches: An application of DEA in a large Canadian bank. European Journal of Operational Research, 98(2), 269 289. 34. Smith, P. (99). Data envelopment analysis applied to financial statements. Omega, 8(2), 3 38. 35. Sowlati, T., & Paradi, J. C. (24). Establishing the practical frontier in data envelopment analysis. Omega, 32(4), 26 272. 36. Terkla, D. (984). The efficiency value of effluent tax revenues. Journal of Environmental Economics and Management, (2), 7-23. 37. Thanassoulis, E. (999). Data envelopment analysis and its use in banking nterfaces (3), 3. 38. Yang, J. B., Wong, B. Y. H., Liu, X. B., & Steuer, R. E. (2). Integrated bank performance assessment and management planning using hybrid minimax reference point A DEA approach. European Journal of Operational Research, 27, 56 58. 39. Zimková, E. (24). Technical Efficiency and Super-efficiency of the Banking Sector in Slovakia. Procedia Economics and Finance, 2, 78-787. 32
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 نقش بازار سرمایه در توسعه مالکیت فکری *2 سیدحسن میرحسینی 6 علیرضا جاویدان داروگر - مدرس گروه حقوق خصوصی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری 5- کارشناسارشد حقوق شرکتهای تجاری ar_javidan@yahoo.com چكیده یکی از شاخصهای بسیار مهم و اساسی در جوامع توسعهیافته توسعه مالکیت فکری میباشد. عرصه مالکیت فکری را میتوان عرصه دانشمندان اندیشمندان نخبگان کارآفرینان و به طور کلی قشر خاصی از جامعه دانست که وجود و حضور ایشان ضرورتی اساسی و حیاتی برای رشد جامعه محسوب میشود. در یک نگاه کلی براحتی میتوان مشاهده نمود که یکی از عوامل اصلی توسعهیافتگی جوامع مدرن توجه و حمایت خاص آنها از عرصه مالکیت فکری میباشد. در کشور ما با عنایت به سند چشم انداز 77 قانونگذار در بند د ماده 4 قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسالمی ایران با درک اهمیت موضوع مالکیت فکری اقدام به وضع قانون جهت ایجاد بازار به منظور تجاریسازی ایدههای فکری در حوزههای صنعت تجارت و کشاورزی نموده است. از آن جایی که به موجب قانون مذکور ایجاد بورس ایده تأمینکننده چنین نیازی میشود لذا در سال 838 شرکت فرابورس عهدهدار این مهم شد. نقش بازار سرمایه با این تأسیس صورت گرفته از اهمیت ویژهای برخوردار خواهد گردید. بدیهی است در این نقشآفرینی شناخت و تجزیه و تحلیل قواعد و مقررات حاکم اهمیت خاص پیدا میکند. در این نوشتار سعی بر آن شده است با مطالعه قوانین و مقررات موجود ضمن تبیین این نقش نقاط ابهام و زوایای پنهان آن روشن گردد. واژگان كلیدی: مالکیت فکری بازار دارایی فکری بازار سرمایه بورس ایده فرابورس 6- مقدمه وجود و فعالیت مخترعان و نوآوران در تمامی جوامع یک ارزش و سرمایه اساسی محسوب میشود. دولتها با اتخاذ سیاستهای اقتصادی و صنعتی و وضع قوانین مناسب همواره سعی در حمایت از این قشر مهم جامعه دارند. این حمایتها محدود به مرزهای داخلی نمیشود. در واقع کشورهای توسعهیافته با بکارگیری انواع روشهای مادی و غیرمادی نه تنها از مخترعان و نوآوران خود حمایت میکنند بلکه با توسعه این روشها به فراسوی مرزها و با فراهم آوردن امکانات مناسب و مقتضی برای مخترعان و نوآوران خارجی اقدام به ترغیب این سرمایههای ارزشمند انسانی برای حضور و فعالیت در کشورشان کرده و به این ترتیب بدون صرف هزینههای مربوط به آموزش و تربیت ایشان دانش و علم این منابع انسانی ارزشمند را در جهت ادامه روند توسعهای خود بکار میگیرند. یکی از چالشهای اساسی اختراعات و ابداعات ارائه آنها به بازارهای هدف میباشد. در اغلب موارد مخترعان علیرغم آن که از علوم و دانش فنی باالیی برخوردار میباشند لکن در خصوص چگونگی ارائه اختراع خود به بازار هدف آگاهی کمی داشته یا اساسا فاقد آگاهی هستند و به این ترتیب در نیل به هدف تجاریسازی اختراعشان در برخی مواقع ناکام میمانند. 34
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه از طرفی گروهی نیز که موفق به ارائه اختراع خود به بازار هدف شدهاند با چالش جدیدتر و جدیتری مواجه میشوند. اغلب ایشان در رابطه با خریداران اختراعشان به دلیل عدم آگاهی از حقوق مالکیت فکری در شرایط بسیار غیرمنصفانهای تن به انعقاد قرارداد میدهند. مجموع این چالشها به دلسردی و سرخوردگی مخترعان انجامیده و به این ترتیب ضررهای مادی و غیرمادی فراوانی دامنگیر جامعه میشود. مشکل دیگر مخترعان برای تجاریسازی اختراعشان نبود سرمایه مکفی است. به طور کلی ساخت نمونه اولیه از هر اختراع یا نوآوری با هزینههای زیادی مواجه میباشد. اما همین که نمونه اولیه و آزمایشگاهی ساخته شد و تستهای فنی را با موفقیت پشت سر گذارد میتوان برای تولید انبوه آن یک قیمت تمام شده تولید ارزیابی و محاسبه نمود. در این بخش اغلب مخترعان با کمبود یا نبود سرمایه مواجه هستند و به این ترتیب نیازمند تأمین منابع مالی میشوند خاصه اگر در زمان تحقیق و ساخت نمونه اولیه نیز مجبور به جذب سرمایه از اشخاص دیگر )اعم از حقیقی و حقوقی( شده باشند در این مرحله با معضالت جدیتری دست به گریبان میشوند. از این رو دولتها همواره در تدارک سیاستها ابزارها و روشهای گوناگون هستند تا بتوانند ضمن کمک به مخترعان در تمام مراحل کارشان افراد جدید را نیز جهت حضور و فعالیت در این عرصه تشویق نمایند. یکی از ابزارهای بسیار قدرتمند در این مسیر بازار سرمایه میباشد. استفاده از بازار سرمایه برای رشد و توسعه حقوق و بازار مالکیت فکری یکی از نوآوریهای سالهای اخیر محسوب میشود. سرآغاز این اقدام از بازار سرمایه ایاالت متحده صورت پذیرفته است. در این روش حقوق مربوط به اختراع از طریق بازار سرمایه و به ویژه بازار بورس و اوراق بهادار یا بازار خارج از بورس به فروش میرسد. فرآیند کار به گونهای است که در آن عالوه بر حفظ حقوق مخترع محیط مناسبی نیز برای عرضه اختراع به بازار هدف فراهم میشود. بورس ایده در واقع الگوی اولیه خود را از روش فوقالذکر گرفته است یکی از ابداعات بسیار ارزشمند بازار سرمایه ایران در جهت رونق بازار مالکیت فکری است. تازگی موضوع هم چنین نوپا بودن سازمان بورس و اوراق بهادار و مقررات مربوط به آن در مجموع شرایطی را فراهم میآورد که عدم دقت نظر در ایشان میتواند وضعیتی را ایجاد نماید که این اقدام تحسین برانگیز شرکت فرابورس را به عنوان متولی بورس ایده با تهدید عدم اقبال عمومی و ناکامی مواجه سازد. لذا در ادامه این نوشتار ضمن بررسی دقیقتر موضوع و ارزیابی وضعیت فعلی حقوق بازار سرمایه با شناسایی نقاط قوت و ضعف آن سعی خواهیم نمود که راهحلهای مفیدی برای موفقیت هر چه بیشتر این اقدام پیشنهاد نماییم. 2- مبانی حقوقی در اسالم موضوع علم و نوآوری دارای اهمیت بسیار باال بوده و دانشمندان از نظر اسالم دارای جایگاه رفیعی نزد خداوند متعال میباشند تا جایی که به فرموده نبی مکرم اسالم )ص(:»در نزد خداوند متعال جوهر قلم عالم از خون شهید ارزشمندتر است«. با توجه به این مطلب حکومت اسالمی مسئولیت بسیار سنگینی در خصوص دانشمندان و علما دارد. در کشور ما نظام جمهوری اسالمی که برگرفته از مکتب تعالی بخش اسالم است موضوع توجه به توسعه علمی و نوآوری را در قانون اساسی مورد تأکید قرار داده است. در مقدمه قانون اساسی در این خصوص چنین آمده است:»...برنامه اقتصاد اسالمی فراهم کردن زمینه مناسب برای بروز خالقیتهای متفاوت انسانی است و بدین جهت تأمین امکانات مساوی و متناسب و ایجاد کار برای همه افراد و رفع نیازهای ضروری جهت استمرار حرکت تکاملی او بر عهده حکومت اسالمی است.«از نگاه قانون اساسی»جمهوری اسالمی نظامی است بر پایه ایمان به:... 2 کرامت و ارزش واالی انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا که از راه:... ب استفاده از علوم و فنون و تجارب پیشرفته بشری و تالش در پیشبرد آنها... مداد العلماء عند اهلل أفضل من دماء الشهداء 3
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 تأمین میکند.«. به این ترتیب و به موجب اصل دوم قانون اساسی دانشاندوزی و دستیابی به فناوریهای نوین که منطبق بر خط مشی اسالمی باشد یکی از ارکان اصلی نظام جمهوری اسالمی محسوب میشود. لذا»دولت جمهوری اسالمی موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم همه امکانات خود را برای: تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینههای علمی فنی فرهنگی و اسالمی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان )بند 7 اصل سوم( مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی اقتصادی اجتماعی و فرهنگی خویش )بند اصل سوم( تأمین خودکفایی در علوم و فنون و صنعت و کشاورزی و امور نظامی و مانند اینها )بند 8 اصل سوم( به کار برد«. 5 نکتهای که در خصوص اصل سوم باید بدان دقت نمود این است که»دولت«در این اصل به معنای عام آن یعنی حاکمیت است نه قوه مجریه. قانون اساسی به روشنی اهمیت مخترعان و دانشمندان و اختراعات و دانش را بیان نموده است. در میان مجموعه قوانین و مقررات داخلی نیز قوانین سودمندی وجود دارد که با تأسی از ایشان میتوان حمایت شایسته و بایستهای از حقوق مالکیت فکری به عمل آورد. لکن حمایت از مخترعان و دانشمندان محدود به وضع قوانین و مقررات جهت به رسمیت شناختن حقوق مالکیت فکری نیست. بلکه الزم است بستر مناسبی جهت ارائه دستاوردهای مخترعین و نوآوران به بازار هدف نیز فراهم گردد و قوانین و مقررات روشنی نیز بر آن حاکم باشد. این مهم در اغلب اسناد باالدستی کشور نظیر»سیاستهای کلی اصل 77 قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران )مصوب 87/8/ مقام معظم رهبری(سند چشمانداز جمهوری اسالمی ایران در افق 77 هجری شمسی )مصوب 82/3/2 مجمع تشخیص مصلحت نظام(سیاستهای اقتصاد مقاومتی ابالغی مقام معظم رهبری )مصوب 835//53(«و»قانون برنامه توسعه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسالمی ایران )مصوب 83//2 مجلس شورای اسالمی و 83//52 مجمع تشخیص مصلحت نظام(«مورد اشاره و تأکید قرار گرفته است. در حالی که اغلب اسناد دارای دستورات کلی در حوزه مالکیت فکری هستند قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه اولین سندی است که به طور مستقیم به مسئله تجاریسازی دستاورهای علمی و پژوهشی نخبگان اشاره مینماید. در ماده این قانون آمده است:»دولت به منظور گسترش حمایتهای هدفمند مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران علمی و فناوری اقدامات زیر را انجام دهد:... ز حمایت از تجاریسازی دستاوردهای آنان...«. لکن آن چه که بند اصل سوم قانون اساسی را محقق میسازد بند»د«ماده 4 قانون برنامه پنجساله پنجم است. به موجب این ماده:»دولت مجاز است به منظور توسعه و انتشار فناوری و حمایت از شرکتهای دانش بنیان اقدامهای زیر را انجام دهد: د حمایت مالی از ایجاد و توسعه بورس ایده و بازار فناوری به منظور استفاده از ظرفیتهای علمی در جهت پاسخگویی به نیاز بخشهای صنعت کشاورزی و صنعت...«. به این ترتیب قانونگذار با وضع این قانون ظرفیت موجود در بازار سرمایه را به منظور توسعه بازار اموال فکری به کار گرفته است. 3- استفاده از بازار سرمایه در حوزه مالكیت فكری به طور کلی فقط اشخاص حقوقی امکان حضور در بازار سرمایه را دارند. حضور بنگاههای اقتصادی در بازار سرمایه و به خصوص بورس اوراق بهادار اعتبار بسیار باالیی برای ایشان به ارمغان میآورد. ساز و کارهای بازار سرمایه برای نظارت بر شرکتهایی که در این بازار حضور دارند پیچیده بوده و از انضباط و نظم خاصی برخوردار است. ضمانتهای اجرایی متعددی برای قوانین مقررات و آییننامههای جاری در بورس اوراق بهادار وجود دارد. اصل دوم قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران 5 اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران 33
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه شرکت فرابورس دارای ماهیتی است که به موجب آن تسهیالت بیشتری را برای ورود شرکتها به بازار سرمایه فراهم میآورد. مزایای پذیرش در فرابورس از جمله شامل سهولت رویهها تأمین مالی معافیت مالیاتی کاهش مالیات نقل و انتقال معرفی شرکت به بازار شفافیت اطالعاتی کشف عادالنه قیمت سهام مقدمهای برای ورود به بازار سرمایه و غیره میباشد. به موجب بند 7 ماده 7 دستورالعمل»پذیرش عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران )شرکت سهامی عام(«بازار چهارم از پنج بازار فعال در فرابورس به»ابزارهای نوین مالی«اختصاص دارد و به موجب تبصره همین ماده پذیرش اوراق بهادار تمامی شرکتها به جز شرکتهای سهامی عام در این بازار صورت میپذیرد. هم چنین به موجب ماده 8»کلیه ابزارهای مالی به استثنای سهام و حق تقدم خرید سهام که به تأیید شورا رسیده و بنا به اعالم آن مشمول ثبت یا معاف از ثبت نزد سازمان تشخیص داده شده قابل پذیرش در بازار ابزارهای نوین مالی میباشد«و با عنایت به ماده 3»سایر ابزارهای مالی که به تشخیص شورا قابل معامله بوده و با مجوز سازمان منتشر میگردد با شرایطی که هیئت پذیرش تعیین مینماید قابل پذیرش در بازارهای مالی نوین میباشند«. با توجه به موارد فوقالذکر شرکت فرابورس ایران از آن جایی که طراحی اختصاصی انواع روشهای عرضه و تأمین مالی را در بازار ابزارهای نوین مالی در عین انعطافپذیری ساختار و چابکی فرآیندها در دستور کار خود قرار داده است ایجاد حلقه پیوند علم و فناوری با تولید و صنعت را به مثابه یکی از رسالتهای خود دنبال نمود. لزوم تکمیل این زنجیره به منظور به منصه ظهور رساندن حوزه تفکر خالق و منجر شدن ایدهها به تولید و عرضه در بازار به راهاندازی»بورس ایده«یا»بازار دارایی فکری«منجر شد )شرکت فرابورس (. 838: آن چه که در این بازار عرضه میگردد اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری است که عبارتند از:..5.8.7.2 است. حق ثبت اختراع: حقی انحصاری است که در قبال اختراع ثبت شده به مخترع یا نماینده قانون او اعطا میشود. عالئم تجاری: نشانه شاخصی است که معرف کاالها یا خدمات معین ایجاد شده توسط شخص یا شرکت خاصی طرحهای صنعتی: طرح صنعتی جنبه تزئینی یا زیباشناسی کاال را نشان میدهد. طرح میتواند شامل خصوصیات سه بعدی مثل شکل کاال یا خصوصیات دو بعدی مانند الگوها خطوط و رنگ باشد. حق انحصاری اثر: عبارت از حقوق اعطا شده به پدید آورندگان آثار و کارهای ادبی و هنری است. سایر موارد: شامل انواع ارقام گیاهی نوآوری عالئم جغرافیایی مالکیت صنعتی تحقیق بنیادی و کاربردی اختراعات و غیره. )همان: 8( در حقیقت بازار دارایی فکری آمده است تا در راستای اجرای مفاد بند»د«ماده 4 قانون برنامه پنجم توسعه برای تکمیل ارتباط حلقه علم و صنعت شرایطی را فراهم نماید تا دانشگاهیان مخترعان و مبتکران بتوانند در ارتباطی نظاممند ایدهها و ابتکارات خود را به مرحله تجاریسازی برسانند و ابزاری برای شکوفایی بکارگیری ظرفیتهای کشور و توسعه حوزه تفکر خالق و اقتصاد دانش بنیان در کشور باشد و به این شکل بازار سرمایه کشور با حضور در یکی از عرصههای راهبردی دانش و فناوری کشور نقش بیبدیلی را در توسعه میان مدت و بلند مدت آن ایفا خواهد نمود. )همان: ( 4- تجربه بینالمللی 5 که مرکز آن در شهر شیکاگو واقع شده است اولین بورس مالی برای گواهی و شرکت بورس بینالملل دارایی فکری تجارت حقوق مالکیت فکری محسوب میشود. بورس گواهی و تجارت غیرانحصاری حقوق مالکیت فکری را با به کارگیری قیمت پایه بازار و استاندارد سازی شرایط تسهیل میکند. )مارکت ویکی 57( 8 فروردین 52 مصوب و اصالحیه مصوب اردیبهشت 57 83 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار 2 Intellectual Property Exchange International, Inc.
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 برای این منظور طراحی شده است تا به مالکان داراییهای فکری اجازه بازار بورس بینالملل دارایی فکری )IPXI( دهد تا دارایی معنوی خود را به شکلی مؤثرتر به پول تبدیل نموده و دسترسی به مدیریت ریسک ابزارهای الزم جهت تأمین خرید و فروش ارائه شده توسط ایشان را اعطا کند. هم چنین به سرمایهگذاران این فرصت را میدهد که بجای سرمایهگذاری روی سرمایه شرکتهایی که حقوق مالکیت فکری و اموال معنوی را مدیریت میکنند ضمن پذیرش ریسک سرمایهگذاری بر روی ارزش این فناوریهای نوظهور و حقوق مالکیت فکری با قادر بودن بر تجارت آن حقوق به عنوان ارزش افزوده سرمایهگذاری مستقیم نمایند. )همان( IPXI در سال 5 میالدی توسط شرکت تجاری اوشن تومو با مسئولیت محدود 5 تأسیس شد. توسعه بورس با حمایت از منطقه ایالت ایلینویز در سال 52 آغاز گردید. دو جلسه انجمن عمومی شهر با حضور چند صد مالک شرکتهای مالکیت فکری سرمایهگذاران و دیگر شرکتکنندگان برگزار گردید. 7 شرکت ملی و بینالمللی و مدیران مالکیت فکری دانشگاه در جلسه تدوین اولین»کتاب قواعد» 8 IPXI در مارس 5 حضور یافتند. )همان و اکونومیست 55( در دسامبر 5 IPXI سرمایه الزم برای عملیاتش در آمریکا را از طریق سرمایهگذاران راهبردی شامل رویال فیلیپس تکمیل کرد. اعضای مؤسس IPXI در اوایل 55 به منظور تهیه و موافقت با انتشار»کتاب 7 و هلدینگ 2 CBOE الکترونیک قواعد بازار IPXI نسخه,«چندین جلسه برگزار نمودند. IPXI در نظر داشت تا نسخه جدیدی از کتاب قواعد بازار و پیشنهادش در بورس را در سال 58 ارائه کند که در 5 می 58 نسخه بازبینی شده را منتشر نمود. )همان( 8- قرارداد حق گواهی واحد یا قرارداد حق مالكیت فكری )ULR( IPXI قصد دارد تا از طریق قرارداد ULR الگو به اهداف عملیاتیاش تحت دو اصل اساسی که در گواهی دوجانبه سنتی وجود ندارد در بورس دست یابد: شفافیت و كارآیی. فرآیند با تجزیه و تحلیل حقوقی طراحی شده جهت تعیین کیفیت حقوق انحصاری لیست شده به عنوان قراردادهای ULR آغاز میشود. یک قرارداد ULR یک حق گواهی غیرانحصاری قابل تجارت قابل مبادله محصول ایجاب شده در یک قیمت پایه بازار و با شرایط استاندارد شده میباشد. قراردادها بر پایه یک فناوری واحد جایی که هر واحد پایه توسط IPXI در همکاری با سرمایهگذار مالی با توجه به فناوری اصلی تعیین شده قیمتگذاری و فروخته میشود. بدین ترتیب استفاده از فناوری به راحتی مورد نظارت قرار میگیرد. )همان( به هر خریدار قرارداد ULR حق استفاده از فناوری اصلی به تعداد نمونهای که تصفیه کرده است اعطا میشود. برای مثال حق ساختن و/یا فروختن مقدار قطعی واحدهای محصول کارخانهای فناوری انحصاری. به محض این که یک نمونه از کاربرد )به جای ساختن یا فروختن( رخ داده و به IPXI گزارش شود قرارداد ULR منفسخ و از حساب ثبت خریدار بازپس گرفته میشود. اگر یک قرارداد ULR کامال منفسخ نشود خریدار این حق انتخاب را دارد که قرارداد مزبور را در سایت تجارت الکترونیک IPXI مورد داد و ستد تجاری قرار دهد. )همان( قراردادهای ULR شبیه به یک شرکت سازمان مالکیت فکری در شکل ایجابهای اولیه ارائه میشوند. وقتی ایجاب اولیه قیمتگذاری میشود IPXI بر روی سایت تجارت الکترونیکیاش یک بازار ثانویه برقرار خواهد نمود جایی که خریداران و فروشندگان قادرند محصوالت را مبادله تجاری کنند. )همان( Intellectual Property Exchange International = IPXI 2 Ocean Tomo, The Intellectual Capital Merchant Banc TM Firm 3 Rulebook 4 Royal Philips Electronics 5 Holding CBOE 6 Unit License Right Contract = ULR Contract
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه بازار ثانویه به مشارکتکنندگان بازار اجازه میدهد قراردادهای ULR را تجارت کنند. بازار ثانویه هم چنین تقاضای بازار اولیه را برای قراردادهای ULR ارتقا داده سود سهام سرمایهگذار مالی قرارداد را به حداکثر میرساند. IPXI ایجابهای بعدی بازار اولیه قراردادهای ULR را به عنوان الزاماتی مورد تقاضا منتشر خواهد کرد. )همان( در نهایت شیوهای قاعدهمند به همراه اجرایی هدفمند اجازه میدهد حقوق مالکیت فکری با انتخابهای گوناگونی برای تأمین سرمایه قانونی اعمال شود که مشتمل بر الزام بر تأمین سرمایه شخصی بیمه مالکیت فکری یا الزام بر تأمین سرمایه شخص ثالث میشود. )همان( - بورس ایده گامی به سوی توسعه مالكیت فكری اقتصاد در طول تاریخ حیات بشر فراز و نشیب فراوانی را به خود دیده است. زمانی از نظر اقتصادی ارزشمندترین دارایی زمین بود و هر شخص یا کشوری که قلمرو زمینی بیشتری میداشت قدرتمندتر محسوب میشد. در دورهای طال و نقره داراییهای ارزشمندی محسوب میشدند. اشخاص تالش فراوانی داشتند تا داراییهای خود را به شکل طال و نقره درآورند. کشورهای استعمارگر با فروش محصوالت خود به مستعمرات تحت حکومتشان طال و نقره ایشان را میگرفتند. پس از انقالب صنعتی مفهوم اقتصاد شکل نوینی یافت. در حقیقت مفهوم اقتصاد محض جای خود را به مفهوم نوینی به نام توسعه اقتصادی داد. بدین ترتیب صرف داشتن قلمروی سرزمینی وسیع یا فلزات گرانبها اعم از طال و نقره ارزش ذاتی و اصیل محسوب نمیشد. تجار عمدتا در قالب شرکتهای بزرگ و کوچک سعی بر آن داشتند تا صنایع بیشتری را تصاحب نموده و با تولید محصوالت صنعتی سهم بیشتری از بازار را نصیب خود نمایند. به این ترتیب اقتصاد با بهرهگیری از گسترش واحدهای صنعتی شکل اقتصاد صنعتی به خود گرفت. اما روند رو به رشد و تکامل اقتصاد ارزشهای نوینی را جایگزین نمود. با توجه به تغییرات سالهای اخیر شاهد آن هستیم که اقتصاد صنعتی در حال گذار به اقتصاد دانش بنیان است. انتظار میرود بیشتر شرکتهای موفق در آینده یا از نوع دانش بنیان باشند و یا شرکتهایی باشند که از دانش در تجارتشان بهره میبرند. حفاظت و بکارگیری دانش عامل تمییز بین برندگان و بازندگان عرصه تجارت خواهد بود. و جالب توجهتر آن که مناسب بودن شرکتها برای فعالیت تجاری در آتی تفاوت بین استراتژی مالکیت فکری خوب و استراتژی مالکیت فکری پیروز ایشان است )بورس جهانی مالکیت فکری 7(. 57: به عبارت دیگر اگر روزی معیار سنجش توسعه و موفقیت یک بنگاه اقتصادی میزان صنایعی که در آن دخیل است بود امروزه این معیار جای خود را به میزان داراییهای غیرمادی بنگاه اقتصادی که همانا»مالکیت فکری«و»سرمایه فکری«میباشد و استراتژی بکارگیری این اموال غیرمادی داده است. محافظت از نوآوری که موجب میشود شما در رقابت بین بنگاههای اقتصادی یک قدم جلوتر باشید حوزه مالکیت فکری را در مرکز تغییرات سریع جهانی قرار میدهد. افزایش رسانههای دیجیتالی و جمعی و سرعت پیشرفت تخصصی در میان بسیاری از صنایع بدین معناست که نیاز به پاسخ و پذیرش جهت مواجهه با چالشهای حقوق مالکیت فکری بسیار شدیدتر از قبل شده است. )همان: 5( به طور تقریبی 42 درصد ارزش یک شرکت از داراییهای غیرمادی آن تشکیل شده و یک فشار دائمی رو به تزاید بر روی تصمیمسازان مالکیت فکری به منظور پیش بردن بازده سبد سهام وجود دارد. بدین ترتیب از ایامی که حوزه مالکیت فکری به عنوان مرکز هزینه یک بنگاه اقتصادی در پشت خاکروبهها دفن میشد باید عبور کرد. وجود یک برنامهریزی مؤثر جواز معامله و مدیریت خوب سبد سهام بسیار ضروری است اما مهمتر از ایشان اقداماتی است که به سادهترین شیوه ممکن حوزه مالکیت فکری را در کانون فعالیت تجاری شما قرار دهد. )همان: ( در یک رقابت شدید جهانی اقتصاد اموال مالکیت فکری هسته مرکزی هر استراتژی کامل و بیعیب و نقص کسب و کار تجاری محسوب میشود. سازمانها به روند سرمایهگذاری در ابداعات به عنوان محصول چرخههای کوتاهتر حیات تجاری و کاهنده حواشی اعمال فشار ادامه میدهند. معامله جواز در یک مسیر متعادل است و شرکتها مراقب داراییهای مالکیت 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 فکریشان هستند و فقط تمرکز صرف بر حفاظت و حراست از ایشان ندارند بلکه برای سودآوری ایشان نیز برنامهریزی و آن را اجرا مینمایند روند راهبردیای که در آینده نیز تداوم خواهد یافت. )همان: 7( بورس ایده سادهتر سریعتر و ارزانتر از فرآیند»وکیل محور«مذاکرات دو جانبه اعطای حقوق مالکیت فکری است که هم هزینه باالتری را دربر دارد و هم موجب میشود که افراد و شرکتهای کوچکتری که هزینه پرداخت حقالوکاله وکالء را ندارند از ارائه اختراعشان به بازار خودداری نموده و آن را در گوشهای رها نمایند و به این ترتیب مانع رشد و توسعه نوآوری توسط خود و ایجاد انگیزه برای سایرین شوند. )اکونومیست 5 می 55( با توجه به بحران مالی و چالشهای ناشی از رشد فشار رقابت جهانی نوآوریها هدایتکننده اصلی رشد اقتصادی در اروپا شده است. تأمین الزامات تجاریسازی نوآوریها و ساخت اکوسیستمی دوستدار اختراع چالش عمده آینده اتحادیه اروپا خواهد بود. این اتحادیه تا سال 8 درصد 55 از درآمد ناخالص خود را در بخش تحقیق و توسعه سرمایهگذاری کرده و طرحی دارد که به موجب آن 2 درصد بودجه سالهای 57 تا 55 خود را به رشد پایدار هوشمند و جامع اختصاص میدهد. )مؤسسه مدیریت فناوری دانشگاه سنت گالن 78( 5: چنان چه قادر باشید استراتژی مالکیت فکری خود را با اهداف گسترده تجاریتان سازگار و اجماعی درون سازمانی به شکل از باال به پایین در این حوزه ایجاد نمایید نتایج آن بر کسب و کار تجاری شما آشکار خواهد شد. 33 درصد مدیران حوزه مالکیت فکری که مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتهاند اظهار داشتند که ارتقاء چهره و جایگاه مالکیت فکری در میان سازمانشان اهمیت فراوانی داشته است. این نیاز به برتری جایگاهی معنای انحصاری برای حوزه مالکیت فکری ندارد به عبارتی اختصاص چنین جایگاهی برای حوزه مالکیت فکری مستلزم تغییر ساختار سازمان نمیباشد و نافی سایر جایگاههای سازمانی نیست. )بورس جهانی مالکیت فکری ( 57: بازار دارایی فکری فرابورس که از آن با عنوان»بورس ایده«نیز یاد میشود اهداف منحصر به فردی دارد که مهمترین آنها حمایت از دارندگان دانش فنی و امتیاز ثبت اختراعات به منظور ارزشگذاری دارایی معنوی و هم چنین کاهش ریسکهای قیمتی مرتبط با اوراق بهادار مبتنی بر مالکیت معنوی است. عالوه بر این تسهیل انتقال تکنولوژی تسهیل قیمتگذاری منطقی اوراق مالکیت معنوی بر مبنای یک بازار رقابتی و نیز ارتقای شاخص ثبت اختراعات کشور در مراجع بینالمللی به عنوان یکی از شاخصهای اصلی توسعه علم و فناوری در زمره دیگر اهداف راهاندازی این بازار تعریف شده است. حرکت به سمت هدفمند شدن اختراعات کاربردی نمودن پایاننامههای دانشجویان و تکیه بر نیازهای عینی بازار ایجاد ارزش افزوده از اختراعات در راهاندازی اقتصاد دانش بنیان و استفاده از اسناد اختراعات ارزشگذاری شده در فرابورس به عنوان وثیقه در نهادهای بانکی هم از دیگر اهدافی است که برای بازار دارایی فکری فرابورس در نظر گرفته شده است )شرکت فرابورس 7(. 838: بورس ایده خطرات ذاتی معامالت داراییهای مالکیت فکری را به شکل بسیار چشمگیری کاهش میدهد. ارائه عمومی و دفعی این نوع از داراییها عالوه بر آن که برای دارنده ارزانتر سریعتر و سادهتر تمام خواهد شد از امنیت قابل قبولی نیز برای حمایت از دستاورد وی برخوردار میباشد. 7- تحلیل حقوقی بورس ایده همان طور که پیشتر ذکر شد بورس ایده بر اساس بند»د«ماده 4 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسالمی ایران توسط فرابورس تأسیس شده است. سازمان بورس و اوراق بهادار به منظور نظاممند ساختن این بورس تازه تأسیس دستورالعملی در ماده تدارک دیده که در تاریخ 835//5 به تصویب هیئت مدیره سازمان رسیده و»دستورالعمل سپردهگذاری و معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فكری در فرابورس ایران«نام دارد. به موجب ماده 5 این دستورالعمل»معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری بر اساس دستورالعمل اجرایی معامالت مبتنی بر مذاکره اوراق بهادار در فرابورس ایران و با رعایت مفاد این دستورالعمل انجام میشود«. مورد معامله در اینجا»تعداد مشخصی از 8
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه یک یا چند اوراق بهادار است که مطابق مشخصات اعالمی در بیانیه مذاکره در قالب معامالت مبتنی بر مذاکره در بازار سوم فرابورس انجام میشود«است. )بند 2 ماده دستورالعمل معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری( مستنداتی که به منظور عرضه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری الزم است به فرابورس ایران ارائه شود در ماده 8 دستورالعمل معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری و به موجب همان ماده در ماده 8 دستورالعمل اجرایی معامالت مبتنی بر مذاکره اوراق بهادار در فرابورس ایران ذکر شده است. به موجب بند ماده 8 عرضه کننده مکلف است»مستند رسمی مؤید ثبت دارایی فکری به نام مالک اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در مرجع ثبت«را ارائه بنماید. هر دو دستورالعمل در خصوص این که آیا مالک میتواند وکیل یا نماینده قانونی از جناب خود معرفی نماید ساکت هستند. لکن به موجب ماده دستورالعمل معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری»موارد پیشبینی نشده در این دستورالعمل تابع مقررات عمومی حاکم بر معامالت اوراق بهادار در فرابورس خواهد بود«بنابراین به موجب دستورالعمل نحوه انجام معامالت وکالتی اوراق بهادار )مصوب 8//8 هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار( وکیل یا نماینده قانونی میتواند پس از اخذ تأییدیه به موجب مواد 5 و 8 از طرف مالک جهت معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری اقدامات قانونی الزم را به عمل آورد. هر چند وجود دستورالعمل نحوه انجام معامالت وکالتی اوراق بهادار توانسته است این نارسایی را در خصوص دستورالعمل معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری بر طرف نماید لکن به نظر میرسد وجود بندی در ماده 8 که اشاره مستقیم به موضوع وکالت یا نمایندگی قانونی داشته باشد موجب غنی شدن هر چه بیشتر دستورالعمل و کارآمدی بیشتر آن میشود. یکی دیگر از مستندات الزم جهت ارائه به فرابورس ایران»گزارش ارزیابی دارایی فکری«است. ماده دستورالعمل معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در تبیین»گزارش ارزیابی دارایی فکری«چنین میگوید:»گزارش کارشناسی... در خصوص بررسی قابلیت تجاریسازی و مجوزهای مورد نیاز جهت بهرهبرداری از طرح و بررسی سطح تکنولوژی یا سطح بلوغ طرح مورد عرضه در قالب طرح کسب و کار Plan( )Business که توسط شرکتهای تأمین سرمایه یا سایر نهادهای مالی به تشخیص سازمان تأیید میشود«. در اینجا الزم است نگاهی به تعریف اختراع از نگاه قانونگذار داخلی داشته باشیم. به موجب ماده قانون ثبت اختراعات طرحهای صنعتی و عالئم تجاری )مصوب 82//4(»اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآوردهای خاص را ارائه میکنند و مشکلی را در یک حرفه فن فناوری صنعت و مانند آنها حل مینماید«و به موجب ماده 5»اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آن چه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی اختراعی کاربردی محسوب میشود که در رشتهای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی کشاورزی ماهیگیری و خدمات نیز میشود«. با توجه به این دو ماده دو پرسش بسیار مهم در ذهن متبادر میشود اول این که از آن جایی که اختراع نمونه مشابه قبلی ندارد کارشناس و متخصص ارزیاب با چه استاندارد و مالکی ارزیابی از اختراع را به عمل خواهد آورد! دوم این که چنان چه مالک اختراع با نظر کارشناس ارزیاب مخالف باشد چه ساز و کاری برای رسیدگی به این امر و حل اختالف وجود دارد! به نظر میرسد در خصوص دو پرسش مطروحه ابهامات قابل توجهی وجود دارد و از قضا دو پرسش مطروحه دغدغه اصلی و اولیه مالک اختراع یا نوآوری میباشد. او خود در فضایی پر از ابهامات گوناگون فضای رقابت تجاری قرار دارد و برای برونرفت از این چالشها به ابزاری قابل اعتماد یعنی بورس ایده متوسل میشود و این انتظار را دارد که اختراع یا نوآوریاش با کمک بازار سرمایه و به طور خاص فرابورس ایران به شکلی منصفانه به فروش برسد. وجود این دو ابهام جایی نمود عینیتری پیدا میکند که )متأسفانه( ممکن است مخترع توقعات و انتظارات غیرمعمولی را در خصوص عرضه اختراعش به بازار در ذهن پرورانده باشد. در هر دو حالت وجود پاسخهای روشن به دو پرسش مطروحه و روشهای سودمند جهت حل ایشان میتواند زمینه اعتماد و اطمینان بیشتر مخترعان را که عامل بسیار مهمی در توسعه و رونق بازار دارایی فکری میباشد فراهم آورد. 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 ممکن است این ایراد شود که قرارداد منعقده میان مخترع با فرابورس برای عرضه عمومی اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری قراردادی خصوصی بوده و تابع ماده قانون مدنی است. در این قرارداد فرابورس ایران در حقیقت ایجاب کننده به نمایندگی از طرف مخترع یا قبول کننده از طرف او در برابر ایجاب کنندگان ثمن اوراق بهادار وی میباشد و خود نقش مستقیمی در خرید اختراع یا نوآوری ندارد لذا مخترع میتواند از ارائه اختراعش به بورس ایده خودداری نماید. با این حال حتی اگر فرابورس را به عنوان وکیل مخترع فرض نماییم تعیین ارزش ریالی اختراع یا نوآوری صورت گرفته در حقیقت تعیین کننده حدود اختیارات وکیل در زمان معامله با خریدار اختراع میباشد. لذا موکل )در اینجا مخترع( حق دارد حدود اختیارات وکیل )در اینجا فرابورس ایران( را حداقل به میزان پیشبینی شده در قانون مدنی خود تعیین نماید. از طرفی بورس ایده فقط مأموریت حمایت از مخترع و اختراع او را ندارد بلکه بایستی تدابیری اندیشیده و به کار بندد که بازار مالکیت فکری را به سمت و سویی هدایت و ترغیب نماید که عالوه بر آن که مخترع از تجاریسازی اختراعش بهرهمند میشود جامعه و صنعت نیز با هزینه و شرایط معقولی از مواهب دستاورد وی بهرهمند شده و در انتظار اختراعات و نوآوریهای بعدی وی و افرادی همانند او باشند. سایر موارد مندرج در دستورالعمل معامله اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری جنبه شکلی دارد و جای بحث خاصی در مورد ایشان نیست. مطلب دیگری که باید بدان اشاره نمود این است که پذیرش و عرضه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در فرابورس فقط از طریق شرکت سهامی امکانپذیر است. صرفنظر از مسئولیتهایی که ثبت و فعال نمودن شرکت سهامی برای مخترع ایجاد خواهد نمود مسأله تأسیس شرکت خود یکی از موضوعات قابل تأمل است. در اغلب موارد مخترع فردی تنها بوده و در قالب تالش یک تیم به اختراعش نائل نشده است. حال به اشتراک گذاردن این دستاورد با دیگران )حداقل دو نفر( میتواند دغدغه جدیدی را عالوه بر دغدغههای قبلیاش ایجاد کند. مشکل اصلی خارج از اختیار طرفین قرارداد عرضه عمومی اوراق میباشد مشکل مربوط به قوانین کشور است. به موجب قانون تجارت تأسیس شرکت تجاری با یک عضو شریک یا سهامدار ناممکن است و به موجب قوانین بازار سرمایه افراد حقیقی نمیتوانند در این بازار اقدام به عرضه اوراق بهادار نمایند. ارائه اوراق بهادار در بازار سرمایه فقط در قالب شرکت سهامی امکانپذیر است. به نظر میرسد بهترین گزینه برای تسهیل این موضوع به رسمیت شناختن شرکتهای تک عضوی با صدور مجوز برای عرضه سهام ایشان در بازارهای خارج از بورس نظیر فرابورس میباشد. تجربه موفقی که در کشورهای توسعهیافته نظیر اتحادیه اروپا ایاالت متحده بریتانیا و... در حال حاضر جریان دارد. نتیجهگیری توسعه بازار مالکیت فکری عالوه بر ایجاد منافع اقتصادی و صنعتی فراوان نشان از بلوغ فرهنگی یک جامعه نیز میباشد. در حقیقت جامعه با سرمایهگذاری در حوزه مالکیت فکری موجب بها بخشیدن به دانشمندان و مخترعان خود شده و از این طریق بر رشد و توسعه علم و دانش در کشور تأثیر میگذارد. یکی از مؤثرترین روشهای توسعه سرمایهگذاری در این عرصه حضور بازار سرمایه است. بازار سرمایه با در اختیار داشتن انواع امکانات سختافزاری و نرمافزاری و وجود منابع انسانی متخصص و خبره قدرتمندترین ابزار برای نیل به توسعه بازار مالکیت فکری محسوب میشود. بورس ایده بازاری است که بستر این توسعه را فراهم آورده است. برقراری فضای مناسب جهت تبلیغ و ارائه اختراع به بازار هدف به منظور تجاریسازی ایجاد امنیت قابل قبول برای مخترع جهت ارائه اختراعش به بازار فراهم آوردن قراردادهای استاندارد شده جهت عرضه عمومی اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری هم چنین قراردادهای استاندارد شده برای خریداران این اوراق وجود شفافیت کارآیی و رقابت منصفانه برای عرضه و خرید اوراق بهادار مزبور از جمله مزایای متعدد بازار دارایی فکری میباشد. 2
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه یکی از مزیتهای منحصر بفرد بازار دارایی فکری ایران امکان عرضه اوراق بهادار مبتنی بر دارایی فکری در بازار ثانوی میباشد به عبارتی این اوراق قابلیت خرید و فروش را دارند. در حالی که چنین امکانی برای IPXI وجود ندارد. از طرفی کمبود برخی قوانین و مقررات تکمیلی و وجود برخی نارساییها و ابهامات در قوانین و مقررات موجود میتواند منجر به شرایطی شود که اقبال عالقمندان به این بازار را با تهدید مواجه سازد. بازار دارایی فکری توان بسیار زیادی برای جلب توجه سرمایهگذاران و صنعت به این عرصه دارد و موفقیت در این راه میتواند گردش مالی و به تبع آن درآمد قابل قبولی را نصیب فرابورس ایران نماید. لذا الزم است متخصصان و حقوقدانان این شرکت با بررسی و رصد مستمر بورس ایده لوایح قانونی مقررات و دستورالعملهای روزآمد و کارآمد تهیه و تنظیم نموده و به تصویب مراجع ذیصالح قانونی از قبیل مجلس شورایی اسالمی هیأت دولت )بند 8 ماده 7 قانون بازار اوراق بهادار( و هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار )ماده 4 قانون بازار اوراق بهادار( برساند. از طرفی الزم است نهادهای حاکمیتی و به خصوص دولت حمایتهای مادی و معنوی از این بازار نوپا به عمل آورد تا زمانی که به نحو شایستهای استقرار یافته و به اهداف متعالیاش دست یابد. اتخاذ این تدابیر میتواند مسبب ارتقای فرابورس ایران در بازار سرمایه داخلی و منطقه و حتی در سطح بینالمللی گردد. منابع..5 شرکت فرابورس ایران )838( بازار دارایی فکری تهران: شرکت فرابورس ایران اساسنامه نمونه فرابورس ایران برای شرکت سهامی خاص مبتنی بر دارایی فکری تهران: شرکت فرابورس ایران 3. Global IP Exchange: Securing the future of your IP Department: Protecting and Driving Value from Patents, Trademarks and Brands, (24), A Brief Introduction, Munich, Global IP Exchange 4. Global IP Exchange: Securing the future of your IP Department: Protecting and Driving Value from Patents, Trademarks and Brands, (24), IP Monetization, Munich, Global IP Exchange 5. Global IP Exchange: Securing the future of your IP Department: Protecting and Driving Value from Patents, Trademarks and Brands, (24), The Global IP Exchange, Munich, Global IP Excange 6. Blasingame, Jim, (23), Acquire and Create Intangible Assets for your IP Strategy, 7/22/23, http://onforb.es/5zfp8l 7. The Economist, (22), An intellectual-property exchange Marketplace of ideas, May 2th 22, http://www.economist.com/node/255454 8. Institute of Technology Management of University of St.Gallen, (2), Final Report for EU Tender No 3/PP/ENT/CIP//A/NO2S3 "Creating a Financial Market for IPR", St.Gallen, Switzerland: Institute of Technology Management of University of St.Gallen 9. Collen, Jess, (24), Does Airbnb.com Need a Trademark? Branding in the Collaborative Economy: Are Intellectual Property Rights at Risk?, 2/6/24, http://onforb.es/gqkm57. World Intellectual Property Review, A Simpler Solution: Intellectual Property Exchange International, /4/23, http://www.worldipreview.com/article/a-simpler-solutuon. MarketWiki, (24), Intellectual Property Exchange International, Inc., 7/22/24, http://www.marketswiki.com/wiki/index.php?title=intellectual_property_exchange_internati onal,_inc.&oldid=8336 2. IPXI Trading Innovation TM, (23), IPXI Market Rulebook, Chicago: Intellectual Property Exchange International, Inc. 3. Groenfeldt, Tom, (23), New IP Exchange Promises Transparency in Patent Pricing, 2/6/23, http://onforb.es/cq3wai 4. Juetten, Mary, (24), Pay Attention to Innovation and Intangibles -- They're more than 8% of your Business' Value, /2/24, http://onforb.es/rhoo5z 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 انتخاب استراتژی مناسب و نگهداری تعمیرات توسط تکنیک تحلیل سلسله مراتبی )AHP( زهرا آقاسی زاده دانشجوی دکتری مدیریت صنعتی گرایش تحقیق در عملیات Aghasizadeh_zahra@yahoo.com چكیده انتخاب استراتژی مناسب نگهداری و تعمیرات )نت( در یک واحد تولیدی دارای اهمیت بسیاری است و مستقیما در بهره وری و سوددهی تولید تاثیر دارد. نگهداری و تعمیرات نقش مهمی در حفظ قابلیت اطمینان کیفیت تولید کاهش ضایعات تولید کاهش ریسک افزایش بازدهی و... را بر عهده دارد. از مهم ترین استراتژی های نگهداری و تعمیرات می توان به نگهداری و تعمیرات اصالحی پیشگیرانه فرصتی موقعیتی و پیشگویانه اشاره کرد که با توجه به موقعیت و شرایط محیطی به کارگیری هر یک از مزایا و معایبی برخوردار است. هدف از این مقاله ارائه یک روش کلی برای انتخاب بهترین استراتژی نگهداری و تعمیرات در سازمان های تولیدی است. در این راستا سعی شده است با درنظرگیری شاخص هایی مانند هزینه قابلیت اجرا ایمنی و ارزش افزوده پنج استراتژی فوق در کارخانه تبرک مورد ارزیابی قرار گیرد. برای این منظور پرسشنامه ای تنظیم شده است و با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بهترین استراتژی نگهداری و تعمیرات برای این کارخانه انتخاب شده است. واژگان كلیدی : استراتژی های نگهداری و تعمیرات قابلیت اطمینان تحلیل سلسله مراتبی 6. مقدمه دردنیای امروز و در زمانی که کارخانجات به دنبال ایجاد تغییرات مداوم در درون خویش هستند تا بتوانند خود را با تحوالت جهانی شدن انطباق دهند موضوع نگهداری و تعمیرات است که می تواند به طور جدی و مؤثر مسیر و اساتراتژی تولیاد را در کارخانجات معین و مشخص نماید. امروزه کارخانجات به شدت درگیر مباحثی چون کاهش هزینه ها توان رقابت باال بهبود مستمر افزایش کیفیت و کمیت محصول کمبود منابع طبیعی بحران انرژی و... هستند که در این راستا اندیشیدن به بحث نگهداری و تعمیرات به عنوان یک امر استراتژیک جهت رسیدن به اهداف فوق بسیار حیاتی و اجتناب ناپذیر است. [] در این مقاله به بررسی پنج نوع از مهم ترین استراتژی های نگهداری و تعمیرات که عبارتند از اصالحی پیشگیرانه فرصتی موقعیتی و پیش بینانه پرداخته خواهد شد. انتخاب مناسب ترین استراتژی نگهداری و تعمیرات معموال پیچیده و دشوار است و نیازمند در نظر گرفتن مشخصه ها و عوامل بسیاری است که برخی از آنها غیر قابل دسترس می باشند. Triantaphyllou و همکارانش پیشنهاد استفاده از ساختار سلسله مراتبی را تنها با در نظر گرفتن چهار معیار هزینه قابلیت 4
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه اطمینان ایمنی و ارزش افزوده مطرح کردند. [2] Braglia Bevilacqua & به بیان کاربرد تکنیک تحلیل سلسله مراتبی جهت انتخاب استراتژی نگهداری و تعمیرات در یک پاالیشگاه نفت در ایتالیا پرداخته اند.[ 3 ] در این مقاله به کمک مرور ادبیات و نظر کارشناسان سعی شده است که مناسب ترین استراتژی تعمیر و نگهداری با در نظرگیری شاخص هایی مانند هزینه قابلیت اجرا ایمنی و ارزش افزوده در کارخانه تولیدی تبرک انتخاب شود. 2. مرور ادبیات فرامرز سپری و اسدی کیاپی )83( برای اولویت بندی نمودن تجهیزات جهت تعمیرات مبتنی بر قابلیت اطمینان ( RCM )از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی ( AHP )استفاده کردند. این روش روی یک شبکه نمونه )شبکه توزیع امور شهرستان نکاء استان مازندران( اعمال شده است. [4] شهانقی و جعفریان )84) در مقاله ای به بررسی موضوع انتخاب سیاست نگهداری و تعمیرات بر مبنای ریسک در صنعت نفت پرداخته و با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی یک مدل تصمیم گیری ارائه داده ا دن. [5] ابراهیمی و همکاران) 83 ( در تحقیقی ارزیابی و مقایسه راهبرد های نگهداری و تعمیرات در شرایط عدم قطعیت را با استفاده از شیوهی تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی گروهی انجام دادند. این تحقیق در شرکت تولیدی صنعتی کارا نوین نیکو پیاده سازی شده است. [6] هونگزیا زی و همکاران مطالعه ی سیستماتیکی با روش فرایند سلسله مراتبی فازی بر اساس برنامه ریزی آرمانی در جهت انتخاب راهبردهای نگهداری در ترانسفورماتورها انجام دادند. [7] کونال جین و همکاران (23) در مقاله ای به دنبال انتخاب راهبرد بهینه نگهداری و نوسازی در بزرگ راه های چند خطه می باشند. آنها این کار را با مقایسه آلترناتیوهای گوناگون نگهداری و نوسازی به وسیله ابزار مدیریت و توسعه بزرگ راه در بزرگ راه های چند خطه در شمال هند انجام دادند[ 8 ] قاضی نظامی و همکاران (23) در مقاله ای بر اساس رویکرد پایداری به انتخاب راهبرد نگهداری در یک واحد تولیدی می پردازند. در قدم اول با استفاده از مفهوم تحلیل عاملی عوامل اصلی در هر کدام از ارکان پایداری مشخص می شود و در قدم دوم از تکنیک ویکور فازی برای انتخاب مناسب ترین راهبرد نگهداری استفاده می شود[ 9 ]. بشیری و همکاران )5( یک رویکرد جدید برای انتخاب استراتژی بهینه نگهداری را با استفاده از داده های کیفی و کمی به واسطه تعامل با کارشناسان نگهداری ارائه دادند []. آرونراج و ماتی )5( ترکیبی از روشهای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و برنامهریزی آرمانی را برای انتخاب سیاست نت در واحد استخراج بنزین در یک شرکت شیمیایی به کار برده اند []. چنگ و تسائو )5( رویکردی را با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه ای در زمینه انتخاب استراتژی بهینه نت برای ترن های حمل و نقل پیشنهاد کردند[ 2 ]. سامیل وهمکاران )53( سیاست نت بهینه را برای یک سیستم چند ماشینه بدون تاثیرپذیری از محدودیتهای منابع به دست آوردند. مطالعه موردی قسمتی از یک خط مونتاژ خودکارمی باشد[ 3 ].
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633.3 روش تحقیق این مقاله به بررسی پنج نوع استراتژی نگهداری و تعمیرات می پردازد که در ادامه به آنها اشاره شده است. نگهداری اصالحی: فعالیت های تعمیر و نگهداری اصالحی بصورت اضطراری شفابخش و بصورت برنامه ریزی نشده است تشخیص و کشف عیب و مجزا کردن آنها بیشتر زمان نگهداری را به خود اختصاص می دهد. نگهداری اصالحی یک استراتژی ابتدایی محسوب می شود نگهداری پیشگیرانه: این رویکرد جهت کاهش شکست های احتمالی طرح ریزی شده است. در این روش نگهداری از تجهیزات در دوره های زمانی خاصی بر اساس یک برنامه زمانبندی منظم صورت می گیرد.در این سیاست سعی می شود تا با یک سری از بررسی ها و جایگزینی ها و بازرسی های مجدد برای اجزائی که نرخ خرابی باالیی دارند تعداد خرابی های ناگهانی را کاهش دهند. نگهداری فرصتی: این رویکرد به این صورت است که خرابی یک واحد را به عنوان فرصتی برای انجام نگهداری و تعمیرات روی سایر واحدها به منظور پیشگیری از خرابی های آینده در نظر گرفته می شود. این استراتژی با تاکید بر شکست هایی که یک نیازمند تعمیر و نگهداری است فرصتی جهت انجام پیش عمل در مقابل عکس العمل را فراهم می نماید. نگهداری موقعیتی: در این روش با مرور پیوسته از شرایط کار به راحتی می توان نقاط انحراف از حالت عادی را مشخص کرد و این امکان را فراهم می سازد که نظارت کننده فرایند به ارزیابی دقیق آنها بپردازد و در صورت نیاز از ادامه کار ماشین قبل از وقوع خرابی جلوگیری کند. نگهداری پیش بینانه: در این سیستم ضمن تاکید بر روی اصالح خرابی های اتفاقی و از کار افتادن غیرمنتظره تجهیزات با بهرهگیری مناسب از علوم آمار و احتماالت و پژوهش عملیاتی شبیهسازی اقتصاد مهندسی تئوری صف و نگرش های تحلیلی تکنیک ها و مدل هایی برای حاالت مختلف انواع دستگاه ها و تجهیزات به کاربرده می شود که متخصصین این رشته می توانند کلیه فعالیتها و عملیات نگهداری و تعمیرات را به نظم درآورده و خرابی ها را پیشبینی نمایند تا جهت نگهداری و تعمیر آنها برنامهریزی انجام پذیرد. هدف ما انتخاب مناسب ترین استراتژی با درنظرگیری معیارها و زیرمعیارهایی است که این معیارها شامل چهار معیار ارزش افزوده )A( هزینه )B( ایمنی )C( و قابلیت اجرا )D( است. معیار ارزش افزوده شامل 5 زیر معیار کیفیت تولیدات )A( و بازدهی تجهیزات و پرسنل )A2( است. معیار هزینه شامل 8 زیر معیار هزینه آموزش پرسنل )B( هزینه های سخت افزاری )B2( و هزینه های نرم افزاری )B3( است. معیار ایمنی شامل 8 زیر معیار امنیت تجهیزات )C( صدمان پرسنل )C2( و اثرات محیطی ( C3( است. معیار قابلیت اجرا شامل 5 زیر معیار توانمندیهای نیروی انسانی )D( و توانایی تجهیزاتی و تکنولوژی )D2( است. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی یکی از معروف ترین فنون تصمیم گیری چند شاخصه است که توسط توماس ا ل ساعتی در دهه 34 ابداع گردید ]4[. این روش هنگامی که عمل تصمیم گیری با چند گزینه و شاخص تصمیم گیری روبرو است می تواند مفید باشد. شاخص ها می توانند کمی و یا کیفی باشند. اساس این روش بر مقایسات زوجی نهفته است. فرایند تحلیل سلسله مراتبی نیازمند شکستن مساله تصمیم با چندین شاخص به سلسله مراتبی از سطوح است. بدین منظور از درخت تصمیم استفاده می شود که از چهار سطح تشکیل شده است: سطح اول شامل هدف کلی از تصمیم گیری می باشد. در سطح دوم معیارهای کلی قرار دارند که تصمیم گیری بر اساس آنها صورت می گیرد. در سطح سوم زیرمعیارها قرار می گیرند و در آخرین سطح نیز گزینه های تصمیم [5] که در اینجا انواع استراتژی های نگهداری و تعمیرات است مطرح می شوند. شکل نشان دهنده ساختار سلسله مراتبی برای انتخاب استراتژی نگهداری و تعمیرات می باشد. 3
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه شكل : 6 ساختار سلسله مراتبی برای انتخاب استراتژی نگهداری و تعمیرات.4 تجزیه و تحلیل داده ها در این بخش به معرفی واحد صنعتی تبرک می پردازیم. مجموعه صنعتی تبر ک در سال 844 فعالیت خود را در زمینه تولید رب گوجه فرنگی با ظرفیت مصرف 5 تن گوجه فرنگی در شبانه روز آغاز نموده است. فعالیت های عمده این کارخانه شامل تهیه و تولید رب گوجه فرنگی آبلیمو و انواع کمپوت مربا و انواع سس تولید وساخت قوطی های مخصوص رب گوجه فرنگی تهیه و تولید انواع کنسرو تولید وساخت کارتن تهیه وتولید انواع آب میوه ترشیجات تولید انواع نوشابه های گازدار و بدون گاز و آب آشامیدنی و معدنی و تولید انواع کیک و کلوچه است. در حال حاضر استراتژی عمده نگهداری و تعمیرات در این واحد تولید اصالحی و در تعداد محدودی از فعالیت ها پیشگیرانه است. اما در حال حاضر با توجه به تولید محصوالت در حجم باال و لزوم کاهش توقفات خط تولید و تبدیل بازار به یک بازار رقابتی ضرورت تغییر سیاست نگهدار ی و تعمیرات امری حیاتی به نظر می آید. زیرا یک استراتژ ی مناسب نگهداری وتعمیرات منجر به کاهش هزینه های سربار حفظ قابلیت اطمینان افزایش کیفیت تولیدات و رضایت مشتری می شود. با توجه به درخت تصمیم گیری رسم شده در شکل ماتریس مقایسات زوجی مربوط به چهار معیار اصلی از نفر خبره جمع آوری و نظرات افراد از طریق میانگین هندسی تلفیق شد. در تمام ماتریس های مقایسات زوجی نرخ ناسازگاری کمتر از,2 است که نشان دهنده ناسازگاری ماتریس ها در حد مطلوب است. بر این اساس وزن معیارها و زیرمعیارها بعد از تلفیق نظرات در جدول زیر آمده است. قابلیت اجرا )D( جدول 6 : وزن معیارها پس از تلفیق نظرات ایمنی )C( هزینه )B( ارزش افزوده )A(.28.88.327.24 معیار اصلی وزن
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 A A2 B B2 B3 C C2 C3 D D2 جدول 2 : وزن زیر معیارها پس از تلفیق نظرات ارزش افزوده )A( هزینه )B( ایمنی )C(.557.443.284.39.397.237.569.94 قابلیت اجرا )D(.267.773 آمده است. در جدول زیر وزن هر یک از زیرمعیارها در استراتژی ها پس از تلفیق نظرات )استفاده از میانگین هندسی( به دست پیشگویانه.335.35.53.8.8.45.355.362.54.46 جدول 3 : وزن هریک از زیرمعیارها در استراتژی ها پس از تلفیق نظرات موقعیتی.37.97.42.67.87.24.243.228.92.73 فرصتی.249.246.92.27.77.39.29.2.8.82 پیشگیرانه.228.69.364.228.24.23.38.68.92.29 اصالحی WA WA2 WB WB2 WB3 WC WC2 WC3 WD WD2.5.38.249.354.34.82.45.4.382.38 در ادامه با استفاده از وزن معیارها زیرمعیارها و معیار ها در هر یک از استراتژی ها وزن نهایی برای هر یک از استرتتژی ها محاسبه می شود. طریقه محاسبه وزن نهایی هر یک از استراتژی های نگهداری و تعمیرات در زیر آمده است: (.5) (.557) (.28) +... + (.38) (.773) (.24) =.39 (.228) (.557) (.28) +... + (.29) (.773) (.24) =.223 (.249) (.557) (.28) +... + (.82) (.773) (.24) =.89 (.37) (.557) (.28) +... + (.73) (.773) (.24) =.2 (.335) (.557) (.28) +... + (.46) (.773) (.24) =.238 استراتژی اصالحی استراتژی پیشگیرانه استراتژی فرصتی استراتژی موقعیتی استراتژی پیشگویانه در میان این پنج استراتژی استراتژی پیش بینانه و پیشگیرانه از لحاظ وزنی در رتبه های اول و دوم و استراتژی اصالحی دارای کمترین وزن و در رتبه آخر قرار می گیرد. با توجه به اینکه استراتژی فعلی شرکت در زمینه نگهداری و تعمیرات استراتژی عمدتا اصالحی و در پاره ای از موارد پیشگیرانه است. توصیه می شود شرکت با بهرهگیری مناسب از علوم آمار و احتماالت و پژوهش عملیاتی شبیهسازی اقتصاد مهندسی تئوری صف و نگرش های تحلیلی از استراتژی های پیش بینانه و پیشگیرانه استفاده نماید تا ضمن کاهش چشمگیر خرابی ها و فعالیت های اضافی از مزیت های اقتصادی این روشها نیز بهره مند شود.
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه نتیجه گیری حفظ سرمایه های کشور از یک سو و هزینه های باالی خرید ماشین آالت و تجهیزات از سوی دیگر استفاده عقالیی و برنامه ریزی شده و تعمیر و نگهداری به موقع ماشین آالت و تجهیزات را الزامی می سازد. یک استراتژی نگهداری و تعمیرات بهینه می تواند به طور قابل مالحظه ای باعث کاهش هزینه عملیات دردسترس بودن تجهیزات و افزایش بهره وری شود.در این مقاله یک مدل جهت انتخاب بهترین استراتژی نگهداری و تعمیرات ارائه شده است.پنج نوع از مهم ترین استراتژی های نگهداری و تعمیرات که عبارتند از اصالحی پیشگیرانه فرصتی موقعیتی و پیش بینانه در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. در این مطالعه با استفاده از ادبیات موضوع و به کارگیری روش تحلیل سلسله مراتبی اقدام به ارزیابی استراتژی های نگهداری و تعمیرات با درنظرگیری فاکتورهای اثرگذار صورت گرفته است با بررسی یک مطالعه موردی در کارخانجات تولیدی تبرک مشهد نشان داده شده است که این مدل می تواند به نحو موثری سازمان ها را در انتخاب مناسب ترین استراتژی نگهداری و تعمیرات و بهره گیری از مزایای اقتصادی این انتخاب کمک نماید. منابع. سید حسینی.سید محمد برنامه ریزی سیستماتیک نظام نگهداری و تعمیرات در بخش صنایع و خدمات چاپ او ل تهران سازمان مدیریت صنعتی 842 2. Triantaphyllou E, Kovalerchuk B, Mann L, Knapp GM.;" Determining the most important criteria in maintenance decision making", Journal of Quality in Maintenance Engineering,3():6 24, 997. 3. Bevilacqua, M., Braglia, M.;" The analytic hierarchy process applied to maintenance strategy selection", Reliability Engineering and System Safety 7, 7 83,2 7. سپری فرامرز واسدی کیاپی محمد باقر.) 83 ( استراتژی تعمیرات و نگهداری قابلیت اطمینان محور به روش.2.2 AHPدر شبکه های توزیع بیست و پنجمین کنفرانس بین المللی برق. شهانقی کامران و جعفریان مهدی. )84( مقدمه ای بر برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات پنجمین کنفرانس بین المللی نگهداری و تعمیرات. ابراهیمی سید کاظم همتی محمد و رستمیان مهدی) 83 ( انتخاب استراتژی نگهداری و تعمیرات با استفاده از رویکرد MADM گروهی فازی ششمین کنفرانس نگهداری و تعمیرات ایران 7. Xie, H. Shi, L.&Xu, H. (23). Transformer Maintenance Policies Selection Based on an Improved Fuzzy Analytic Hierarchy Process. Journal of Computers.Vol 8. No 5.343-35. 8. Jain, K. Singh Jain, S.& Singh Chauhan, M. (23).Selection of optimum maintenance and rehabilitation strategy for multiline highways.international Journal for Traffic and Transport Engineering. 3(3): 269 278. 9. Ghazi nezami, F.&Bayramyildirim M. (23). A ustainability approach for selecting maintenance strategy,international Journal of Sustainable Engineering.Volume 6.Issue 4.. Bashiri,M. Badri,H.&Hejazi,T.(2).Selecting optimum maintenance strategy by fuzzy interactive linear assignment method.applied Mathematical Modelling 35.52 64. Arunraj,N.S. &Maiti,J.(2).Risk-based maintenance policy selection using AHP and goal programming.safety Science 48. 238 247. 2. Cheng, Y. H.&Tsao H. L. (2). Rolling stock maintenance strategy selection, spares parts estimation, and replacements interval calculation. Int. J. Production Economics, 28:44 42. 3. Saumil, A.Li, L.&Jun, N. (29). Condition-based maintenance decisionmaking for multiple machine systems.journal of Manufacturing Science and Engineering. 3. 3:-9. 7. قدسی پور سید حسن تحلیل فرآیند سلسله مراتبی (AHP) انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر چاپ چهارم 87 5. Saaty TL. An exposition of the AHP in reply to the paper: remarks on the analytic hierarchy process. Management Science 99;36(3):259 68. 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 بررسی عوامل کلیدی موفقیت بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش منطقه 4 شهر تهران ابوالقاسم دلخوش كسمایی 6 معصومه اوالدیان 2 توتان عربشاهی 3. استادیار دانشگاه علوم انتظامی و استاد مدعو دانشگاه آزاد اسالمی واحد دماوند a.kasmaie@yahoo.com 5. استادیار دانشگاه آزاد اسالمی واحد دماوند 8. دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسالمی واحد دماوند tootan.arabshahi@yahoo.com چكیده هدف از تحقیق حاضر بررسی عوامل کلیدی موفقیت بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش منطقه 7 شهر تهران انجام شده است.جامعه آماری تحقیق حاضر شامل همه مدیران مدارس منطقه 7 شهر تهران است که تعداد آنها با توجه به آمار به دست آمده از آموزش و پرورش منطقه چهار 82 مدرسه است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران و روش نمونه گیری به صورت تصادفی- طبقه ای استفاده شده است که تعداد 53 مدرسه محاسبه شده است.روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- پیمایشی است.روایی است وابزارگردآوری و پایایی داده ها پرسشنامه نگرش سنج استاندارد پرسشنامه محاسبه شد و ضریب پایایی سؤالی 85 کیم )52( /32 به دست آمد.داده ها توسط نرم افزار SPSS با روش آمااری استنبااطی خی دو و فریدمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج بدست آمده بدین شرح است : ارزیابی کاندیداها با میزان خی دو )2/3( دارای باالترین تأثیر سپس توسعه کاندیداها با میزان خی دو )23/( ارزیا یب اثربخشی جانشین پروری با میزان خی دو )2/38( ودرانتها تعیین خط مشی با میزان خی دو )83/5( در سطح آلفای %2 معنادار قرار دارد. واژگان كلیدی: عوامل کلیدی موفقیت جانشین پروری مدارس منطقه 7 شهر تهران آزمون فریدمن مقدمه جانشین پروری فرایند تأمین مناسب انسانی برای مشاغل کلیدی حاال و آینده سازمان می باشد به طوری که مسیرشغلی کارکنان در سازمان بتواند نیازهای سازمان را به بهترین نحو مدیریت کند)هوانگ 482(. 5: اگر چه جانشین پروری در ابتدایی ترین تعریف خود به عناوان " تعیین راهبران آینده" تعریف می گردد اما در واقع این برنامه ریزی به مثابه فراگرد ارادی برای اطمینان از تداوم رهبری در منصب های کلیدی حفظ و توسعه سرمایه معنوی و دانشی برای آیناده و تشاویاق افراد به توسعه از راهبرد کالن برنامه ریزی نیروی انسانی نشأت می گیرد)هلتون و جاکسون 5 88-2 ).در 54: این فراگرد نظام یافته پرورش شخصی و حرفه ای با راهبرد ترکیب می شود و این اطمیانان به دسات می آید که سازمان Huang 2 Helton & Jackson 8
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه آماده است تا هر پست مهمی را که خالی می شود در زمان مناسب با افراد مناسب پر کند)کریستی 58-7(. 52: در دهه های گذشته توسعه و ارتقاء افراد برتر موضوعی ساده بود و هیئت مدیره یا مدیران ارشد سازمانی تصمیم می گرفتند که چه کسی باید برای پست ارشد سازمانی انتخاب شود و عموما اینگونه تصمیمات نیز براساس حدس و گمان و نهایتا شهود افراد صورت می گرفت)رومجکو 8(. 5: اما اکنون نیز بحران رو به افزایش در مورد جانشینی رهبران آموزشی وجود دارد 5 به نقل از امجدزبردست 4( 835:.تغییرات سریع دنیای پیش رو توجه به ارتقای کیفی مدیران سطح )وینتیج و همکاران عالی سازمانها را ضرورتی راهبردی بخشیده است)فیشر و همکاران 8 58(. دنیای فرا روی سازمانها دنیای پرچالشی است. ضرورت دستیابی سازمان ها به سطوح باالتری از کیفیت و بهره وری ایجاب می کند که مدیران آینده سازمان ها به مراتب تواناتر مستعدتر وشایسته تر از مدیران فعلی باشند. زا های جانشین پروری طی زیبا ده سال اخیر تحول شگفت آور وقابل تحسینی داشته است)روتوال 5(. 7 این روتکامل برنامه مدیران ارشد سازمان ها دریافته اند که مدیران بااستعداد منبعی بسیار کمیاب هستند. آن ها همچنین به تجربه دریافته اند که اقدامات و برنامه های معطوف به آموزش و پرورش مدیران به نتایج بلند مدت مثبت در عملکرد سازمان ها منجر می شود همه این یافته های تجربی باعث شده است که امروزه برنامه های جانشین پروری بعنوان فرآیندی پویاتر و اساسی تر در مقایسه با گذشته مورد توجه قرار گیرد.جانشینی فرایندی است در هر سازمان که رفتن یا خارج شدن یک رهبر)مدیر(اداری و وارد شدن جانشین او را مشخص می سازد.چرخش و انتفال مدیران با توجه به سیاستهای اداری سازمان ها,نیز می تواند 2 به نقل از امجدزبردست 4(. 835: اما در حال حاضر برنامه ریزی جانشین پروری بخشی از این فرایند باشد)وایت و کوپر در خالء رخ نمی دهد و همچنین تنها محدود به نوشتن اسامی افراد در جداول جانشینی نیز نمی شود و اگر درصدد این هستیم که به رشاد ساازمانی دسات یابیام نیاز اسات تا برنامه ای جامع و فراگیر را تدوین کنیم.برنامه ریزی جانشین پروری باید جزئی از فرایند برنامه ریزی کلی باشد که به وسیله طرح استراتژیک آغاز می شود.از طرفی جهت اجرای آن به یک ارزیاابی از مناابع نیاز است که این منابع همان منابع انسانی سازمان هستند)کانتر 5-(. 52: 2 برنامه جانشین پروری یکی از این برنامه ها برای تأمین نیروهای مناسب برای مشاغل کلیدی سازمان است.برخی معتقدند بی توجهی به برنامه های تربیت جایگزین مدیران مانند بمب ساعتی مخربی است که یک دهه بعد منفجر خواهد شد.یکی از صاحب نظران در تعبیری برنامه های جانشین پروری را با بیمه عمر مقایسه کرده است که همه در مورد اهمیت و ضرورت آن اتفاق نظر دارند اما مایل نیستند در مورد آن تفکر جدی و اقدام عملی داشته باشند.مقوله جانشین پروری علی رغم اهمیت و ریشه تاریخی طوالنی خود در حوزه مدیریت در کشور ما به شکل یک نیاز جدی مورد بررسی قرار نگرفته است. به نظر می رسد اگر پیاده سازی و شناسایی و بررسی عوامل کلیدی موفقیت این برنامه توسعه سازمانی به شکل یک باره انجام گیرد مشکالتی را برای سازمان و موفقیت برنامه به همراه خواهد داشت. با این وجود باید توجه داشت انجام پروژه های عظیم و پیچیده بدون اتخاذ تدابیر الزم و عدم شناخت الزامات و بسترهای پیاده سازی و عوامل کلیدی در آن به زیانی جبران ناپذیر و شکستی اسااسی منجر می شود.بر این اساس باید در گام اول به شناخت عوامل کلیدی موفقیت پرداخت و این مهم دغدغه اساسی پژوهش حاضر است. موضوع شناسایی و پرورش استعدادها در ایران برای مدت کوتاهی است که مورد توجه تعداد اندکی از سازمانهای بزرگ قرار گرفته است.به طور مثال در میزگرد مراکز ارزیابی و مدیریت جانشین پروری که در سال 88 با حضور تعدادی از متخصصین این حوزه برگزار شد)تدبیر شماره 72 (اشاره شده است که شرکتهای تحت پوشش سازمان گسترش به تازگی Christie 2 Vintage and et al 3 Filser, Kraus & Märk, 4 Rothwell 5 White and Cooper 6 Contor 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 فعالیت هایی را در زمینه ارزیابی استعدادهای مدیریتی و پرورش آنها آغاز نموده اند در مطالعات داخلی گزارشی در زمینه چگونگی انجام و بررسی عوامل کلیدی جانشینی در شرکت های ایرانی مشاهده نشده است و که اغلب تحقیقات انجام گرفته شده در این حوزه بیشتر ناظر بر طراحی مدل شایستگی مدیران یا مربوط به پیشنهاد طراحی یک الگوی جانشین پروری بوده است)جاجرمیزاده و افاضلی به نقل از کرباسی 8(. 84: در پژوهش های خارجی محققانی چون دیویدسن وارل و چنگ )347( درباره تأثیر جانشین پروری مدیران روی برون داده های سازمانی مثل عملکرد )33( گست )325( 5 و هلمیچ 8 و تغییر جهت گیری استراتژیک تحقیق کرده اند.آن ها همچنین جانشین پروری مدیران را با بهبود عملکرد مرتبط دانستند. )327( و ترو )32( 4 جانشین پروری مدیران )347( کارول )37( 2 گلدنر 2 اما بعضی محققان مانند آلن پنین و لوتز 7 را باعاث تأثیر منفی بر عملکرد می دانند) حسینی و همکاران 7(. 83: دالتون و کسنر )33( رابطه بین عملکرد ضعیف و جانشینی خارجی را غیرخطی )32( فریدمن و سینگ 3 در 3 اندازه سازمان با منشأ جانشین )32( و پفیفر و مور دانستند.در تحقیقات تجربی وتئوریک دیگری رینگانوم ها )از لحاظ داخلی یا خارجی بودن( مرتبط دانسته شده است) حسینی و همکاران 8(. 83: استادلر 5 )5( عوامل کلیدی در مدیریتی جانشین پذیری مؤثر انجام دادند که در این تحقیق اینگونه آمده که مدیریت استعداد اجزای سیستم های حیاتی چندی را مانند برنامه ریزی نیروی انسانی استخدام توسعه شغلی مدیریت عملکرد و مدیریت جانشین پروری را ادغام می کند.یکپارچه سازی درست این اجزا برای نتیجه گیری هر چه بیشتر از پروسه مدیریت استعداد ضروری و حیاتی است. همچنین ایشان مدیریت جانشین پروری را به عنوان یک اصطالح می بیند که در برگیرنده موارد مرتبط با یک پروسه سیستماتیک برای تعیین نقش های حیاتی درون سازمان شناسایی و ارزیابی جانشینان احتمالی و آموزش مهارت های مناسب به آنها و تجربیات الزم برای نقشهای سازمانی حال و آینده است. نتایج پژوهش بیرنی )53( نشان داد قبل از اجرای جانشین پروری نیاز است به این الزامات توجه شود: درک نقش های کلیدی شناسایی الزامات نقش های کلیدی درک استعدادهای درون سازمان موافقت با استراتژی جانشینی بهسازی مداوم و آمادگی برای جانشین پروری)ابوالعالیی 2(. 82: کالادول )54: 8 5( در باررسای خااود در ماراکز داناشاگاهی برای تشاخیص 7 افاراد ناتوان به این نتیجه رسیدند که عناصر جانشین پروری ریشه در چهار فرایند سازمانی مرتبط به هم دارد: بهسازی رهبری برنامه ریزی تحول تسخیرو انتقال حافظه سازمانی و فنی و انتقال ارتباطات مهم. در سال 52 در شماره 58 نشریه چشم اندازهای جاری در تئوری اجتماع 2 جانشین پروری مدیریتی از مهمترین مسائل پیش روی هر سازمان معرفی می شود. در مارس 54 کارکنان ارشد مدارس محلی واقع در هایلی فاکس یک مدل برای مدیریت جانشینی ارائه دادند.این مدل بر مبنای فرایندهای مدیریت عملکرد قوی فرایندهای شفاف برای بهسازی و فرصت های شغلی و برنامه ریزی استراتژیک منابع انسانی که استراتژی های برنامه ریزی متنوع نیروی کار) حفظ و نگهداری استخدام ساختارهای سازمانی و غیره( را Davidson, worrel & cheng 2 Guest 3 Helmich 4 Allen, Panian & Lotz 5 Carol 6 Gouldner 7 Trow 8 Dalton & Kesner 9 Fridman & Singh Reinganum Pfeffer & Moore 2 Stadler 3 Caldwell 4 University Center for Excellence in Developmental Disabilities 5 Current Perspectives in Social Theory 2
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه در برداشت. با توجه به مبانی نظری و پیشینه موجود انجام پژوهشی در خصوص شناسایی عوامل کلیدی موفقیت بر جانشین پروری در یک سازمان ایرانی به منظور شناخت ویژگی ها و مشکالت احتمالی خاص شرایط سازمان های ایرانی بیشتر احساس می شود. روش تحقیق با توجه به متغیر مستقل این تحقیق که عوامل کلیدی موفقیت است و بر اساس مطالعات وسیع صورت گرفته شامل: تعیین خط مشی ارزیابی کاندیداها توسعه کاندیداها و ارزیابی اثربخشی جانشین پروری و با در نظر گرفتن متغیر وابسته این تحقیق که جانشین پروری مدیران مدارس منطقه 7 شهر تهران است اجرای آن طبقه ای تصادفی است. این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی- پیمایشی و روش جامعه آماری این تحقیق شامل تماامی مدارس منطاقه 7 شاهر تهران می باشد که تعداد آنها 82 مدرسه)مدارس دولتی و غیر دولتی( است که در هر مدرسه یک نفر )مدیر یا معاون/سرپرست( به پرسشنامه پاسخ داده است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران با فرض حداکثر )P و Q برابر /2( استفاده شده است به شرح زیر : n = N t 2 s 2 N d 2 +t 2 s 2 = 368 (.96) 2 (.25) 368 (.7) 2 +(.96) 2 (.25) =29 بر اساس نتیجه فرمول کوکران از حجم کل جامعه آماری تعداد 53 مدرسه نمونه برآورد شده است.با توجه به جامعه آماری )مدیران مدارس منطقه 7 آموزش و پرورش( روش نمونه گیری طبقه ای-تصادفی مناسب است. دلیل استفاده از روش طبقه ای این است که بر اساس مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش)ابتدایی دوره اول دبیرستان و دوره دوم دبیرستان( مدیران سهم درصدی در نمونه حفظ شود. از 82 مدرسه در جامعه آماری تحقیق فوق 25 مدرسه دولتی و غیر دولتی در مقطع ابتدایی 2 مدرسه دولتی و غیر دولتی در مقطع دوره اول دبیرستان و مدرسه دولتی و غیر دولتی در مقطع دوره دوم دبیرستان فعالیت دارند.که ازاین تعداد 53 مدرسه به عنوان نمونه انتخاب گردید 27 مدرسه از مقطع ابتدایی 7 مدرسه از مقطع دوره اول متوسطه و 57 مدرسه از مقطع دوره دوم متوسطه به طور تصادفی انتخاب شد. روش و ابزار گردآوری دادهها روش گردآوری داده ها در این تحقیق به صورت کتابخانه ای و پرسشنامه نگرش سنج استاندارد کیم )52( بوده است. بخش عمومی پرسشنامه این تحقیق شامل سؤال هایی مربوط به جنسیت سن میزان تحصیالت سابقه خدمت و مقطع و پست سازمانی و وضعیت تأهل می باشد و در بخش دوم سؤال هایی مربوط به شاخص های عوامل کلیدی موفقیت بر جانشین پروری است که شامل 85 گویه و دارای 7 مؤلفه )تعیین خط مشی ارزیابی کاندیداها توسعه کاندیداها و ارزیابی اثربخشی( می باشد. که هر مؤلفه دارای 5 کلیدی( ب عد است. مؤلفه تعیین خط مشی با ابعاد)تعهد مدیران ارشد شناسایی پست های مؤلفه ارزیابی کاندیداها با ابعاد)تعیین شایستگی های مورد نیاز پست های کلیدی )شرایط احراز( شناسایی کاندیداها( مؤلفه توسعه کاندیداها با ابعاد)روشهای خارج از محیط کار روش های ضمن خدمت( مؤلفه ارزیابی اثربخشی با ابعاد)فرآیند نتیجه(. پرسشنامه این تحقیق دارای 85 سؤال است که هرسؤال 2 گزینه دارد که نشان دهنده تأثیر کم خیلی کم متوسط زیاد خیلی زیاد عوامل کلیدی موفقایت بر جانشین پروری است وبه ترتایب نماره ای از تا 2 به آناها تعالق میگیرد. آمار به دست آمده از واحد کارشناسی مقطع ابتدایی)سرکار خانم امیرآبادی( وکارشناسی متوسطه) آقای سعید امیری( می باشد. 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 در این تحقیق سعی شد تا به طرق مختلف اعتبار درونی پرسشنامه تا حدقابل قبولی افزایش یابد. این پرسشنامه دارای روایی محتوایی است زیرا طراحی سؤال های آن بر مبنای مدل مفهومی و زیر نظر متخصصان امر مورد بررسی قرار گرفته و روایی آن تأیید شده است.الگوی تحقیق و شاخص هایی که برای هر مؤلفه الزم به نظر می رسید با اساتید و کارشناسان و خبرگان مورد بحث قرار گرفته و اصالحات الزم به عمل آمد. برای پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد.به این صورت که تعداد 8 پرسشنامه برای بررسی اجمالی به تعدادی از نمونه های آماری به طور آزمایشی داده و از آنان خواسته شد تا همه ابهامات و نقاط ضعف پرسشنامه را با توجه به هدف تحقیق مشخص نمایند و از این طریق بسیاری از ابهامات رفع گردید و ضریب محاسبه شده / 32 است. مؤلفه های فرعی تعهد مدیران شناسایی مشاغل کلیدی تعیین شایستگی های مورد نیاز شناسایی کاندیداها روش های خارج از محیط کار روش های ضمن خدمت فرایند نتیجه کل پرسشنامه جدول 6: مقدار آلفای كرونباخ پرسشنامه تحقیق مقدار آلفا /327 مؤلفه های اصلی تعیین خط مشی مقدار آلفا /355 /38 /354 ارزیابی کاندیداها /3 /2 /42 توسعه کاندیداها /7 /424 /3 ارزیابی اثر بخشی /358 /32 /357 یافته های پژوهش استفاده شد نتایج آزمون نشان می دهد z برای تعیین نوع آزمون آماری الزم است از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف حاصل از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف در همه متغیر ها میزان p-value از 2 صدم کوچکتر است بنابراین فرضیه صفر مبنی بر نرمال بودن داده ها رد می شود چنانچه داده ها از توزیع نرمال تبعیت نکنند آزمون آماری ناپارامتریک و اگر تبعیت کنند آزمون آماری پارامتریک می باشد و در تحقیق حاضر با توجه به عدم تبعیت آزمون ها ناپارامتریک است. در نتیجه برای پاسخ به سؤال ها از آماره ( خی دو تک متغیره و فریدمن( استفاده گردید. سوال اصلی: عوامل كلیدی موفقیت تا چه میزان بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش منطقه 4 شهر تهران تأثیر دارد جدول 2 : رتبه بندی عوامل كلیدی موفقیت بر جانشین پروری مدیران مدارس عوامل کلیدی موفقیت تعیین خط مشی ارزیابی کاندیداها توسعه کاندیداها ارزیابی اثربخشی جانشین پروری میانگین رتبه ای /25 8 /7 5 /4 5 /38 ℵ = 89.52 df = 3 p value =.. Kolmogorov Smirnov 4
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه نتایج آزمون فریدمن در جدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )3/25( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود. با توجه به رتبه های عوامل کلیدی موفقیت می توان برآورد کرد از بین مؤلفه های مربوطه ارزیابی کاندیداها دارای باالترین رتبه و تعیین خط مشی دارای کمترین رتبه است و با توجه به اولویت تأثیر عوامل کلیدی موفقیت می توان گفت ارزیابی کاندیداها دارای باالترین رتبه سپس ارزیابی اثربخشی جانشین پروری توسعه کاندیداها و در انتها تعیین خط مشی قرار دارد. سوال اول: تعیین خط مشی تا چه میزان بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش منطقه 4 شهر تهران تأثیر دارد جدول) 2 ( آزمون خی دو مربوط به تأثیر تعیین خط مشی در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران مقیاس متوسط زیاد خیلی زیاد مجموع درصد /3 22 / 88 /8 فراوانی مشاهده شده 7 45 78 فراوانی مورد انتظار - 53/ 53 / 78 / 78 / 78 / 53 / ℵ = 39.2 df = 2 p value =. نتایج آزمون خی دو در جدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )83/5( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود به عبارتی بین فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار در مقیاس متوسط و خیلی زیاد تفاوت زیادی مشاهده می شود به این صورت که 22/ درصد افراد نمونه یعنی 45 نفر این تأثیر را زیاد و /3 درصد یعنی 7 نفر این تأثیر را متوسط برآورد کرده اند در نتیجه می توان گفت تعیین خط مشی در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش تأثیر بسیار زیادی دارد. جدول 3 : رتبه بندی مؤلفه ای سنجش تعیین خط مشی تعیین خط مشی میانگین رتبه ای /8 /4 تعهد مدیران ارشد سیستم مدیریت جانشین پروری شناسایی پست های کلیدی ℵ = 88.6 df = p value =. نتایج آزمون فریدمن در جدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )/2( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود. با توجه به رتبه های مؤلفه سنجش تعیاین خط ماشی می تاوان بارآورد کرد از بیان مؤلفه های مربوطه شناسایی پست های کلیدی دارای رتبه باالتری نسبت به تعهد مدیران ارشد سیستم مدیریت جانشین پروری می باشد. سوال دوم: ارزیابی كاندیداها تا چه میزان بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش منطقه 4 شهر تهران تأثیر دارد جدول 4 : آزمون خی دو مربوط به تأثیر ارزیابی كاندیداها در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران مقیاس متوسط زیاد خیلی زیاد مجموع درصد فراوانی مشاهده شده 4 2 2 2 /7 7 /4 / فراوانی مورد انتظار - 82/ - 84/ 48 / 78 / 78 / 78 / 53 / ℵ = 85.9 df = 2 p value =.
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 نتایج آزمون خی دو در فوق نشان میدهد میزان خی دو )2/3( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود به عبارتی بین فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار در مقیاس متوسط و خیلی زیاد تفاوت زیادی مشاهده می شود به این صورت که درصد افراد نمونه یعنی 2 نفر این تأثیر را بسیار زیاد و 2/7 درصد یعنی 4 نفر این تأثیر را متوسط برآورد کرده اند در نتیجه می توان گفت ارزیابی کاندیداها در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش تأثیر بسیار زیادی دارد. جدول 8 : رتبه بندی مؤلفه ای سنجش ارزیابی كاندیداها ارزیابی کاندیداها میانگین رتبه ای /24 /78 تعیین شایستگی مورد نیاز پست های کلیدی)شرایط احراز( شناسایی کاندیداها ℵ = 3.65 df = p value =. نتایج آزمون فریدمن در جدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )8/22( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود. با توجه به رتبه های مؤلفه سنجش ارزیابی کاندیداها در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران آموزش و پرورش می توان برآورد کرد از بین مؤلفه های مربوطه تعیین شایستگی مورد نیاز پست های کلیدی)شرایط احراز( نسبت به شناسایی کاندیداها دارای رتبه باالتری می باشد. سوال سوم: توسعه كاندیداها تا چه میزان بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش منطقه 4 شهر تهران تأثیر دارد جدول : آزمون خی دو مربوط به تأثیر توسعه كاندیداها در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران مقیاس متوسط زیاد خیلی زیاد مجموع درصد 2 /7 53 /2 22 / فراوانی مشاهده شده 4 8 7 فراوانی مورد انتظار - 82/ - 2/ 7 / 78 / 78 / 78 / 53 / p value =. ℵ = 69.8 df = 2 نتایج آزمون خی دو در جدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )23/( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود به عبارتی بین فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار در مقیاس متوسط و خیلی زیاد تفاوت زیادی مشاهده می شود به این صورت که 22/ درصد افراد نمونه یعنی 7 نفر این تأثیر را بسیار زیاد و 2/7 درصد یعنی 4 نفر این تأثیر را متوسط برآورد کرده اند در نتیجه می توان گفت توسعه کاندیداها در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش تأثیر بسیار زیادی دارد. جدول 7 : رتبه بندی مؤلفه ای سنجش توسعه كاندیداها توسعه کاندیداها روش های خارج از محیط کار روش های ضمن خدمت میانگین رتبه ای /54 /48 ℵ = 32.73 df = p value =. 3
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه نتایج آزمون فریدمن در جدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )85/48( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود. با توجه به رتبه های مؤلفه سنجش توسعه کاندیداها در سیستم مدیریت جانشین پروری مدیران آموزش و پرورش می توان برآورد کرد از بین مؤلفه های مربوطه روش های ضمن خدمت نسبت به روش های خارج از محیط کار دارای رتبه باالتری می باشد. سوال چهارم: ارزیابی اثربخشی تا چه میزان بر جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش منطقه 4 شهر تهران تأثیر دارد جدول 5 : آزمون خی دو مربوط به تأثیر ارزیابی اثر بخشی جانشین پروری مدیران مقیاس درصد فراوانی مشاهده شده فراوانی مورد انتظار - 84/ 78 / 2 متوسط 7 /4 8 / 78 / 72 زیاد 82 /4 87 / 78 / 44 خیلی زیاد 23 4/ 53 مجموع / ℵ = 58.93 df = 2 p value =. نتایج آزمون خی دو در جدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )2/38( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود به عبارتی بین فراوانی مشاهده شده و مورد انتظار در مقیاس متوسط و خیلی زیاد تفاوت زیادی مشاهده می شود به این صورت که 23/4 درصد افراد نمونه یعنی 44 نفر این تأثیر را بسیار زیاد و 7/4 درصد یعنی 2 نفر این تأثیر را متوسط برآورد کرده اند در نتیجه می توان گفت ارزیابی اثر بخشی جانشین پروری مدیران مدارس آموزش و پرورش تأثیر بسیار زیادی دارد. جدول 3 : رتبه بندی مؤلفه ای ارزیابی اثربخشی جانشین پروری مدیران ارزیابی اثر بخشی فرایند نتیجه میانگین رتبه ای /7 /2 ℵ = 8.2 df = p value =. نتایج آزمون فریدمن درجدول فوق نشان می دهد میزان خی دو )/5( در سطح آلفای %2 معنادار است و فرض صفر رد می شود. با توجه به رتبه های مؤلفه سنجش ارزیابی اثر بخشی جانشین پروری مدیران آموزش و پرورش می توان برآورد کرد از بین مؤلفه های مربوطه نتیجه نسبت به فرایند دارای رتبه باالتری می باشد. نتیجه گیری نتایج بررسی سؤال های تحقیق نیز که مربوط به ابعاد مؤلفه های عوامل کلیدی موفقیت بر جانشین پروری )تعیین خط مشی ارزیابی کاندیداها توسعه کاندیداها و ارزیابی اثربخشی( بود نشان داد که تمامی مؤلفههای فوق بر جانشین پروری تأثیر دارد به این صورت که نه رابطه معناداری بین مؤلفه های مربوط به عوامل کلیدی موفقیت و جانشین پروری وجود دارد بلکه امکان رتبه بندی متغیر مستقل از این مؤلفه ها امکان پذیر می باشد.رتبه بندی به دست آمده برای مؤلفه های فوق نشان داد که از بین مولفه های مربوطه ارزیابی کاندید ها دارای باالترین رتبه و تعیین خط مشی دارای کمترین رتبه است و 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 با توجه به اولویت تأثیر عوامل کلیدی موفقیت می توان گفت ارزیابی کاندیداها دارای باالترین رتبه سپس ارزیابی سیستم مدیریت جانشین پروری توسعه کاندیدها و در انتها تعیین خط مشی قرار دارد. یافته های مربوطز به سوال اول راشدمندی) 84 ( سبک رو) 8 ( تحقیق هادیزاده حاضر با یافته های مطالعات ابراهیم پور) 84 ( مقدم و سلطانی) 83 ( تروپیانو )57( هوانگ )5( کرباسی) 84 ( پیتر و رازو) 52 ( کولینز و کولینز )54( در ب عد اهمیت تعهد مدیران برای اجرای طرح مدیریت جانشین پروری کارنازا )35( کارکنان ارشد مدارس محلی واقع در هایلی فاکس )54( بیرنی) 53 ( استادلر) 5 ( در ب عدشناسایی مشاغل کلیدی همسو می باشد. یافته های مربوط به سوال دوم تحقیق حاضر بایافته های مطالعات کرباسی) 84 ( راشدمندی) 84 ( عیدی و دیانتی) 84 ( جعفری )84( هادیزاده مقدم و سلطانی) 83 ( خدمات پستی ایاالت متحده چاپمن) 327 ( وانگ و همکاران) 57 ( بروکز) 52 ( کیم )52( کولینزوکولینز )54( هلتون وجکسون) 54 ( کاراندول )53( در ب عد تعیین شایستگی های مورد نیاز در سطح مدیریت)شرایط احراز( و ارشناسایی کاندیداها همسو می باشد. یافته های مربوط به سوال سوم تحقیق حاضر با یافته های مطالعات کرباسی) 84 ( هادیزاده مقدم و سلطانی) 83 ( چاپمن )327( م تز) 33 ( خدمات پستی ایاالت متحده مک پرسون) 53 ( در ب عد روش های خارج از محیر کار و ضمن خدمت برای توسعه کاندیداها همسو می باشد. یافته های مربوط به سوال چهارم تحقیق حاضر با یافته های مطالعات هادیزاده مقدم و سلطانی) 83 ( کارکنان ارشد مدارس محلی واقع در هایلی فاکس) 54 ( ویلیام و راثول) 5 ( در ب عد ارزیابی اثر بخشی سیستم مدیریت جانشین پروری همسو می باشد. همگی این محققان به نقش و اهمیت عوامل کلیدی موفقیت بر جانشین پروری تأکید دارند و معتقدند که بین عوامل کلیدی موفقیت و جانشین پروری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. با توجه به نتایج بدست آمده پیشنهاد می شود: مؤلفه اول: تعیین خط مشی: موانعی که سبب پیاده سازی مدیریت جانشین پروری شده توسط مدیران ارشد ارزیابی گردد برنامه مدیریت جانشین پروری با برنامه استراتژیک آموزش و پرورش منطبق گردد جلساتی برای آشنایی با نظام مدیریت جانشین پروری در آموزش و پرورش برگزارگردد مدیران ارشد در حل مشکالت طرح مدیریت جانشین پروری گرایش و همکاری الزم را داشته باشند وظایف مهم درمنصب های مدیریتی و معاونتی مدارس آموزش و پرورش شناسایی گردد مؤلفه دوم: ارزیابی كاندیداها: دانش مهارت ها شایستگی ها رفتارهای شغلی مورد نیاز در سطح مدیریت مدارس آموزش و پرورش شناسایی گردد عملکرد فردی خصوصیات شخصیتی تحصیالت افراد تجربیات شغلی برای انتخاب مدیران مدارس آموزش و پرورش ارزیابی گردد مؤلفه سوم: توسعه كاندیداها: استفاده از روش های متنوع توسعه:روش سخنرانی که یکی از روش های توسعه است که نمی تواند افراد را در ب عدهای مختلف پرورش دهد و استفاده بیش از اندازه از این روش و کنار گذاشتن دیگر روش ها موجب می شود که بین تئوری وعمل در کار افراد فاصله افتاده و آموزش چندان سودمند نباشد. 5
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه گردش شغلی مناسب برای کارآموزان این طرح باعث می شود که آنها وظیفه های مختلف مدیریتی را یاد بگیرند و آگاهای های مدیریتی خود را افزایش دهند. بر مربیگری به عنوان یکی از مهمترین روش های توسعه برای جانشینی و آموزش مدیران بیشتر تأکید شود. از تمرینات شبیه سازی شده در مشاغل مدیریتی استفاده شود)ایفای نقش(. مؤلفه چهارم: ارزیابی اثربخشی: بازخورد مناسب از عملکرد و نتایج نظام مدیریت جانشین پروری به مدیران و کارکنان داده شود به ارزیابی برنامه در طول پیاده سازی فرایند های مربوط به جانشین پروری و ارائه بازخورد و انجام اصطالحات بیشتر توجه گردد. در این خصوص به پژوهشگران آتی پیشنهاد می شود : تأثیر عواملی مثل مدلهای شایستگی سازمان های یادگیرنده یا مراکز ارزیابی بر موفقیت جانشین پروری بررسی شود. همچنین تحقیقات مختلفی در زمینه مزایای برنامه ریزی جانشین پروری در خارج از کشورمان انجام شده است.لزوم انجام چنین تحقیقاتی در کشور ما نیز احساس می شود تا مزایای برنامه از لحاظ فرهنگی نیز مورد سنجش قرار گیرد. از سوس دگر تحقیقاتی در زمینه آسیب شاناسی نظام جانشاین پروری در سازمانهای ایرانی به ویژه در آموزش و پرورش می تواند اجرا شود تا مشکالت و چالش های پیش روی این نظام به طور دقیق و عمیق مورد بررسی قرار گیرد. منابع..5.8 امجدزبردست محمد.) 835 (.»چالش برنامهریزی و مدیریت جانشین در ادارات آموزش و پرورش استان کردستان«.رفتار سازمانی در آموزش وپرورش سال اول شماره دوم حسینی راحله وحسن زاده دکتر حمیدرضا و امیری حدیث.) 83 (.»نظام جانشین پروری مدیریتی«انتشارات جهاد دانشگاهی استان کرمان چاپ اول 32.7.2 عیدی اکبر دیانتی محمد.) 84 (.»مراکز ارزیابی روش نوین جانشین پروری«ماهنامه تدبیر سال نوزدهم شماره کرباسی نغمه السادات.) 84 (. «امکان سنجی پیاده سازی برنامه جانشین پروری در شرکت فناوری موج خاور«. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده تحصیالت تکمیلی مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف کرباسی نغمه السادات علوی سید بابک.) 83 (.»مالحظات طراحی و پیاده سازی اثربخش نظام جانشین پروری در یک شرکت با رسمیت پایین و کارکنان دانش محور«.فصلنامه علوم مدیریت ایران سال ششم شماره 55 6. Caldwell. A.C. (27), Elements of Effective succession planning: A working Paper for the UCEDDs Silver Spring, MD : Association of University Centers on Disabilities, P.2 7. Christie.D.(25).Learning to Grow our own :A study of succession planning at Douglas collage,dissertation submitted to Royal Roads University (Canada):pp.- 8. Collins, Sandra K. & Collins, Kevin S.(27). Succession Planning and Leadership Development: Critical Business Strategies for Healthcare Organizations, Radiology Management, P. 7 9. Contor, P.(25). Succession Planning, Often Requested, Rarely Delivered, Business Journal, January/February:-. Crandall, D Alesandra H.(29). Fed Ex Ground retools its succession planning and development processes to deliver business results,global Business and Organizational Excellence, Vol.2 No.3 p.33. Carnazza, Joseph.(982). Succession replacement planning : program and practices 2. Friedman, S. D., & Singh, H. (989). CEO succession and stockholder reaction: The influence of organizational context and event content. Academy of Management Journal, 32(4), 78-744. 55
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 3. Filser, M., Kraus, S., & Märk, S. (23). Psychological aspects of succession in family business management. Management Research Review, 36(3), 256-277. 4. Kesner, I. F., & Dalton, D. R. (994). Top management turnover and CEO succession: An investigation of the effects of turnover on performance. Journal of Management Studies, 3(5), 7-73. 5. Helton,Kimberly A & Jackson,Robeti D.(27).Navigating Pennsylvania s Dynamic Workforce:Successon planning in a complex Enviroment,Public Personal Management.Vol.36.No.4.PP.334-347 6. Helmich, D. L. (974). Organizational growth and succession patterns.academy of Management Journal, 7(4), 77-775. 7. Huang, Tung-chun.(2). Succession Management Systems and Human Resource Outcomes, International Journal of Manpower, Vol.22 No.8 PP.736-747 8. Romejko, M.A. (28). Key charachteristics of succession planning program at a government research center, A dissertation for the degree of doctor of education in organizational leadership, United State, Pepperdine University. 9. Rothwell, W. J. (2). Effective succession planning: Ensuring leadership continuity and building talent from within. AMACOM Div American Mgmt Assn. 2. Stadler, K. (2). Talent reviews: the key to effective succession management.business Strategy Series, 2(5), 264-27. 2. Davidson, W. N., Worrell, D. L., & Cheng, L. (99). Key Executive Succession and Stockholder Wealth: The Influence of Successorys Origin, Position, and Age. Journal of Management, 6(3), 647-664. 58
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 57
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح سید عبدالرضا حسینی کارشناس ارشد مدیریت صنعتی hosseini.2@gmail.com چكیده عصر امروز عصر تغییرات پرشتاب و عدم اطمینان نسبت به آینده و نبود اطالعات دردسترس کافی جهت تصمیم گیری برای مدیران است. تغییراتی که اگر سازمان خود را با آن همراه نسازد چه بسا سازمان را به ورطه نابودی بکشاند. مدیریت منابع انسانی برای مدیریت دانش بستری فراهم میکند که درآن کسب اطالعات و دانش و به اشتراک گذاشتن آن درسرتاسر سازمان نهادینه می شود و نیز در دنیای امروزی می کوشد که آموزش و توسعه کارکنان بهبود سازمانی و مسیر پیشرفت شغلی را درهم آمیزد تا افراد گروهها وسازمانها به شیوه ای اثربخش رشد کنند. دراین مقاله سعی برآن است که به بررسی موضوعات مرتبط بامدیریت منابع انسانی و نیز تعاریف وظایف اهداف و مدلهای مدیریت منابع انسانی درنیروهای مسلح پرداخته شود. كلمات كلیدی : مدیریت منابع انسانی مدل های منابع انسانی نیروهای مسلح مقدمه انسان ها از گذشته های دور برای ادامه چرخه حیات و کنار آمدن با پدیده ها مبادرت به تأسیس و گسترش سازمان های مختلفی کرده اند تا از طریق آنها بتوانند اهداف و نیازهای خود را محقق سازند. با وجود پیشرفت های عظیم دوره اخیر در عرصه های مختلف انسان ها همچنان عناصر اصلی سازمان را تشکیل می دهند به طوری که موفقیت سازمان ها در نیل به اهدافشان وابسته به نحوه نگرش آن ها به انسان و چگونگی بکارگیری نیروهای انسانی است. اهمیت و حساسیت ایجاد مدیریت منابع انسانی آن را به عنوان یک دانش مطرح می سازد. اما شایان ذکراست عالوه بر قبول اطالق دانش برای مدیریت این منابع باید آن را هنر و مهارت نیز دانست. منظور از مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح سیاست ها و اقدامات موردنیاز برای اجرای بخشی از وظیفه مدیریت استراتژیک است که به جنبه هایی ازفعالیت کارکنان بویژه برای کارمندیابی آموزش ارزیابی عملکرد دادن پاداش وایجاد محیطی سالم و منصفانه برای کارکنان بستگی دارد. مدیریت امور کارکنان حوزه ای است که به اندازه کل حوزه مدیریت قدمت دارد اما به طور طبیعی دستخوش تغییر و تکامل شده است. نقطه عطف این تغییر و تکامل جایی است که به جای مدیریت کارکنان مدیریت منابع انسانی مطرح می شود. مدیریت منابع انسانی عالوه بر دارا بودن مبانی و مفاهیم مدیریت کارکنان رویکردهای کلی تر و جدیدتری را در مدیریت نیروی انسانی در نظر میگیرد. از آنجا که یکی از مهمترین ارکان هرسازمانی سرمایه های انسانی آن سازمان است هدف ازاین مقاله بررسی مدیریت منابع انسانی و موضوعات پیرامون آن در نیروهای مسلح است. 52
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه اهمیت وضرورت تحقیق به واسطه تغییرات محیطی در منطقه و سطح بین المللی نقش واحد منابع انسانی در نیروهای مسلح و سازمان های نظامی باید تغییرکند. زمانی واحدهای منابع انسانی به عنوان عوامل مکانیکی در نظر گرفته می شدند که سازمان ها را در زمینه های استخدام اخراج واحتماال آموزش کارکنان یاری می رساندند یعنی واحد منابع انسانی یک الزام اداری یا شاید اندکی فراتر ازاین مقوله تلقی می شد. درطول 5 سال گذشته اهمیت نیروی کار منعطف بسیار ماهر وخوب برانگیخته شده آشکار شده است. در واقع عصر امروز عصر تغییرات سریع و عدم اطمینان نسبت به آینده و نبود اطالعات دردسترس کافی جهت اتخاذ تصمیم توسط مدیران است. تغییراتی که اگر سازمان خود را با آن همراه نسازد چه بسا سازمان را به سوی نابودی می کشاند. )جزئی 84( از این رو یک سازمان نظامی باید تنها یک ویژگی ثابت داشته باشد : تغییر و تطبیق مداوم. ساختن محیطی یادگیرنده و افزایش شایستگی و قابلیت منابع انسانی الزمه ایجاد هرسازمان نظامی است که فرماندهان عالی رتبه و ارشد نظامی و خود کارکنان هر لحظه به دنبال یافتن اطالع از نیاز برای تغییر کسب اطالعات و دانش الزم رصد و پایش تحوالت منطقه ای ارائه ایده مناسب و به کارگیری آن ایده در عمل برای تطبیق دادن خود و سازمان با تغییرات ایجاد شده در محیط خارجی است. مدیریت منابع انسانی برای مدیریت دانش بستری فراهم می کند که در آن کسب اطالعات و دانش و به اشتراک گذاشتن آن در سرتاسر سازمان نهادینه می شود و زمینه را برای پیشرفت سازمان و مدیریت هر چه بهتر منابع انسانی را نیز فراهم می سازد. تعاریف مدیریت منابع انسانی مدیریت منابع انسانی معطوف به سیاست ها اقدامات و سیستم هایی است که رفتار طرز فکر وعملکرد کارکنان را تحت تأثیر قرار می دهند. مدیریت منابع انسانی عبارت است از رویکردی استراتژیک به جذب توسعه مدیریت ایجاد انگیزش و دستیابی به تعهد منابع کلیدی سازمان یعنی افرادی که در آن یا برای آن کار می کنند) 993, )Armstrong. مدیریت منابع انسانی فرآیندی شامل چهار وظیفه جذب توسعه ایجاد انگیزش و نگهداشت منابع انسانی است. مقصود از مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح سیاست ها و اقدامات موردنیاز برای اجرای بخشی از وظیفه مدیریت استراتژیک است که با جنبه هایی از فعالیت کارکنان بستگی دارد. فعالیتهایی از جمله کارمندیابی آموزش دادن به کارکنان ارزیابی عملکرد دادن پاداش و ایجاد محیطی سالم و منصفانه برای کارکنان سازمان. این سیاست ها و اقدامات در برگیرنده موارد ذیل می باشد :..5.8.7.2.2.4..3. تجزیه وتحلیل شغل )تعیین ماهیت شغل هریک ازکارکنان( برنامه ریزی منابع انسانی و کارمندیابی گزینش داوطلبان واجدالشرایط توجیه و برگزاری دوره های آموزشی برای کارکنان جدیدالورود مدیریت حقوق و دستمزد)جبران خدمت کارکنان( ایجاد انگیزه و مزایا ارزیابی عملکرد برقراری ارتباط با کارکنان توسعه نیروی انسانی متعهد نمودن کارکنان به سازمان )گری 8( 52
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 مدیریت منابع انسانی و مدیریت كاركنان درنیروهای مسلح برای سالهای متمادی اجرای وظایف انتخاب آموزش و جبران خدمت کارکنان وظایف اصلی حوزه ای به نام مدیریت کارکنان بود. این وظایف بدون توجه به اینکه چگونه به یکدیگر مرتبط هستند انجام می شدند. اما اکنون حوزه ای به نام مدیریت منابع انسانی مطرح شده است. مدیریت منابع انسانی آنطور که در حال حاضر درک می شود به جای رد یا حذف تعمیمی از نیازمندی های سنتی اداره اثربخش کارکنان است. در این حوزه درک مناسبی از رفتار بشری ومهارت استفاده از این درک و بینش نیاز است. هم چنین داشتن دانش و درک از وظایف مختلف کارکنان و آگاهی از شرایط محیطی ضروری است.,988( al )Sherman,et مدیریت منابع انسانی در دهه 3 میالدی ظهور کرد و توسط طرفداران آن به عنوان فصل جدیدی در مدیریت نیروی انسانی تکامل یافت. اکنون این توافق وجود دارد که مدیریت منابع انسانی جایگزین مدیریت کارکنان نمی شود بلکه به فرآیندهای مدیریت کارکنان از منظر متفاوتی می نگرد. همچنین فلسفه های اصلی آن تا حد قابل مالحظه ای متفاوت از مفاهیم سنتی مدیریت کارکنان است. با این همه برخی از رویکردهای خاص مدیریت کارکنان و روابط کارکنان می توانند تحت عنوان رویکردهای مدیریت منابع انسانی توصیف شوند زیرا در راستای فلسفه اساسی مدیریت منابع انسانی هستند. )Armstrong,993( مدیریت منابع انسانی رویکردی جامع به مدیریت استراتژیک منابع کلیدی سازمان یعنی نیروی انسانی است. مدیریت منابع انسانی نه تنها رویکردی از روی سودآوری به مدیریت کارکنان است بلکه رویکردی ویژه به روابط کارکنان با تأکید بر تعهد و دو طرفه بودن ارتباط دارد. عملکرد مطلوب واحدهای نظامی و کل نیروهای مسلح به این امر بستگی دارد که اقدامات منابع انسانی به بهترین وجه انجام شده رضایت کارکنان افسران و فرماندهان نظامی حاصل شود نوآوری ها و خالقیت باعث بهره وری بیشتر گردد و درنهایت موفقیت و اعتبار سازمان را به ارمغان آورد. برخالف بسیاری از سازمان های انتفاعی که می توانند با استفاده از فناوری و مکانیزه کردن بسیاری از فعالیت ها نیروی کار خود را کاهش دهند سازمان های نظامی بیشتر بر شایستگی تخصص تعهد و عملکرد کارکنانشان مبتنی هستند. در بخش نظامی فعالیت ها تا حد زیادی توسط قوانین مقررات آئین نامه و دستورالعمل محدود می شوند. تصمیم گیری ها براساس اسناد باالدستی وتحت تأثیر نفوذهای بعضا سیاسی و غیر رسمی قرار می گیرند هدف ها سیاسی و به عبارتی چندگانه هستند و صرفا منافع را مالک قرار نمی دهند وبرپایه آرمان های انقالب اسالمی و دکترین دفاعی تنظیم می شوند و این اهداف و مأموریت های محوله خاص و انحصاری می باشند. در بسیاری از کشورها حرکت هایی درجهت اصالح مدیریت منابع انسانی در بخش های نظامی صورت پذیرفته است و پیشنهاد شده است به جای انحصار در قوانین مقررات خط مشی ها و رویه ها برنقش مدیریت منابع انسانی به عنوان شریک استراتژیک تأکید شود. برای مثال پرداخت ها بیشتر براساس سابقه کار ونه با توجه به شایستگی صورت می پذیرد. ( Budhwar,( 2 دربخش نظامی دربسیاری از موارد واحد منابع انسانی بیشتر وقت خود را صرف اطمینان حاصل کردن از اجرای قوانین و مقررات می کند. پایه واساس مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح مفهوم شایسته ساالری است. نظام شایستگی را می توان با استفاده از دو مدل تبیین کرد. مدل اول دارای رویکرد گذشته نگر است و براساس آن شایستگی برحسب موفقیت های گذشته فرد تعریف می شود. مدل دوم دارای رویکردی آینده نگر است و بر اساس آن فردی برای انجام یک شغل مناسبتر است که به نحو کارآمدتری از جایگاه و امکانات استفاده نماید. )2, al )Selden et در سازمان های نظامی طبق شایسته ساالری مبنای استخدام تجربه و تخصص و تعهد است و رابطه دراین بین حتی االمکان نقشی ندارد. در پس از استخدام نیز کارکنان نظامی برای کسب توانایی الزم برای کار مستلزم گذراندن دوره های آموزشی از پیش تعیین شده ای هستند و 54
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه جبران خدمات و ترفیع افراد براساس شایستگی مرتبط با شغل و ترفیعات ساالنه قانونی براساس مؤلفه های ارزشی صورت می پذیرد.. فلسفه مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح با توجه به دالیل زیر مدیریت منابع انسانی در سازمان های نظامی دارای اهمیت و نقش قابل توجهی می باشد و مدیریت اثربخش آن کلید موفقیت سازمان است. اگر سیاست ها و رویه های مربوط به کارکنان افسران و فرماندهان سازمان با همدیگر تطابق داشته و سهم قابل مالحظه است..5.8 ای در دستیابی به اهداف سازمان و برنامه های استراتژیک داشته باشند دستیابی به موفقیت سازمانی محتمل تر فرهنگ و ارزش های کلی با توجه به اسناد باالدستی شرایط سازمانی و رفتار مدیریتی که از آن فرهنگ نشأت می گیرد تأثیر زیادی بر دستیابی به تعالی مطلوب می گذارد. چنین فرهنگی نیازمند مدیریت شدن است بدین معنی که باید تالشی مستمر برای ایجاد پذیرش و انجام آنها صرف شود. دستیابی به یکپارچگی نیازمند تالش مستمر است. منظور از یکپارچگی این است که تمام اعضای سازمان با داشتن حسی از مقصود مشترک با یکدیگر کار کنند. رویكردهای مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح دو رویکرد کلی در مدیریت منابع انسانی وجود دارد : رویکرد سخت و رویکرد نرم رویكرد سخت : به کارکنان افسران و فرماندهان نظامی مانند دیگر منابع نگریسته می شود و باید معادله ورودی - خروجی برقرار شود و به صورت کارآمد اداره شوند. این نگاه بیشتر در ارتشهای غیر مکتبی و فاقد ایدئولوژیهای موحدانه و اعتقادات قوی جریان دارد. یعنی نگاهی صرفا مادی و ماشینی در آنها جریان دارد. رویكرد نرم : بیشتر به این حقیقت توجه دارد که نمی توان با کارکنان مانند دیگر منابع رفتار کرد زیرا برخالف دیگر منابع منابع انسانی دارای فکر تعقل و باورهای خاص خود می باشند و عکس العمل نشان می دهند. در این رویکرد بر استراتژی هایی برای دستیابی به تعهد از طریق آگاه ساختن کارکنان و افسران از مأموریت های محوله ارزش ها برنامه های سازمان و شرایط منطقه ای و فرامنطقه ای مشارکت کارکنان در تصمیم گیری در مورد چگونگی انجام امور و تقسیم کارکنان واحدهای نظامی دریگان ها همراه با آزادی عمل تعریف شده در سلسله مراتب و چارچوب مقررات و بخشنامه های نظامی تأکید بیشتری می شود. درواقع رویکرد سخت بر فرآیند مدیریت امور کارکنان تمرکز می کند در حالی که رویکرد نرم بر طرز تلقی کارکنان و چگونگی رفتار با آنان تأکید می کند. رویکرد سخت سیستم ها رویه ها و دستورالعمل ها آئین نامه ها بخشنامه هاو چگونگی انجام فرآیند ها را مورد بررسی قرار می دهد ولی رویکرد نرم عوامل انسانی و رفتاری را در نظر می گیرد. اهداف مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح اهداف اساسی مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح حصول نتایج مطلوب از تالش های مستمر و جمعی کارکنان و رضایتمندی فرماندهان ارشد و بلند پایه نظامی در مسیر نیل به اهداف واال و استراتژیک نظامی می باشد که می توان به صورت زیر آن را بیان نمود :. جذب گزینش و به طور کلی تأمین نیروی انسانی متعهد مکتبی و انقالبی واجدالشرایط با حداقل هزینه های ماد ی و معنوی 5
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 شناخت استعدادها و پرورش و توسعه مهارت ها و تبدیل توانائی های بالقوه به بالفعل حفظ و نگهداری نیروهای الیق و ایجاد روابط مطلوب بین آنان برطرف ساختن احتیاجات مادی و معنوی و جلب رضایت پرسنل واحدهای نظامی به طوری که همسوئی الزم بین اهداف شخصی و اهداف سازمانی ایجاد و در نهایت منجر به هم افزائی گردد. بهره وری بیشتر رضایت شغلی بیشتر کاهش و به حداقل رسانیدن نارضایتی شغلی.5.8.7.2.2.4 وظایف مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح وظایف مرتبط را می توان در 4 بخش به شرح ذیل تقسیم نمود : 6. سازماندهی - (طراحی سازمان -5 (طراحی شغل -8 (تجزیه و تحلیل شغل -7 (طبقه بندی مشاغل -2 (تعیین مشاغل صفی وستادی -2 (تعیین جایگاه و رتبه جذب منابع انسانی 5-( برنامه ریزی 5-5( عضویابی 5-8( انتخاب 5-7( استخدام.2 توسعه و منابع انسانی 8-( آموزش قبل خدمت 8-5( مدیریت عملکرد 8-8( آموزش حین خدمت 8-7( آموزش های طولی عرضی 8-2( آموزش های عرضی توجیهی.3 مدیریت پاداش 7- (حقوق و دستمزد)تعیین نظام پرداخت حقوق و حق مأموریت( 7-5( ارزشیابی مشاغل 7-8( پاداش ( نظام تشویقات( 7-7( مزایا.4 53
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه روابط كاركنان 2-( روابط کالسیک نظامی 2-5( مشارکت 2-8( ارتباطات )رسمی وغیر رسمی(.8 بهداشت ایمنی رفاه 2-( بهداشت و ایمنی 2-5 (خدمات رفاهی روانی 2-8( خدمات تأمین مسکن. امور اداری استخدام و كاركنان 4-( چارچوب قانونی و مقررات ستاد کل نیروهای مسلح 4-5( رویه ها شیوه نامه ها آئین نامه ها واقدامات استخدام 4-8( سیستم اطالعاتی منابع انسانی )یکپارچه کردن سامانه های مورد نظر ) )گری 8(.7 عوامل مؤثر بر مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح الف( عوامل بیرونی قوانین مقررات آئین نامه های ابالغی ازستاد کل نیروهای مسلح شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه سطح توان دفاعی ج.ا.ایران تهدیدات و فرصتهای منطقه ای و فرامنطقه ای میزان شدت و ضعف تحریم ها رقبا همپیمانان فناوری های نظامی دفاعی ب( عوامل درونی قوت ها وضعف های سازمانی اهداف اساسی یا رسالت سازمانی خط مشی ها جو و فرهنگ سازمانی حجم مأموریت های محوله چالش ها و اشكاالت حوزه منابع انسانی در نیروهای مسلح عدم برنامه ریزی صحیح برای مدیریت استراتژیک منابع انسانی : به دلیل تمرکز فرماندهی و اخذ تصمیمات در سطوح عالی نظامی اکثر نظامیان و کارکنان در سطوح پائین تر از استراتژی کالن سازمان اطالع ندارند. بعضا در سازمان های. 8
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 نظامی استراتژی های جامع و بلند مدت برای سیستم منابع انسانی تدوین نشده است و اگر باشد در طول زمان با تغییر مؤلفه های درونی و بیرونی تغییر می یابند. ساختار وتشکیالت درحال تغییر و شرح شغل های قدیمی : به فراخور تصمیمات رهبران نظامی و سیاسی تحوالت منطقه ای و فرامنطقه ای تغییر دولت ها خط مشی و سیاست گذاری دفاعی و نظامی آنان و... ساختارسازمانی واحدها و بخش های نظامی تغییر می یابند. اما نکته حائز اهمیت دراین تغییرات افزایش نیروی انسانی مورد نیاز درساختار سازمانی است و کمتر پیش می آید که تغییرات در راستای حذف و یا کاهش باشد. تغییرات حاصله شامل شرح شغل احراز شرایط و صالحیت ها سازمان حقوق و مزایا و... نیز می شود. نظام جذب و استخدام و ایفای نقش معیارهایی جدای از شایستگی : یکی از معضالت مهمی که بعدها و درحین خدمت برای کارکنان بخش های نظامی ایجاد شده وسبب دلسردی آنان می شود این است که در بدو ورود به سازمان و درحین طی کردن مراحل گزینش مسئولین امر توضیح روشنی از آینده کاری به متقاضیان ارائه نمی دهند و این با تصویری که افراد از سازمان برای خویش ترسیم نموده اند مغایرت دارد. از موارد دیگر که بعضا مشاهده می شود استخدام سفارشی و یا استخدام برحسب جایگاه معرف می باشد که این امر سبب می شود نیروهایی که از این طریق وارد سیستم می شوند از کارآیی و اثربخشی مطلوبی برخوردار نباشند. سنتی بودن نظام ارزشیابی و ارتقاء : در نیروهای مسلح براساس استعالمات چندگانه هر 7 8 و 2 سال یکبار و به فراخور طیف خدمتی کارکنان و افسران ترفیع و ارتقاء اعمال می شود. در بررسی های به عمل آمده عالوه بر موضوعات استعالمی میزان ایفای نقش مؤثر کارآیی بهره وری ابراز لیاقت فردی و سایر مؤلفه هایی که حاکی از شایستگی فرد در نظام شایسته ساالری باشد چندان اهمیتی ندارد و حتی در بعضی از موارد نزدیکی افراد به کانون های رانت قدرت و تصمیم گیری سبب رشد وتعالی درسازمان و حضور افراد ناالیق در سطوح مدیریتی شده و سبب ازبین رفتن انگیزه می شود. نظام آموزشی قدیمی : یکی از موضوعاتی که سبب می شود کیفیت نیروهای استخدامی در بدو ورود به سازمان بویژه در یگان های عملیاتی از سطح قابل قبولی برخوردار نباشد پایین بودن استانداردهای دوره های آموزشی است که سالیان متمادی تغییر پیدا نکرده است. بنابراین در ساختار محتوا و متون آموزشی باید تجدید نظر گردد. درخصوص آموزش واحدهای نظامی به برگزاری دوره های توجیهی طولی و عرضی ملزم هستند که می بایست این دوره ها را براساس سابقه خدمتی جایگاه خدمتی و مسیر ارتقاء فرد در سازمان تبیین و اجرا نمایند..5.8.7.2.2.4. پیشنهادات ). به منظور استقرار نظام جامع منابع انسانی در نیروهای مسلح الزم است استراتژی های شفاف و مشخصی برای کلیه زیرسیستم های منابع انسانی تدوین گردد و در این راستا به همسویی استراتژی های منابع انسانی با استراتژی های کالن سازمانی توجه شود. اینگونه به نظر می رسد که یکی از مشکالت بخش های نظامی عدم ثبات ساختار و مشاغل باشد. از آنجائیکه بسیاری از اقدامات حوزه ساختار و منابع انسانی منوط به ثبات ساختار و مشاغل سازمان است الزم است برای جلوگیری از بسیاری از دوباره کاری ها و همپوشانی وظایف با یکدیگر فرآیندهای اصلی سازمان و نقش های افراد به طور شفاف تعریف شوند تا از این طریق برخی از مشاغل قدیمی که دیگر به وجود آنها نیازی نیست و یا قابل ادغام شدن با سایر مشاغل هستند حذف شده و مشاغلی که عمال بار بیش از یک شغل را در درون خود دارند تفکیک شوند. الزم به ذکر است که گرچه تجزیه و تحلیل مبتنی بر وظایف به عنوان مبنای طراحی بسیاری از سیستم های منابع انسانی به شمار می رود در مشاغل مدیریتی و پیچیده در سازمان های نظامی تغییر نگرش از رویکرد مبتنی بر وظیفه به رویکرد مبتنی بر شایستگی ها مشاهده می شود 5( وجود نظام برنامه ریزی نیروی انسانی و جذب کارآمد در سازمان های نظامی به تخصص گرایی و شایسته ساالری در سازمان می انجامد و نبود آن نظام شایستگی وتخصص گرایی را تضعیف می کند. از آنجائیکه شایستگی کارکنان عامل 8
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه مهمی در تعیین عملکرد سازمان است کارکردهای استخدام و انتخاب نقش مهمی در موفقیت یا شکست سازمان ایفا می کنند. 26( )Mann, 8( به منظور جذب و استخدام کارآمد در سازمان نظامی الزم است ابتدا برای پیش بینی نیروی انسانی مورد نیاز به صورت دقیق و بلند مدت برنامه ریزی شود و اولویت و جهت گیری جذب نیروی انسانی از درون و یا سایر منابع گسترده کارمندیابی در نظر گرفته شود. به منظور استقرار نظام جذب و استخدام کارآمد در سطح نیروهای کارشناسی الزم است عالوه بر برگزاری آزمون های استخدامی یکسری مصاحبه های تخصصی با افراد صورت پذیرد و معیارهای مشخصی برای این مصاحبه های تخصصی تدوین شود تا از این طریق سلیقه شخصی مدیران و فرماندهان در جذب نیروهای کارشناسی حداقل شود. 7( نظام های ارزیابی عملکرد اغلب به دلیل آنکه بیشتر کارکنان را با میانگین متوسط ارزیابی می کنند در برخی موارد بی معنا دانسته شده و با انتقاد مواجه شده اند. عالوه بر آن بسیاری از کارکنان از ارزیابی عملکرد ناراضی هستند زیرا معتقدند معیارهای مناسبی برای آن وجود ندارد و مدیران براساس قضاوت و تعصب های خود به ارزیابی کارکنان می پردازند. بسیاری از مشکالت عدم موفقیت در پرداخت مبتنی بر شایستگی و پرداخت در ازاء عملکرد نیز به ناکارآمدی ارزیابی عملکرد باز می گردد. )2, al )Selden,et افزاید. خط مشی های جبران خدمات در بیشتر سازمان های نظامی به بهره وری مرتبط نشده اند بنابراین انگیزه الزم برای کارکنان را فراهم نمی سازند. سیاست های پرداخت بیشتر بر پرداخت های ثابت مبتنی هستند و به پرداخت های متغیر که با بهره وری و رشد در ارتباطند چندان توجه نمی شود. )27, Frame )Namazie and به نظر می رسد ساختار پرداخت در بیشتر سازمان های نظامی سلسله مراتبی است. به عبارت دیگر تفاوت های قابل توجهی میان بسته جبران خدمات افراد باالی هرم سازمانی و افراد پایین هرم سازمانی وجود دارد که این امر خود بر تمرکز و عدم انعطاف پذیری سازمان ها می برای توسعه یک سیستم مناسب ارزیابی عملکرد و جبران خدمات الزم است از فرهنگ مبتنی بر عملکرد پیروی شود. به این منظور باید کارکنان افسران و فرماندهان به همراه هم اهداف و مقاصد را تعیین و اولویت بندی کنند سهم هریک از افراد و تیم ها را در تحقق اهداف سازمانی مشخص شود نقاط قوت و ضعف عملکرد افراد شناسایی گردد و به افرادی که دارای عملکرد مناسبی هستند پاداش داده شود.) 2, al )Selden,et نکته مهم آن است که در طراحی فرم های ارزیابی عملکرد به تفاوت میان مشاغل ستادی و صفی توجه شود چرا که تدوین معیارهای عملکرد در مورد مشاغل ستادی به دلیل کیفی بودن دشوارتر است که در این راستا می توان قابلیت ها و شایستگی های موردنیاز برای مشاغل را به عنوان معیارهای ارزیابی عملکرد مدنظر قرار داد. 2( وجود نظام مشخص برای ارتقاء و ترفیع در سازمان منجر به بهبود شایسته ساالری خواهد شد و نبود آن روابط سلسله مراتبی را تشدید خواهد کرد. اینگونه به نظر می رسد که در بیشتر بخشها و سازمان های نظامی سازوکار جامعی برای جانشین پروری درنظر گرفته نشده است و در برخی موارد در ارتقاء افراد معیارهایی جدای از شایستگی در نظر گرفته می شوند. در طراحی نظام ارتقاء و ترفیع باید معیارهای مشخصی براساس شایستگی افراد تعریف شود تا از این طریق سلیقه شخصی مقامات مافوق و مواردی چون حزب گرایی و خویشاوندگرایی دخالت داده نشوند. طراحی مسیرهای شغلی سازمانی و فردی برای مشاغل و افراد واجدالشرایط در این زمینه راهگشاست. به این منظور الزم است برنامه ریزی های جامعی جهت شناسایی و انتخاب کارکنان حائز شرایط برای انتصاب های احتمالی آتی انجام شود. الزم است مکانیزم مشخصی جهت شناسایی استعدادها شایستگی و توانمندی های کارکنان و ترسیم کارراهه های شخصی و همسو سازی آن با اهداف و برنامه های پیشرفت شغلی تعریف شود و نظام مشخصی برای جانشین پروری براساس قابلیت ها و شایستگی های افراد طراحی شود تا درصورت خالی شدن یک پست برنامه مشخصی برای پر کردن آن وجود داشته باشد. 85
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 2( نظام آموزش یکی از زیر سیستم های حوزه منابع انسانی است که بر افزایش سطح تخصص کارکنان و انجام بهتر وظایف توسط آنان تأثیرگذار است. هرچند برای کارکنان سطوح مختلف سازمان های نظامی دوره های آموزشی تدوین شده است اما در تدوین این دوره ها چندان به نیازهای کارکنان و افزایش بهره وری آنان توجه نشده است و رویه نظام مندی برای آموزش کارکنان درنظر گرفته نشده است. 4( نظام جامع آموزش حوزه های نیازسنجی آموزشی برنامه ریزی و اجرای آموزش و سنجش اثربخشی آموزشی را در بر می گیرد. در تدوین استانداردهای آموزشی الزم است به تناسب میان نیازهای شغلی و دوره آموزشی توجه شود و اهمیت دورههای تخصصی از نظر دور نماند.به این منظور بهتر است دانش مهارت ها توانائی ها و شایستگی های مورد نیاز برای شغل تدوین گردد و با توجه به نیازهای فعلی و آتی سازمان و نیازهای شغل و شرح وظایف مشاغل به تدوین استانداردهای موردنیاز برای مشاغل اقدام گردد. همچنین در این زمینه از سایر زیرسیستم های حوزه منابع انسانی از قبیل زیر سیستم تا دوره های آموزشی درجهت رفع نقایص کاری برگزار گردند. در اجرای دوره های آموزشی نیز باید به کیفیت برگزاری دوره و استاد مربوطه توجه شود و دوره ها براساس استانداردهای آموزشی مربوط به هر شغل و نه براساس سلیقه شخصی فرماندهان در فرستادن افراد به دوره های آموزشی برگزار گردند. ( نظام مدیریت دانش در سازمان می تواند در حوزه زیر سیستم های منابع انسانی ویا سیستم ها و فناوری اطالعات بگنجد. چرا که رویه هایی که مبتنی برحفظ تجارب سازمانی و اجتناب از خطاهای تکراری هستند یا رویه هایی که به تدوین تجارب برتر سازمانی بها می دهند مفید هستند و کارکنان را به انجام بهتر وظایف خود قادر می سازند و تعهد آنان را افزایش می دهند.) 996, )Adler and Borys هنگامی که از دانش استفاده شود یادگیری اتفاق می افتد که این امر به نوبه خود منجر به انتقال و بهبود دانش موجود در سازمان می شود.) McNaughton,23 )Darroch and ساختارهای سلسله مراتبی و انعطاف ناپذیر تصمیم گیری های بی برنامه بی توجهی به ارتباط میان پرداخت و عملکرد برخی از ویژگی های متداول مدیریت منابع انسانی در سازمان های نظامی دانسته شده اند. صحبت پایانی اندیشمندان بسیاری معتقدند در آینده نوآوری در فناوری تغییر در انتظارات نیروی کادر رویکردهای جدید خصوص دولتی فشارهای سیاسی راهبردهای بازآفرینی دولت سیاست خارجی دولت دکترین دفاعی تحوالت منطقه ای و فرامنطقه ای و عواملی نظیر آن تأثیر بسزایی بر کارکردهای منابع انسانی در بخش نظامی خواهد داشت. انتظار می رود طبقه بندی سنتی پستها آزمون های استخدامی و رویه های ارزیابی عملکرد سنتی با رویکردهای نوینتری چون آزمون های استخدامی مبتنی بر کامپیوتر تهیه بانک های اطالعاتی مشخصات افراد پرداخت های انعطاف پذیر و مبتنی بر انتخاب کارکنان و رویکردهای ارزشیابی عملکرد که معیارهای مختلفی را در نظر گیرند جایگزین شوند.) Kearney,2 )Hays and مدیران منابع انسانی بخش نظامی باید بدانند در راهبری عملکردشان به چیزی فراتر از زبان سلسله مراتب فرماندهی و قوانین و آئین نامه ها نیاز دارند. سازمان های نظامی باید منعطف و با نیازهای جامعه هم راستا باشند و با بکارگیری مدیریت استراتژیک منابع انسانی کیفیت خدمات خود را افزایش دهند. نباید از نظر دور داشت که مدیریت منابع انسانی همانند دیگر فعالیت های سازمانی از عوامل محیطی تأثیر می پذیرد و شاید بتوان وضع کنونی مدیریت منابع انسانی در سازمانهای نظامی را تا حدی متأثر از عوامل سیاسی اقتصادی بویژه فرهنگی و رخدادهای بین المللی دانست. شاید بتوان ساختار پرداخت در بیشتر سازمان های نظامی را سلسله مراتبی دانست. به عبارت دیگر تفاوت های قابل توجهی میان بسته جبران خدمت افراد باالی هرم سازمانی و افراد پایین هرم سازمانی وجود دارد که بی ارتباط با فاصله زیاد قدرت در فرهنگ نیست. 88
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه تردیدی نیست که صرفنظر از عوامل اقتصادی و سوءمدیریت تصمیم سازان و تصمیم گیرندگان متغیرهای محیط سیاسی و اجتماعی نیز بر وضعیت نسبتا نامطلوب موجود اثر گذاشته اند. درمجموع می توان گفت عوامل داخلی و خارجی متعددی می توانند باعث مشکالت مدیریت منابع انسانی در نیروهای مسلح شده باشند که می تواند محور پژوهش ها و مطالعات آتی قرار گیرد. منابع ( جزئی نسرین. 84.مدیریت منابع انسانی ویرایش دوم. تهران.نشرنی 5( دسلر گری. 8.مبانی مدیریت منابع انسانی. چاپ دوم. ترجمه علی پارسائیان سیدمحمد اعرابی.تهران : دفتر پژوهشهای فرهنگی 3) Armstrong, m.993.a handbook of personnel management practice.4 th ed London.kongan page. 4) Sherman,A.W.bohlander,G.W,and Churden,H.J.988.Managing Human resource. 5) Hays,S.W.and R.C.Kearney.2." Anticipated changes in human resource management: Views from the field",public administration Review,6,5:585-597 6) Selden,S.C,I. P.Wallace and W.Jacobson.2, "Human resource practices in state government : Findings from a national survey ", Public Administration Review, 6(5):598-67 7) Budhwar, P.S. 2. Human resource management in Indian organizations:a comparison between public and private sectors :,Management Research News,23:3-3. 8) Mann,G.A.26. A Motive To Serve : Public Service Motivation in Human 9) Resource Management and the role of PSM in the nonprofit sector :, Public Personnel Management,35 () :33-48. ) Namazie, P and Frame,P.27. Developments in Human resource management in Iran,International Journal of Human Resource Management,Vol.8 No.,pp.59-7. ) Adler,P and B.Borys.996. Two types of bureaucracy : Enabling and coercive,administrative Science Quarerly,4: 6-89. 2) Darroch,J. & McNaughton, R.23. Beyond market Orientation Knowledge management and the innovativeness of New Zealand firms :,European Journal of Marketing,37, (3/4):572-593. 87
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 شناسایی و تبیین فاکتورهای تعیینکننده رتبه اعتباری مورد مطالعه: بورس اوراق بهادار تهران میثم احمدوند 6 شعیب رضایی 2 حسین تملكی 3 - دانشجوی دکتری مدیریت مالی دانشگاه عالمه طباطبائی 5- کارشناس ارشد حسابداری دانشگاه شهید بهشتی 8- دانشجوی دکتری مدیریت مالی دانشگاه عالمه طباطبائی Shoaib_rezaie@yahoo.com چكیده هدف از نگارش مقاله پیشرو شناسایی و تبیین فاکتورهای مالی حسابداری و بازاری تعیینکننده رتبه اعتباری نمونهای متشکل از 42 شرکت پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 84 تا 838 است. در این پژوهش ابتدا با استفاده از مدل امتیاز بازار نوظهور )EMS( رتبه اعتباری شرکتهای موردبررسی محاسبه میگردد. در مرحله بعد روش معادالت برآوردی تعمیمیافته به همراه یک ساختار پانل بهکار گرفته میشود که در آن متغیر وابسته رتبه اعتباری تعیینشده از طریق مدل امتیاز بازار نوظهور بوده و متغیرهای مستقل اهرم مالی سودآوری پوشش مالی و نقدینگی )بهعنوان فاکتورهای حسابداری( اندازه شرکت رشد و مالکیت دولتی )بهعنوان فاکتورهای مالی( و عملکرد در بازار مالی )بهعنوان فاکتور بازاری( هستند. نتایج پژوهش پیشرو نشان میدهد متغیرهای اهرم مالی و سودآوری در سطح اطمینان 33 درصد متغیرهای رشد و مالکیت دولتی در سطح اطمینان 32 درصد و متغیر پوشش مالی در سطح اطمینان 3 درصد از نظر آماری معنیدار هستند و میتوان آنها را بهعنوان فاکتورهای تعیینکننده رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران معرفی نمود. واژگان كلیدی: رتبهبندی اعتباری مدل امتیاز بازار نوظهور )EMS( اوراق بهادار تهران اهرم مالی نقدینگی بورس 6- مقدمه محیط در حال رشد و بسیار رقابتی پیرامون بنگاههای اقتصادی آنها را وادار میسازد که برای ادامه حیات با عوامل متعددی در سطح ملی و بینالمللی رقابت کرده و فعالیتهای خود را از طریق سرمایهگذاریهای جدید گسترش دهند. بنگاههای اقتصادی برای سرمایهگذاری به منابع مالی نیاز دارند اما آنچه در این بین اهمیت دارد مفهوم انعطافپذیری مالی است. بهعبارت دیگر تصمیمهای امروز مدیران بنگاههای مزبور نباید بهگونهای باشد که تأمین مالی آینده و یا فرصتهای رشد و پیشرفت آن را به خطر اندازد. عدم توجه به این مفهوم در تصمیمهای تأمین مالی وضعیت پرمخاطرهای را برای بنگاه اقتصادی بهوجود خواهد آورد زیرا اگر بنگاه در موقع نیاز نتواند منابع الزم را از بازار مالی تأمین کند مجبور به چشمپوشی 82
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه از فرصتهای سرمایهگذاری مناسب خواهد شد )محمودآبادی و غیوری مقدم 83(. بنابراین بنگاههای اقتصادی عموما از دو جنبه نگران وضعیت اعتباری خود هستند: اول اینکه مبادا در پرداخت اصل و فرع بدهیهایشان ناتوان و با بحران مالی روبهرو شوند در ثانی مبادا تصمیمهای اعتباری امروز بنگاه انعطافپذیری مالی فردای آن را با خطر مواجه کند. بحث مربوط به وضعیت اعتباری نهتنها برای بنگاههای اقتصادی که برای سایر ذینفعان آنها از جمله بستانکاران و سرمایهگذاران فعلی نیز بااهمیت است. همچنین اعتباردهندگان و سرمایهگذاران بالقوه از وضعیت اعتباری بنگاههای اقتصادی غافل نخواهند شد )محمودآبادی و غیوری مقدم 83(. با توجه به این مطالب نیاز به اطالعاتی مناسب و خالصهشده احساس میگردد که وضعیت اعتباری بنگاههای اقتصادی استخراج نمود. رتبهبندی اعتباری اظهارنظری رسمی را تشریح کند. چنین اطالعاتی را میتوان از طریق رتبهبندی اعتباری و تکنیکی در مورد درجه نسبی ریسک عدم بازپرداخت بهموقع اصل و بهره یک ابزار بدهی است که صالحیت اعتباری نهاد 8 یک ناشر در مقایسه با سایر ناشران 5 آن را پیشبینی میکند. این اظهارنظر در واقع نشانهای آگاهانه از احتمال نکول ناشر فعال در بازار است. مؤسسات رتبهبندی با بررسی و تحلیل اطالعات بهدستآمده از منابع مختلف در مورد ناشر صنعت وضع کلی اقتصاد و ماهیت اوراق بهادار رتبه اوراق را تعیین میکنند )مجموعه مقررات مقام ناظر بر بازار اوراق بهادار اتحادیه اروپا 7 58(. دسترسی انحصاری مؤسسات رتبهبندی اعتباری به اطالعات محرمانه ناشران اوراق بهادار آنها را به نهادهای مهم و تأثیرگذاری در بازارهای مالی نوین تبدیل کرده است )کالدرونی و همکاران 53(. بنابر عقیده کانگ و لیو )54( رتبههای اعتباری توسط بازارهای مالی کامال پذیرفته شدهاند زیرا سطوح فعلی و تغییرات آنها از قابلیت پیشبینی احتمال نکول بنگاههای اقتصادی برخوردار است. با در نظر داشتن جنبه مزبور پژوهشهای پیشین نشان میدهد ریسک نکول رابطه معنیداری با رتبههای تخصیصدادهشده توسط مؤسسات رتبهبندی اعتباری دارد )مارسیا و همکاران 57(. از نقطهنظر بازار انتظار میرود مؤسسات رتبهبندی اعتباری در رابطه بین استقراضکننده و وامدهنده نقش یک شخص ثالث مستقل را ایفا نمایند که توان مالی ناشر اوراق بدهی را مورد ارزیابی قرار میدهد. در واقع همانگونه که لوپز )54( خاطرنشان میسازد قوانین و مقررات جدید به نهادهای ناظر توصیه میکند که جهت کنترل تمکن مالی و قدرت بنگاههای اقتصادی در پرداخت دیون از رتبههای اعتباری گزارششده استفاده نمایند. پاپیکنامو )5( معتقد است که خدمات مؤسسات رتبهبندی اعتباری بیشک برای بازارهای سرمایه ارزشمند است زیرا ارزیابی مستقل و قابلاتکای احتمال نکول ابزارهای اعتباری ناشران توسط مؤسسات مزبور عدم تقارن اطالعاتی پیشروی سرمایهگذاران را کاهش میدهد. از این منظر انتظار میرود که مؤسسات رتبهبندی اعتباری به تخصیص کارآمدتر سرمایه در اقتصاد نیز کمک کنند. تکامل بازارهای مالی و مقررات مربوطه موجبات افزایش اهمیت و ارتقای جایگاه مؤسسات رتبهبندی اعتباری را در مقیاس جهانی فراهم آورده است. بهرغم کاهش هزینه تحصیل اطالعات بهدلیل پیشرفتهای فنآوری شاهد آن هستیم که نقش مؤسسات رتبهبندی اعتباری چندملیتی در بازارهای مالی جهانی حتی بیشتر از گذشته پررنگ و غیرقابلانکار شده است )فری و لیو 55(. پون و چان )5( عقیده دارند که شاخهای از پژوهشها در زمینه رتبههای اعتباری بر عوامل تعیینکننده آنها تمرکز و قابلیت پیشبینی تغییرات رتبه اعتباری را بر اساس اطالعات مالی شرکتها و شرایط بازار سرمایه دنبال میکنند. این دسته 2 سعی در شناسایی عوامل 2 و تحلیل خوشهای از پژوهشها اساسا با استفاده از مدلهای جبری نظیر تحلیل ممیزی تعیینکننده رتبههای اعتباری دارند. در رویکرد مزبور فرض بر آن است که تحلیلگران مالی مؤسسات رتبهبندی اعتباری. Credit Rating 2. Issuer 3. Default 4. European Securities and Markets Authority (ESMA) 5. Discriminant Analysis 6. Cluster Analysis 82
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 همه اطالعات حسابداری ناشر موردنظر و نیز شرایط بازار سرمایه را در تعیین رتبه اعتباری آن بهکار میگیرند. گ ر ی و همکاران )52( نشان میدهند که در تعداد قابلمالحظهای از پژوهشها کم یسازی رابطه بین اطالعات مالی شرکت و صنعت با رتبه اعتباری از طریق تکنیکهای اقتصادسنجی جهت تحلیل متغیرهای وابسته ردهای در دستور کار قرار گرفته است. این جریان مطالعاتی که از نسبتهای مالی و ویژگیهای شرکت برای توضیح رتبه اعتباری استفاده میکند نخست در ادبیات مالی و حسابداری ظاهر شده است )بوزوایتا و یانگ 33(. در مقالههای پژوهشی مذکور رتبه اعتباری معیاری است که ریسک اعتباری را تقریب میزند و از اینرو تحت تأثیر متغیرهای کم ی و کیفی مرتبط با توان مالی شرکت است. از میان این پژوهشها میتوان به مقاله اصلی آلتمن )32( با عنوان»نسبتهای مالی تحلیل ممیزی و پیشبینی ورشکستگی شرکتها«اشاره کرد که در آن از نسبتهای حسابداری برای تشخیص شرکتهای درمانده و سالم از نظر مالی استفاده شده است. در امتداد این خط فکری هدف پژوهش حاضر شناسایی فاکتورهای تعیینکننده رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران است. در همین راستا کیم و گو )57( اطمینان میدهند که استفاده از مدلی مناسب برای پیشبینی رتبه اعتباری شرکتها آنها را قادر میسازد که فاکتورهای اثرگذار را شناسایی کنند و در جهت کاهش ریسک و هزینه استقراض گام بردارند )مارسیا و همکاران 57(. کاپالن و اوروتیز )343( معتقدند که معیار)های( اندازهگیری ریسک اعتباری شرکتها متغیر وابسته مهمی در پژوهشهای مربوطه است و اینکه رتبه اوراق بدهی جنبه قابلمالحظهای از ریسک اعتباری را ثبت و ضبط کرده و به نمایش میگذارد )مارسیا و همکاران 57(. از نظر آدامز و همکاران )58( شناسایی عوامل تعیینکننده رتبههای اعتباری کار سیاستگذاران نهادهای ناظر و سرمایهگذاران را هنگام تصمیمگیری در مورد اتکا یا عدم اتکا به رتبههای مزبور تسهیل میکند. نشان داده شده است که سرمایهگذاران با تکیه بر نتایج حاصل از مدلهای رتبهبندی اعتباری قادر خواهند بود پرتفویهای خود را بهتر مدیریت کنند )مارسیا و همکاران 57(. این پژوهش میتواند سرآغازی برای انجام سایر پژوهشهای مرتبط با رتبهبندی اعتباری در بازار مالی ایران باشد. قسمت عمده مطالعات در زمینه مزبور با استفاده از دادههای بازارهای ایاالت متحده آمریکا یعنی جاییکه مؤسسات رتبهبندی اعتباری نقش انکارناپذیری در تعیین قیمت اوراق بدهی و سهام شرکتها دارند شکل گرفته است )کریتون و همکاران 54(. همانگونه که ریچاردز و د داک )58( بیان میکنند پیشینه پژوهش در مورد تغییرات رتبه اعتباری و تأثیر آن بر روی قیمت اوراق بدهی و سهام شرکتها در بازارهای بالغ و توسعهیافته )خصوصا ایاالت متحده آمریکا( بسیار غنی و قابلتوجه 8 5 و مودیز است. بنابر عقیده هان و همکاران )53( رتبههای اعتباری بهویژه رتبههای منتشرشده توسط مؤسسات اساندپی برای سرمایهگذاران بینالمللی که عالقمند به سرمایهگذاری در اوراق بدهی شرکتهای فعال در بازارهای نوظهور هستند به چند دلیل حائز اهمیت فوقالعادهای است: الف( در بازارهای نوظهور شفافیت اطالعات مالی بهمراتب کمتر از بازارهای توسعهیافته است ب( نهادهای مالی مؤثق و معتمدی که بتوانند قابلیت و کیفیت اوراق بدهی شرکتها را برای سرمایهگذاران بینالمللی تضمین نمایند در بازارهای نوظهور وجود ندارند ج( بسیاری از سرمایهگذاران حقوقی خارجی مجاز به سرمایهگذاری در اوراق بدهی دارای رتبه سفتهبازانه در بازارهای نوظهور نیستند د( نهادهای ناظر بر فعالیت بانکها و مؤسسات پولی از رتبههای اعتباری برای تدوین مقررات مالی و اعمال نظارت بر مقوله کفایت سرمایه نهادهای فوق استفاده میکنند. افزون بر این ویژگیهای خاص و بعضا منحصربهفرد بازار ایران باعث میشود نتایج پژوهشهای انجامگرفته در آن اغلب متفاوت با یافتههای سایر بازارها باشد. بهعنوان مثال در ایران بازار اوراق بهادار چندان توسعهیافته نبوده و از عمق مالی الزم. Categorical Dependent Variable 2. Standard & Poor's (S&P) 3. Moody's 84
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه برخوردار نیست تعداد شرکتهای پذیرفتهشده در بورسهای اوراق بهادار کم است تعداد عرضههای اولیه انگشتشماری را در هر سال شاهد هستیم که ارزش بازار باالیی ندارند شرکتهای فعال در بازار اوراق بهادار اغلب بهصورت متمرکز اداره میشوند شرکتهای پذیرفتهشده اغلب سود نقدی کمی را پرداخت میکنند و شرکتها در فرآیند ارزشگذاری توسط سرمایهگذاران تنبیه میشوند. بهعالوه ضعف نظارت نهادهای ناظر وجود انگیزههای مالیاتی برای دستکاری صورتهای مالی بیثباتی بازار مالی و عدم استقرار نظام حاکمیت شرکتی مناسب باعث شده است نسبت به نقش تأثیرگذار رتبهبندی اعتباری در بازار ایران تردید وجود داشته باشد. با همه این تفاسیر بهنظر میرسد بازار ایران محیط ویژهای برای انجام پژوهشها در زمینه رتبهبندی اعتباری باشد. با توجه به عدم فعالیت مؤسسات رتبهبندی اعتباری در بازار مالی ایران در پژوهش پیشرو ابتدا با استفاده از یک )EMS( رتبه اعتباری شرکتهای موردبررسی محاسبه سیستم رتبهبندی اعتباری تحت عنوان مدل امتیاز بازار نوظهور میگردد. 5 در مرحله بعد روش معادالت برآوردی تعمیمیافته به همراه یک ساختار پانل بهکار گرفته میشود که در آن متغیر وابسته رتبه اعتباری تعیینشده از طریق مدل مزبور و متغیرهای مستقل اهرم مالی سودآوری رشد نقدینگی عملکرد در بازار مالی و مالکیت دولتی هستند. اندازه شرکت پوشش مالی 2- ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش 8 مورد استفاده قرار گرفت. ریسک برگرفته از واژه ریسک اولین بار در اروپای قرن شانزدهم میالدی و طی دوره نوزایی واژه ایتالیایی risicare است که ریشه التین آن risicu بهمعنای جرأت کردن است. از این لحاظ ریسک یک حق گزینش است نه سرنوشتی محتوم )مارسیا و همکاران 57(. گورنکینتانا )5( معتقد است که در حوزه اقتصاد ریسک اولین بار توسط فرانک نایت در کتابی با عنوان»ریسک عدم قطعیت و سود«مورد بحث قرار گرفت. نایت تفاوت بین ریسک پیامدهای ناشناختهای که احتمال وقوع آنها را میتوان اندازهگیری کرد و عدم قطعیت رویدادهای نامعلومی که افراد نمیدانند چگونه آنها را توصیف نمایند را بهصورت کلی ترسیم کرد. در بازار مالی کلمه ریسک اغلب با احتمال زیان یک سرمایهگذاری مرتبط است. بهعنوان مثال مارکوویتز )325( ریسک را با عدم قطعیت مرتبط میداند و آن را از طریق نوسانپذیری بازده موردانتظار دارایی ترسیم مینماید )مارکوویتز 325(. ریسک اعتباری بهنوبه خود با برآورده کردن تعهدات مالی به وامدهنده در ارتباط است. سال س )52( عقیده دارد که میتوان ریسک اعتباری را بهعنوان احتمال نکول یک ناشر که منجر به عدم پرداخت بهره و یا اصل بدهی توسط وی میشود در نظر گرفت )مارسیا و همکاران 57(. بازیگران بازارهای مالی بهمنظور تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاریهای بالقوه خود غالبا عالقمند به اندازهگیری ریسک شرکتها یا کشورها هستند. کاالدو و همکاران )5( نشان میدهند از دهه 3 میالدی تقاضا برای اطالعات مرتبط با تحلیل ریسک اعتباری بهشکل چشمگیری در بازارهای مالی بینالمللی افزایش یافته و همین امر منجر به شکلگیری و توسعه چندین روش پژوهش شده است )مارسیا و همکاران 57(. رتبههای اعتباری عقیده مؤسسه را در مورد توانایی و تمایل یک ناشر به برآورده کردن کامل و بهموقع تعهدات خود منعکس مینماید )اساندپی 5(. جورین و همکاران )52( با این نظر موافق هستند و رتبههای اعتباری را نمایانگر تصور کلی در مورد توانایی آتی تعهد قانونی و تمایل ناشر اوراق بدهی یا سایر بدهکاران به پرداخت کامل و بههنگام اصل و فرع بدهی به سرمایهگذاران میدانند. گ ر ی و همکاران )52( رتبه اعتباری را ارزیابی مستقلی از توانایی بنگاه اقتصادی در بازپرداخت بدهی طبق جدول. Emerging Market Score Model. 5 برای آشنایی با مدل امتیاز بازار نوظهور رجوع شود به: شعری صابر احمدوند میثم و الریجانی ریحانه )زیر چاپ( آزمون رابطه مدیریت سود واقعی و رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران پژوهشهای تجربی حسابداری. 3. Renaissance 8
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 زمانبندی معرفی میکنند. از این رهگذر رتبه اعتباری را میتوان بهعنوان یک معیار نسبی اندازهگیری ریسک اعتباری نیز در نظر گرفت که بر مبنای تجزیه و تحلیل متغیرهای کم ی و کیفی است )مارسیا و همکاران 57(. طبق عقده کیم و گو )57( رتبه اعتباری اوراق بدهی شاخص اندازهگیری ریسک نکول ناشر اوراق مزبور تلقی میگردد. یافتههای چوی و همکاران )52( حاکی از وجود یک رابطه واضح بین رتبههای اعتباری و احتمال نکول در آینده است یعنی هر چه رتبه اعتباری اولیه باالتر باشد احتمال نکول کمتر خواهد بود و بالعکس. مؤسسات رتبهبندی اعتباری نظر خود را در قالب مقیاسهای ترتیبی و بهصورت حروف نشان میدهند که برای نخستین بار مودیز در سال 33 آن را بهکار گرفت. رتبههای هستند. این دستهبندیها در بین اعتباری دربرگیرنده دامنهای مشتمل بر سطوح سرمایهگذاری تا سفتهبازانه )یا بنجل( مؤسسات رتبهبندی اعتباری متفاوتاند تا جاییکه برخی از مؤسسات اعتباری بین رتبه اعتباری ناشران و ابزارهای مالی تفاوت قائل شدهاند. همانطورکه در جدول )( مالحظه میگردد رتبههای اعتباری به سه دسته کلی تقسیم شدهاند رتبههای باالتر از BB به رتبههای )درجههای( سرمایهگذاری مشهورند. چنین اوراقی را افرادی خریداری میکنند که از هر نوع زیان اعتباری گریزاناند یا از نظر قوانین کشوری یا شرکتی اجازه سرمایهگذاری در سایر اوراق بهادار را ندارند. اوراقی که رتبه اعتباری زیر BB را دریافت میکنند با عنوان درجه پایین سفتهبازانه یا بنجل شهرت یافتهاند. اوراق بنجل نخستین بار در دهه 35 بهدلیل بحرانهای مالی بهوجود آمد و پس از چند دهه افول طی دهه 3 مجددا در آمریکا رونق گرفت. برخالف رتبههای مطرحشده اوراق دارای رتبه اعتباری CC و پایینتر از آن بهسختی در بازار قابل فروشاند )نهادهای مالی: راهنمای قانون بازار اوراق بهادار 83(. AAA AA A BBB BB B CCC CC C باالترین میزان کیفیت کیفیت اعتباری باال کیفیت اعتباری اعتباری باالتر از متوسط کیفیت اعتباری متوسط کیفیت جدول 6- ارزشهای چندگانه رتبهبندی اعتباری سطح سرمایهگذاری خوب سطح سرمایهگذاری پایین اعتباری زیر متوسط اما نسبت به سایر اوراق این گروه احتمال عدم پرداخت تعهدات این دسته کمتر است. احتمال عدم پرداخت تعهدات از دسته قبلی بیشتر است اما معموال ناشر توانایی انجام تعهداتش را دارد. آسیبپذیر است و توان انجام تعهدات منوط به شرایط اقتصادی است. در شرایط نامناسب اقتصادی امکان انجام تعهدات وجود ندارد. احتمال انجام ندادن تعهدات مالی زیاد است. سطح سوداگرانه )بنجل( در این دسته درخواست اعالم ورشکستگی یا عملی مشابه آن صورت گرفته است اما پرداختهای مربوط به تعهدات ادامه دارد. D نشاندهنده احتمال زیاد نکول ناشر است. برگرفته از: نهادهای مالی: راهنمای قانون بازار اوراق بهادار 83 توجه به این نکته ضروری است که اهمیت رتبه اعتباری را میتوان از نقطهنظر شرکتهای رتبهبندیشده سرمایهگذاران نهادهای ناظر یا حتی از منظر کلیت بازار تحلیل نمود. از دیدگاه شرکت یک رتبه اعتباری از اهمیت کاربردی فوقالعادهای برخوردار است زیرا هزینه بدهی ساختار مالی و حتی توانایی شرکت در تداوم فعالیت را تحت تأثیر قرار میدهد )گ ر ی و. High Yield (Junk) 83
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه همکاران 52(. با وخیم شدن وضعیت اعتباری شرکت هزینه بدهی آن افزایش پیدا میکند. به همین دلیل رتبه اعتباری بر تصمیمگیری مدیران در زمینه اخذ وامهای جدید یا تأمین مالی از محل سایر منابع نیز اثر میگذارد. کانگ و لیو )54( معتقدند که از نقطهنظر شرکت اعمال نظارت از طریق مؤسسات رتبهبندی اعتباری تکمیلکننده طرحهای پرداخت در قالب سهام و سایر سازوکارهای حاکمیت شرکتی جهت نظم دادن به اقدامات مدیرانعامل شرکتها است. نظارت مستمر مؤسسات رتبهبندی اعتباری مدیریت شرکت را وادار میسازد که در جهت منافع سهامداران و حداکثر کردن ارزش شرکت گام بردارد. به بیان دیگر رتبهبندی اعتباری ایفاگر یک نقش حاکمیت شرکتی نیز میباشد )کانگ و لیو 54(. از نقطهنظر سرمایهگذاران رتبههای اعتباری منبع اصلی اطالعات در مورد کیفیت و قابلیت عرضه اوراق بدهی مختلف در بازار هستند )پینکس و سینگلتون 34 ( زیرا مؤسسات رتبهبندی به اطالعات محرمانهای که در بازار افشا نمیشود دسترسی دارند. این موضوع میتواند ارزش رتبههای اعتباری را نزد عموم سرمایهگذاران افزایش دهد )جورین و همکاران 52(. مرور ادبیات موضوع دو هدف عمده رتبهبندی اعتباری را بازگو میکند: - مشخص ساختن وضعیت مالی شرکت در حال حاضر برای سرمایهگذاران )رتبه اعتباری اولیه( 5- نشان دادن تغییر در وضعیت مالی عمومی شرکت )تغییر رتبه اعتباری( )پون و چان 5(. نهادهای ناظر بهمانند سرمایهگذاران از رتبههای اعتباری برای ذخیره منابعی که در غیراینصورت باید به ارزیابی اعتباری تخصیص میدادند استفاده مینمایند. خصوصا اینکه نهادهای ناظر طیف متنوعی از رتبههای اعتباری خاص را بهکار میگیرند تا هزینه سرمایه و ممنوعیت سرمایهگذاری اشخاص حقوقی را تعیین کنند )کانتور و پاکر 334(. در واقع نهادهای ناظر بازیگران عمده بازار را ملزم میسازند که از این رتبههای اعتباری بهعنوان نقطه مرجعی برای محاسبه سرمایه موردنیاز جهت رسیدن به سطح توانگری مالی یا برای برآورد ریسکهای نهفته در سرمایهگذاریهای خود استفاده نمایند )پاپیکنامو 5(. نهایتا اینکه مؤسسات رتبهبندی اعتباری نقش مهمی را در تکمیل سیستمهای نظارت بر توانگری مالی شرکتهای بیمه همچنین ارتقای فعالیتهای ارزیابی و گزینش تحلیلگران مالی و ناشران اوراق بدهی شرکتی ایفا میکنند )آدامز و همکاران 58(. با افزایش تخصص مؤسسات رتبهبندی اعتباری در کسب و پردازش اطالعات مرتبط با ریسک اعتباری هزینههای جمعآوری اطالعات توسط وامدهندگان کاهش یافته و عملیات بازار اوراق بهادار تسهیل میگردد )کریتون و همکاران 54(. جدول )5( پژوهشهای پیشین در زمینه شناسایی عوامل تعیینکننده رتبه اعتباری را ارائه میدهد. پژوهشگران بوزوایتا و یانگ جدول 2- پژوهشهای مرجع در زمینه عوامل تعیینكننده رتبه اعتباری نمونه شرکتهای بیمه آمریکایی که توسط مؤسسه بین سالهای 33 تا 335 رتبه- ا یامبست بندی شدهاند متغیرهای معنیدار سودآوری رشد ذخایر بیمهای اهرم تنوع رشتههای بیمهای نقدینگی اندازه ساختار سازمانی ) 33( آدامز و همکاران شرکتهای بیمه بریتانیایی که توسط مؤسسات ا یامبست و اساندپی رتبهبندی شدهاند سرمایه کفایت مالی توانگری سودآوری نقدینگی رشد اندازه بیمه اتکایی ساختار سازمانی و فعالیت تجاری ) 58( باجرج و سنگوتا شرکتهای صنعتی ناشر اوراق قرضه که بین سالهای 33 تا 332 رتبهبندی اعتباری شدهاند مالکیت نهادی نسبت اعضای مستقل هیئت مدیره مالکیت متمرکز نسبت مجموع بدهیها به مجموع حقوق صاحبان سهام حاشیه سود مجموع داراییها نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام ) 58(. A.M. Best 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 پژوهشگران کیم و گو )57 ) نمونه بیست و پنج تفریحگاه و هتل که بین س لا های 332 تا 5 توسط مؤسسه مودیز رتبه- بندی شدهاند متغیرهای معنیدار پوشش پرداخت اصل و فرع بدهی سودآوری اندازه روج 52( ) اشباسکیف و همکاران شرکتهای رتبهبندی اعتباریشده بین سال- بازده داراییها بازده حقوق صاحبان سهام سود ارزش بازار سهام نسبت ارزش دفتری داراییهای مشهود به مجموع داراییها اهرم نسبت بدهیهای بلندمدت به مجموع داراییها نوسانپذیری درآمد نسبت خالص داراییهای طرح بازنشستگی به مجموع داراییها های 33 تا 55 ) 52( گ ر ی و همکاران شرکتهای دارای سطوح متفاوت حاکمیت شرکتی که توسط مؤسسه اساندپی رتبهبندی شدهاند تعداد سهامداران عمده مستقل کیفیت اقالم تعهدی بههنگام بودن درآمد شرکت استقالل هیئت مدیره قدرت مدیرعامل درصد سهام در اختیار کارکنان یا مدیران بازده اهرم مدیره هیئت اعضای تخصص داراییها سود خالص قبل از اقالم غیرمترقبه اندازه بدهی غیرمرجح یا درجه دوم پوشش بهره ) 52( شرکتهای استرالیایی که بین سالهای 332 تا 55 توسط مؤسسه اساندپی رتبهبندی شدهاند پوشش صنعت 5 اهرم بهره سودآوری شاخص تمرکز در سال س 52( ) چهل و چهار بانک برزیلی مجموع داراییها مجموع حقوق صاحبان سهام مجموع سپردهها سود ناخالص سود خالص سود عملیاتی سیه 52( ) شرکتهای آمریکایی صنعت نقدینگی ارزش بازار بون 54( ) شرکت در سال 54 پتروبراس 8 پوشش بهره نسبت بدهیهای کوتاهمدت به مجموع بدهیها بون 5( ) در سال 5 شرکت رپسول - وایپیاف 7 پوشش بهره نسبت بدهیهای کوتاهمدت به مجموع بدهیها لوپز 54( ) داماسنو و همکاران شرکتهای مالی اروپایی بیمه اتکایی سودآوری ) 5( شیو و چیانگ )5 ) بون و ریبیرو )53 ) ماتوسک و استوارت سی و نه شرکت برزیلی شرکتهای فعال در بازار لویدز 2 شانزده شرکت غیرمالی برزیلی نسبت داراییها مجموع مجموع به بدهیها بازده داراییها اهرم بیمه اتکایی شاخص تمرکز در صنعت سودآوری نقدینگی رشد اندازه ها نسبت مجموع بدهیها به سود قبل از بهره مالیات و استهالک نسبت خالص جریان نقدی به مجموع بدهی- ) 53( برگرفته از: مارسیا و همکاران )57( ششصد و هشتاد و یک بانک بینالمللی نسبت مجموع حقوق صاحبان سهام به مجموع دارایی- ها نقدینگی اندازه حاشیه بهره خالص 2 نسبت هزینه- های عملیاتی به سود عملیاتی بازده داراییها. Debt :Subordinated بدهی یا وامی که در صورت انحالل شرکت پس از ادای طلب بستانکاران عادی آن قابل پرداخت است. 2. Industry Concentration Index 3. Petrobrás 4. Repsol-YPF 5. Lloyd's Market 6. Net Interest Margin 7
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه سایر پژوهشهای خارجی در این زمینه بهشرح ذیل هستند: هوریگن )322( با استفاده از نسبتهای مالی تحقیقی در زمینه رتبهبندی اعتباری انجام داد. او در پژوهش خود از یک رویکرد سهمرحلهای بهره برد. در مرحله اول از میان هفده نسبت مالی شش نسبت دارای باالترین همبستگی با رتبههای اعتباری را بهعنوان متغیرهای مستقل تحقیق انتخاب کرد. در مرحله دوم بهترین الگوی رگرسیونی بهمنظور تعیین رتبهها را با توجه به نسبتهای انتخابشده ایجاد نمود و در مرحله سوم با حل مدل رگرسیون رتبههای اعتباری را مشخص کرد. میزان موفقیت رویکرد هوریگن در مقایسه با نتایج رتبهبندی مؤسسه مودیز 2 درصد بود. گ ر ی و همکاران )52( در پژوهشی به بررسی تأثیر متغیرهای مالی و صنعتی مورداستفاده مؤسسه اساندپی بر روی رتبه اعتباری شرکتهای استرالیایی نشان دادند نسبتهای پوشش بهره و اهرمی بیشترین تأثیر را بر رتبه پرداختند. این پژوهشگران با استفاده از الگوی پروبیت اعتباری دارند مین و لی )5( در پژوهشی با هدف رتبهبندی اعتباری از شیوه تحلیل پوششی دادهها استفاده کردند. آنها نسبتهای هزینههای مالی به فروش مجموع بدهیهای جاری به سرمایه و مجموع بدهیها به مجموع داراییها را ورودی و نسبتهای سرمایه به مجموع داراییها و مجموع داراییهای جاری به مجموع بدهیهای جاری را خروجی الگوی خود در نظر گرفتند. این دو محقق اعتقاد داشتند که رتبه اعتباری بهدستآمده با استفاده از شیوه تحلیل پوششی دادهها قابلاتکا است. یافتههای گیزلر )57( بیانگر آن است که: بین کیفیت اقالم تعهدی و رتبه اعتباری رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد استقالل کمیته حسابرسی نقش تعیینکنندهای در رتبه اعتباری ندارد تأثیر تصدی همزمان مدیریت عامل و ریاست هیئت مدیره بر رتبه اعتباری مثبت و معنیدار است اندازه هیئت مدیره و استقالل آن رابطه مثبت و معنیداری با رتبه اعتباری دارد بین اندازه شرکت و سالمت مالی آن با رتبه اعتباری رابطه مثبت و معنیداری حاکم است. کیم و همکاران )58( با استفاده از دادههای شرکتهای آمریکایی طی سالهای 33 تا 5 دریافتند که بین ارتقای رتبه اعتباری و مدیریت سود واقعی رابطه مثبت و معنیداری حاکم است اما بین تنزل رتبه اعتباری و مدیریت سود واقعی رابطهای مشاهده نمیگردد. لی و همکاران )57( با بهکارگیری مدل پروبیت منظم به بررسی رابطه مابین رتبه اعتباری و مدیریت سود در شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تایوان طی بازه زمانی 55-334 پرداخته و نتیجه گرفتند که با باال رفتن رتبه اعتباری تمایل شرکتها به مدیریت سود از طریق دستکاری اقالم تعهدی بلندمدت افزایش مییابد. آنها همچنین نشان دادند بین رتبه اعتباری و مدیریت سود از طریق دستکاری اقالم تعهدی جاری رابطه منفی و معنیداری وجود دارد. دمیتراس و همکاران )58( از وجود رابطه مثبت و معنیدار بین مدیریت سود از طریق دستکاری اقالم تعهدی جاری و رتبه اعتباری پس از کنترل متغیرهای مرتبط با ریسک نکول خبر میدهند. لین و شن )52( معتقدند که پس از کنترل اثر ریسک خاص بین رتبه اعتباری و مدیریت سود از طریق دستکاری اقالم تعهدی رابطه منفی و معنیدار و بین رتبه اعتباری و مدیریت سود واقعی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. در داخل کشور نیز محمودآبادی و غیوری مقدم )83( رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران را با استفاده از مفهوم کارایی و شیوه تحلیل پوششی دادهها تعیین کردند و به این نتیجه رسیدند که در بین 5 شرکت موردبررسی تنها شرکت از لحاظ وضعیت اعتباری کارا هستند. نکوفر )83( به بررسی تأثیر سازوکارهای حاکمیت شرکتی بر رتبه اعتباری 48 شرکت پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران طی دوره زمانی 87 تا 83 پرداخت. وی بهمنظور رتبهبندی اعتباری شرکتها از شیوه تحلیل پوششی دادهها استفاده کرد و به هر یک از آنها رتبههایی از AAA تا D اختصاص داد. یافتههای او نشان میدهد بین تعداد سهامداران عمده درصد مالکیت نهادی درصد مالکیت مدیریتی و نسبت تعداد اعضای غیرموظف هیئت مدیره با رتبه اعتباری رابطه مثبت و معنیدار و بین کیفیت اقالم تعهدی سرمایه در گردش و رتبه اعتباری رابطه منفی و معنیدار وجود دارد. وی. Probit Model 75
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 همچنین دریافت که رابطه نسبت بدهی و رتبه اعتباری منفی و معنیدار و رابطه بازده داراییها و اندازه شرکت با رتبه اعتباری مثبت و معنیدار است. وظیفهدوست و همکاران )832( نشان میدهند از بین عوامل حاکمیت شرکتی شامل حقوق سهامداران و ذینفعان هیئت مدیره و کمیتههای آن حسابرسی و افشا عمومی و شفافسازی صرفا عوامل مرتبط با حقوق سهامداران و ذینفعان رابطه مثبت و معنیداری با رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران دارد. 3- روششناسی پژوهش پژوهش پیشرو از نظر دستهبندی بر مبنای هدف کاربردی است زیرا با بررسی عواملی در بورس اوراق بهادار تهران سعی در رد یا قبول فرضیههایی دارد و نتایج آن میتواند مورد استفاده اشخاص حقیقی و حقوقی قرار گیرد. بهلحاظ نحوه گردآوری دادهها نیز یک پژوهش توصیفی )غیرآزمایشی( از نوع پسرویدادی تلقی میشود که بر اساس تجزیه و تحلیل دادههای مشاهدهای انجام میگیرد. 3-6- دادهها و نمونه آماری جامعه آماری پژوهش شامل شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران در سالهای 84 تا 838 است. در این پژوهش برای نمونهگیری از روش حذف نظاممند استفاده میشود. بهعبارت دیگر کل شرکتهای عضو جامعه آماری )به جز بانکها مؤسسات مالی اعتباری شرکتهای بیمه سرمایهگذاری هلدینگ و لیزینگ( که دارای ویژگیهای زیر باشند بهعنوان نمونه انتخاب شدهاند: ( قبل از سال 84 در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده باشند 5( سال مالی آنها منتهی به 53 اسفند باشد 8( در اطالعرسانی و گزارشگری ضعیف نبوده و دادههای موردنیاز برای محاسبه ارزش متغیرهای پژوهش را بهطور کامل ارائه داده باشند. به این ترتیب دادههای ساالنه نمونهای متشکل از 42 شرکت پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار میگیرد. دلیل حذف شرکتهای پذیرفتهشده در صنعت مالی این است که خصوصیات نامتعارف ساختار سرمایه و شیوه متفاوت گزارشگری آنها )اسماعیلزاده مقری و همکاران 837 آبینزانو و همکاران 57( میتواند دادههای مرتبط با رتبه اعتباری و عوامل تعیینکننده آن را منحرف نماید. دادههای موردنیاز برای محاسبه رتبه اعتباری تعدیلشده نهایی بهعنوان متغیر وابسته و اهرم مالی سودآوری اندازه پوشش مالی رشد نقدینگی عملکرد در بازار مالی و مالکیت دولتی بهعنوان متغیرهای مستقل همگی از گزارش حسابرس مستقل و صورتهای مالی حسابرسیشده شرکت اصلی گزارش هیئت مدیره به مجمع و وبسایت مدیریت فنآوری بورس اوراق بهادار تهران استخراج میگردد. برای طبقهبندی و تحلیل دادههای پژوهش از برنامههای نرمافزاری Excel 2 و نسخه Eviews استفاده میشود. 3-2- فرضیههای پژوهش جهت شناسایی فاکتورهای تعیینکننده رتبههای اعتباری هشت فرضیه بهشرح ذیل تدوین گردیده است: اهرم مالی H: شرکتهای دارای اهرم مالی کمتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. شرکتها منابع مالی الزم برای عملیات کسبوکار خود را از محل حقوق صاحبان سهام و تعهدات تأمین میکنند. در کل با افزایش سطح بدهی در ساختار سرمایه یک بنگاه اقتصادی با فرض ثابت ماندن سایر متغیرها ریسک شرکت بیشتر میشود. بنابراین انتظار داریم که بین میزان بدهی و رتبه اعتباری یک رابطه منفی حاکم باشد. همانطورکه بوزوایتا و یانگ )33( معتقدند سطح باالی اهرم مالی احتمال نکول را افزایش داده و تغییرات منفی در تضمین فروش اوراق بهادار و یا شرایط اقتصادی میتواند بر رتبه اعتباری تأثیر بگذارد. شیو و چیانگ )5( اضافه میکنند که شرکتهای دارای سطوح باالی 78
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه بدهی عدم قطعیت مالی و متعاقب آن ریسک درماندگی مالی بیشتری دارند. یافتههای گ ر ی و همکاران )52( حاکی از آن است که هر چه درجه اهرم مالی باالتر باشد بود بنابراین اهرم باالتر معموال با رتبه اعتباری پایینتر همراه است. سودآوری H: 2 شرکتهای سودآورتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. آمادگی شرکت در مقابل تغییرات غیرمنتظره در داراییهای آن کمتر خواهد عموما یک شرکت سودآور از توانایی بیشتری برای ایجاد نقدینگی الزم بهمنظور برآورده کردن تعهدات مالی خود برخوردار است )گ ر ی و همکاران 52(. از این منظر انتظار داریم که بین رتبه اعتباری و سودآوری یک رابطه مثبت وجود داشته باشد. طبق نظر بوزوایتا و یانگ )33( سودآوری نشاندهنده توانایی مدیریت شرکت در حفظ و استمرار عملیات کسبوکار و قیمتگذاری مناسب خدمات بیمهای است. بنابراین شرکتهایی که با یک افزایش دائمی در میزان ذخائر بیمهای خود روبرو هستند احتماال رتبه اعتباری باالتری را دریافت میکنند. آدامز و همکاران )58( خاطرنشان میسازند که بررسی روند سودآوری تحلیلگران مالی و سیاستگذاران صنعت بیمه را قادر میسازد که توان شرکت را در سرمایهگذاری کارآمد ذخائر ساالنه بهمنظور خلق کسبوکارهای جدید ارزیابی نمایند. افزون بر این اندازهگیری سودآوری نمایانگر قابلیت مدیریت شرکت در کنترل اثربخش هزینهها و استقرار نرخهای حق بیمه رقابتی است. اندازه شركت H: 3 شرکتهای بزرگتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. بهطور کلی وجود شرکتهای بزرگ برای اقتصاد یک کشور از اهمیت زیادی برخوردار بوده و بنابراین دسترسی آنها به اعتبار آسانتر است. از آنجاکه تبعات ورشکستگی شرکتهای بزرگ بسیار سنگین است لذا دولتها همواره چنین شرکتهایی را زیر چتر حمایتی خود قرار میدهند. عالوه بر این بوزوایتا و یانگ )33( معتقدند که شرکتهای بزرگ تغییرات نامطلوب در شرایط اقتصادی را بهتر تحمل میکنند. باجرج و سنگوتا )58( نشان میدهند شرکتهای بزرگ بهدلیل ریسک بازار کم رتبههای اعتباری باالیی دارند. کیم و گو )57( از وجود یک رابطه مثبت بین اندازه و رتبه اعتباری خبر میدهند. دو محقق مزبور علت این موضوع را توان چشمگیر شرکتهای بزرگ در حداقل کردن تأثیر تغییرات اقتصادی اجتماعی و سیاسی میدانند. پوشش مالی رشد H: 4 شرکتهای برخوردار از پوشش مالی بیشتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. نماگرهای پوشش مالی توانایی شرکت را در ایجاد جریان نقدی بهمنظور پرداخت هزینههای بهره به نمایش میگذارند )مارسیا و همکاران 57(. بنابراین انتظار داریم که پوشش مالی رابطه مثبتی با رتبه اعتباری داشته باشد. طبق استدالل گ ر ی و همکاران )52( رتبههای اعتباری حساسیت زیادی به نسبت پوشش بهره شرکت دارند از اینرو شرکتهای دارای نسبتهای باالتر پوشش بهره احتماال از رتبههای اعتباری بهتری برخوردار خواهند بود. یافتههای اشباسکیف و همکاران )52( بیانگر آن است که با کاهش جریان نقدی عملیاتی ریسک نکول شرکت افزایش یافته و در نتیجه رتبه اعتباری پایینتری نصیب آن میگردد. لذا سطح پایین پوشش مالی میتواند نشاندهنده ریسک باالی بنگاه اقتصادی باشد. H: 5 شرکتهای دارای نرخ رشد باالتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. طبق نتایج آدامز و همکاران )58( نرخ رشد باالتر از آنجاکه بیانگر عملکرد مناسب شرکت در ایجاد جریان نقدی آتی و دستیابی به ارزش اقتصادی بیشتر است رتبه اعتباری بهتری را برای آن در پی خواهد داشت. بوزوایتا و یانگ )33( نیز معتقدند شرکتهای بیمهای که یک افزایش دائمی را در میزان ذخائر خود تجربه میکنند احتماال رتبه اعتباری بهتری را دریافت خواهند نمود. 77
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 نقدینگی H: 6 شرکتهای دارای نقدینگی بیشتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. سطح باالی نقدینگی ناشر را قادر میسازد که نیازهای نقدی غیرمنتظره خود را بدون الزام به فروش داراییها زیر قیمت منصفانه برآورده نماید )بوزوایتا و یانگ 33(. در مجموع نقدینگی بیشتر نمایانگر توان باالتر شرکت در پوشش دادن تعهدات کوتاهمدت با استفاده از داراییهای جاری سریعالمعامله است )روج 52(. شواهد تجربی نشان میدهد نقدینگی فاکتور مهمی در رتبهبندی اعتباری شرکتها تلقی میگردد )آدامز و همکاران 58(. عملكرد در بازار مالی H: 7 شرکتهای دارای عملکرد بهتر در بازار مالی رتبههای اعتباری باالتری دریافت میکنند. مؤسسات رتبهبندی برای ارزیابی یک بنگاه اقتصادی هم از متغیرهای کم ی و هم از متغیرهای کیفی استفاده مینمایند )اساندپی 5(. با این حال مؤسسات مذکور متغیرهای موردنظر خود را یا افشا نکرده و یا حتی در صورت افشا شیوه اندازهگیری آنها را به نمایش نمیگذارند. مثال جابجایی مدیرعامل تغییرات استراتژیک یا حضور اعضای مستقل جدید در هیئت مدیره میتواند شرایط مالی شرکت را جهت بازپرداخت بدهیهای آن بهبود بخشد. بنابراین عملکرد خوب در بازارهای مالی میتواند بیانگر پیشرفتهایی باشد که ثبت و ضبط و اندازهگیری آنها با استفاده از سایر معیارها مشکل است. بر اساس فرضیه بازار کارا اطالعات بالفاصله در قیمت سهام جذب و منعکس میگردد. از این منظر ارزش یک شرکت با انتشار اطالعات مربوط و جدید تحت تأثیر قرار میگیرد. لذا میتوان گفت بین عملکرد در بازارهای مالی و رتبه اعتباری شرکت همبستگی وجود دارد زیرا هر دو مقوله تحت تأثیر اطالعات مربوط و جدید هستند. به همین دلیل با هدف نشان دادن تأثیر انتشار اطالعات جدید بر قیمت سهام از یک متغیر مرتبط با عملکرد شرکت در بازارهای مالی استفاده میشود. شایان ذکر است که لحاظ کردن این متغیر در مدل آماری بیسابقه بوده و تاکنون در هیچ پژوهش داخلی آزمون نشده است. مالكیت دولتی H: 8 شرکتهای تحت مالکیت دولت در مقایسه با شرکتهای خصوصی رتبههای اعتباری بهتری دارند. میتوان گفت این شرکتها بهدلیل دریافت کمکهای دولتی در شرایط نامطلوب اقتصادی با احتمال کمتری دچار نکول میگردند. در بسیاری از کشورها ورشکستگی شرکتهای دولتی یک رویداد سیاسی تلقی میشود و بنابراین به انحای مختلف از آن ممانعت بهعمل میآید. باید توجه داشت که فرضیه فوق تاکنون در هیچ یک از پژوهشها آزمون نشده و از این رو رابطه بین مالکیت دولتی و رتبه اعتباری کامال واضح نیست. 3-3- مدل پژوهش تكنیک آماری متغیرها و نماگرها )گجراتی رتبههای اعتباری که بر حسب طبقات AAA( AA و غیره( گزارش میشوند از نوع متغیرهای ترتیبی گسسته بوده 52( و میتوان آنها را بهعنوان برآمد یک مقیاس پیوسته به نام»توان بازپرداخت تعهدات بدهی«در نظر گرفت. نخستین بار توسط لیانگ و زیگر )32( بهعنوان روشی جهت تحلیل دادههای همبسته معادالت برآوردی تعمیمیافته معرفی شد. برآورد پارامترهای مدل رگرسیون با استفاده از متدلوژی معادالت برآوردی تعمیمیافته زمانی انجام میگیرد که برآمد و نتیجه مقیاس موردنظر یک متغیر گسسته مثل رتبه اعتباری است. زمانیکه مدلسازی میانگین حاشیهای هدف مطالعه است و ساختار همبستگی بهعنوان یک پارامتر مزاحم در نظر گرفته میشود معادالت برآوردی تعمیمیافته مقتضی خواهد بود. از این منظر معادالت برآوردی تعمیمیافته راهحلی روش مناسبی برای انجام پژوهش پیشرو است زیرا دادههای موردنیاز بهصورت متوالی در طول زمان جمعآوری گردیدهاند لذا اگر همبستگی نادیده گرفته شود مدل آماری معتبر نخواهد بود. کامارگو )53( نشان میدهد تعدادی از پژوهشگران بهمنظور استفاده از اطالعات در رگرسیونهای رتبهبندی رتبههای. Generalized Estimating Equations (GEE) 72
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه اعتباری را به مقادیر عددی تبدیل کردهاند. با انجام این کار یک متغیر ترتیبی گسسته بهدست میآید. سیلوا و همکاران )53( با پیروی از خط فکری مورداشاره معتقدند که تبدیل رتبههای اعتباری به مقادیر عددی بین رتبههای منتشرشده توسط مؤسسات گوناگون توازن برقرار میسازد. در برخی از مطالعات گذشته )اشباسکیف و همکاران 52 داماسنو و همکاران 5 سیلوا و همکاران 53( امتیازات تخصیصیافته به رتبههای اعتباری در هفت طبقه جای گرفتهاند. در پژوهش حاضر نیز از همین طبقهبندی استفاده شده است [جدول )8(]. جدول 3- امتیازات تخصیصیافته به رتبههای اعتباری امتیاز رتبه اعتباری AAA AA+ AA AA- A+ A A- BBB+ BBB BBB- BB+ BB BB- B+ B B- CCC+ CCC CCC- D 4 2 2 2 2 2 2 7 7 7 8 8 8 5 5 5 سطح سرمایهگذاری خوب )منطقه سالمت مالی( سطح سرمایهگذاری پایین )منطقه تردید( سطح سوداگرانه )بنجل( )منطقه درماندگی مالی( برگرفته از: اشباسکیف و همکاران 52 متغیرهایی که با استفاده از یک مقیاس ترتیبی اندازهگیری میشوند )مثل رتبههای اعتباری( مقدار واقعی خود را بهصورت مطلق نشان نمیدهند یعنی با این شیوه صرفا ترتیب مقادیر مشخص میگردد نه اختالف بین آنها. بنابراین نمیتوان وضعیت اعتباری شرکت دارای رتبه AA+ که مقدار عددی 2 به آن اختصاص پیدا میکند را دو برابر بهتر از موقعیت شرکت دارای رتبه BB+ که مقدار عددی آن روی مقیاس 8 است در نظر گرفت. در مورد دادههای ترتیبی اختالف بین مقادیر 2 و 4 با اختالف بین مثال مقادیر 5 و 8 یکسان تلقی نمیشود. لذا میتوان چنین استنباط نمود که در صورت افزایش مقدار عددی مربوط به رتبه شرکت موردنظر رشد یکنواختی در کیفیت اعتباری آن رخ میدهد )کامارگو 53(. گفتنی است متغیر وابسته رتبه اعتباری در مقیاس اساندپی از 55 و در مقیاس مودیز از 5 سطح تشکیل شده است )مارسیا و همکاران.)57 در جدول )7( متغیرهای مستقل استخراجشده از فرضیههای پژوهش نماگرهای آنها و پژوهشهایی که معنیداری آماری این متغیرها را آزمون و تأیید کردهاند ارائه گردیدهاند. 72
( سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 متغیر مستقل اهرم مالی )-( LEV سودآوری )+( PROF جدول 4- متغیرهای مستقل نماگرها و پژوهشهای مرجع در مورد آنها نماگر نسبت مجموع بدهیها به مجموع داراییها نسبت سود خالص به مجموع حقوق صاحبان سهام پژوهشهای مرجع آدامز و همکاران ) 58 ( گ ر ی و همکاران ) 52 ( داماسنو و همکاران ) 5 ( شیو و چیانگ )5( بوزوایتا و یانگ ) 33 ( آدامز و همکاران ) 58 ( کیم و گو ) 57 ( گ ر ی و همکاران ) 52 ( لوپز ) 54 ( داماسنو و همکاران ) 5 ( شیو و چیانگ ) 5 ( ماتوسک و استوارت )53( اندازه شرکت )+( SIZE پوشش مالی )+( COV رشد )+( GRO نقدینگی )+( LIQ عملکرد در بازار لگاریتم طبیعی مجموع داراییها نسبت سود قبل از بهره و مالیات به هزینههای مالی تغییر در درآمدهای ساالنه نسبت مجموع داراییهای جاری به مجموع بدهیهای جاری باجرج و سنگوتا ) 58 ( کیم و گو ) 57 ( سال س )52 شیو و چیانگ ) 5 ( ماتوسک و استوارت )53( کیم و گو ) 57 ( گ ر ی و همکاران ) 52 ( بون )54( بوزوایتا و یانگ ) 33 ( شیو و چیانگ )5( آدامز و همکاران ) 58 ( شیو و چیانگ ) 5 ( ماتوسک و استوارت )53( مالی )+( PERF مالکیت دولتی )+( CONT نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام شرکت متغیر مجازی: برای شرکتهای تحت مالکیت دولت و صفر برای **شرکتهای خصوصی در پژوهشهای گذشته آزمون نشده است سال س )52( برگرفته از: مارسیا و همکاران )57( ** جهت شناسایی شرکتهای تحت مالکیت دولت به سهامدار )سهامداران( عمده آن توجه میشود. اگر در هر یک از سالهای قلمرو زمانی پژوهش بیش از 2 درصد سرمایه شرکت موردنظر متعلق به دولت یا ارگانهای وابسته به دولت باشد به آن شرکت در سال موردبررسی امتیاز یک و در غیراینصورت امتیاز صفر تعلق میگیرد. معادله زیر مدل پانل مورداستفاده در پژوهش پیشرو را نشان میدهد: () CR it = β + β LEV t + β 2 PROF t + β 3 SIZE t + β 4 COV t + β 5 GRO t + β 6 LIQ t + β 7 PERF t + β 8 CONT t + ε it جاییکه: :CR it متغیر مجازی و پنهانی که امتیاز تخصیصیافته به رتبه اعتباری را نشان میدهد مقدار این متغیر برای شرکت- هایی که دارای رتبه AAA هستند عدد 4 برای شرکتهایی که دارای رتبههای AA+ یا AA یا شرکتهایی که دارای رتبههای +A یا A یا BBB- هستند عدد 7 برای شرکتهایی که دارای رتبههای BB+ یا رتبههای +B یا B یا )D CCC- CCC عدد است AA- هستند عدد 2 برای -A هستند عدد 2 برای شرکتهایی که دارای رتبههای BBB+ یا BBB یا BB یا BB- هستند عدد 8 برای شرکتهایی که دارای CCC+ هستند عدد 5 و برای شرکتهایی که در منطقه درماندگی مالی قرار دارند )رتبههای -B. طبق ماده 7 قانون محاسبات عمومی کشور شرکت دولتی واحد سازمانی مشخصی است که با اجازه قانون بهصورت شرکت ایجاد شود و یا به حکم قانون و یا دادگاه صالح ملی شده و یا مصادره شده و بهعنوان شرکت دولتی شناخته شده باشد و بیش از 2 درصد سرمایه آن متعلق به دولت باشد. هر شرکت تجاری که از طریق سرمایهگذاری شرکتهای دولتی ایجاد شود مادامیکه پنجاه درصد سهام آن متعلق به شرکتهای دولتی است شرکت دولتی تلقی میشود. 74
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه β: ضرایب متغیرهای مستقل ε: it عبارت خطای تصادفی نرمال. 4- تجزیه و تحلیل دادهها همانگونه که پیشتر بیان شد در این پژوهش بهمنظور شناسایی فاکتورهای تعیینکننده رتبه اعتباری تعدیلشده نهایی شرکتهای موردبررسی روش معادالت برآوردی تعمیمیافته به همراه ساختار پانل مورد استفاده قرار میگیرد. متغیر وابسته مدل آماری پژوهش رتبه اعتباری و متغیرهای مستقل آن عبارتند از: اهرم مالی )LEV( سودآوری )PROF( اندازه شرکت )SIZE( پوشش مالی )COV( رشد )GRO( نقدینگی )LIQ( عملکرد در بازار مالی )PERF( و مالکیت دولتی.)CONT( در پژوهش پیشرو متغیرهای مستقل در دو دسته کم ی و کیفی قرار میگیرند. در جدول )2( آمار توصیفی متغیرهای مستقل کم ی ارائه شده است. متغیر اهرم مالی )LEV( جدول 8- آمار توصیفی متغیرهای مستقل كم ی تعداد 285 حداقل /32 حداكثر /384 میانگین /222 میانه /23 انحراف استاندارد /52 /522 /84 /82 /358 - /354 285 سودآوری )PROF( اندازه شرکت /3 2 /22 2 /82 /5 /7 285 )SIZE( پوشش مالی )COV( 2 /22 /3 2 /57 / 3 /5 /75 842 7 /5 4 /57-22/ - /2 /52 285 285 285 رشد )GRO( نقدینگی )LIQ( عملکرد در بازار مالی /5 5 /3 5 /25 2 /8 /5 285 )PERF( همانطورکه در جدول فوق مشاهده میشود مقادیر حداقل حداکثر میانگین میانه و انحراف استاندارد برای هفت متغیر مستقل کم ی پژوهش محاسبه گردیده است. مالکیت دولتی )CONT( از نوع متغیرهای دودویی بوده و بنابراین بهصورت کم ی تحلیل نشده است. در رابطه با این متغیر مشاهده گردید که تقریبا 2 درصد از مشاهدات پژوهش تحت مالکیت دولت یا نهادهای وابسته به دولت است. جدول )2( آمار توصیفی متغیر وابسته را ارائه میدهد. جدول - توزیع فراوانی متغیر وابسته امتیاز تخصیصیافته به رتبه اعتباری تعداد درصد /75 /42 /43 /35 / /2 557 7 75 73 78 72 4 2 2 7 8 5 مجموع /24 6 3 832 7
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 قسمت عمده رتبههای اعتباری تعدیلشده نهایی شرکتهای تشکیلدهنده نمونه آماری پژوهش به سطح سرمایهگذاری خوب تعلق دارد معادل 22/4 درصد [طبق جدول )8(]. افزون بر این مشاهده میشود که 2/2 درصد از رتبههای اعتباری در سطح سرمایهگذاری پایین و 2/4 درصد باقیمانده در سطح سوداگرانه جای میگیرند. 4-6- آزمون تشخیص مدل یا پانل جهت آزمون فرضیههای پژوهش و تخمین مدل برای بررسی این موضوع که کدام یک از مدلهای پولینگ مناسبتر است از آزمون F لیمر استفاده میگردد. جدول 7- نتایج آزمون F لیمر آماره F لیمر 4 /27 سطح معنیداری / با توجه به جدول 4 از آنجاکه F لیمر )4/27( بزرگتر از F جدول )/83( و سطح معنیداری )/( کوچکتر از مقدار خطای در نظر گرفتهشده برای آزمون )/2( است لذا مدل پانل برای برآورد رگرسیون انتخاب شده و مدل پولینگ قابل استفاده نیست. 4-2- انتخاب اثرات ثابت یا تصادفی در برآورد مدل پانل 5 و تصادفی 8 از آزمون هاسمن استفاده میشود [جدول )(]. برای گزینش بین اثرات ثابت سطح معنیداری /25 جدول - 5 نتایج آزمون هاسمن درجه آزادی آماره كای دو 8 /37 با توجه به اینکه سطح معنیداری )/25( بیشتر از مقدار خطای در نظر گرفتهشده برای آزمون )/2( است بنابراین مدل اثرات تصادفی با اطمینان 32 درصد پذیرفته میشود. 4-3- برآورد مدل بعد از انجام آزمونهای F لیمر و هاسمن و انتخاب مدل اثرات تصادفی نتایج حاصل از برآورد رگرسیون در جدول )3( ارائه شده است. همانطورکه در این جدول مشاهده میشود نتیجه آزمون معنیدار بودن معادله رگرسیون بیانگر آن است که با توجه به مقدار و سطح معنیداری آماره F فیشر بهدستآمده )به ترتیب 3/852 و /( فرضیه H بیمعنی بودن کل مدل )صفر بودن تمام ضرایب( رد میشود و میتوان گفت که کل مدل معنیدار است. در این مدل ضریب تعیین تعدیلشده معادل 2/ درصد و باال میباشد. بنابراین میتوان گفت که مدل خوب است.. Pooling 2. Fixed Effect 3. Random Effect 73
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه جدول - 3 نتایج برآورد رگرسیون با استفاده از مدل اثرات تصادفی متغیر اهرم مالی )LEV( ضریب - 4/27 tآماره - /83 سطح معنیداری / / 2 /328 7 /2 سودآوری )PROF( اندازه شرکت )SIZE( پوشش مالی )COV( /222 /5 /78 /524 - /238 /42 5 /7 - /83 - / / /852 - / رشد )GRO( نقدینگی )LIQ( عملکرد در بازار مالی )PERF( مالکیت دولتی )CONT( مقدار ثابت )C( /827 /85 / /38 5 /24 8 /3 /82 /528 /84 ضریب تعیین = /283 ضریب تعیین تعدیلشده = /2 آماره F فیشر= 3/852 آماره دوربین- واتسون= /32 سطح معنیداری= / 4-4- آزمون استقالل خطاها برای بررسی استقالل خطاها مجددا به جدول )3( مراجعه میشود. در این جدول مقدار آماره دوربین- واتسون برابر با /32 است که در دامنه /2 تا 5/2 قرار میگیرد. بنابراین وجود همبستگی بین خطاها رد شده و میتوان از مدل رگرسیون استفاده کرد. 4-8- بررسی معنیدار بودن ضرایب و نتایج آزمون فرضیههای پژوهش یکبار دیگر به جدول )3( رجوع میشود. مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر اهرم مالی )LEV( به ترتیب برابر با /83- و / است که اولی از مقدار t جدول )5/242( بیشتر و دومی از مقدار خطای / کمتر است. بنابراین فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته نمیشود و این نشان میدهد بین اهرم مالی و رتبه اعتباری رابطه منفی و معنیداری وجود دارد و در نتیجه فرضیه اول تحقیق تأیید میشود. لذا میتوان گفت شرکتهای دارای اهرم مالی کمتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر سودآوری )PROF( به ترتیب برابر با 2/328 و / است که اولی از مقدار t جدول )5/242( بیشتر و دومی از مقدار خطای / کمتر است. بنابراین فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته نمیشود و این بدان مفهوم است که بین سودآوری و رتبه اعتباری رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و در نتیجه فرضیه دوم تحقیق تأیید میشود. بنابراین میتوان گفت شرکتهای سودآورتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. با توجه به مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر اندازه شرکت )SIZE( فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته میشود و این نشان میدهد بین اندازه شرکت و رتبه اعتباری رابطه معنیداری وجود ندارد و در نتیجه فرضیه سوم تحقیق تأیید نمیشود. مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر پوشش مالی )COV( به ترتیب برابر با /42 و /5 است که اولی از مقدار t جدول )/272( بیشتر و دومی از مقدار خطای / کمتر است. بنابراین فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته نمیشود و این بدان مفهوم است که بین پوشش مالی و رتبه اعتباری رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و در نتیجه فرضیه چهارم تحقیق تأیید میشود. لذا میتوان گفت شرکتهای برخوردار از پوشش مالی بیشتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر رشد )GRO( به ترتیب برابر با 5/7 و /78 است که اولی از مقدار t جدول )/32( بیشتر و دومی از مقدار خطای /2 کمتر است. بنابراین 2
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته نمیشود و این نشان میدهد بین رشد و رتبه اعتباری رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و در نتیجه فرضیه پنجم تحقیق تأیید میشود. از اینرو میتوان گفت شرکتهای دارای نرخ رشد باالتر رتبههای اعتباری بهتری دارند. با توجه به مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر نقدینگی )LIQ( فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته میشود و این بدان مفهوم است که بین نقدینگی و رتبه اعتباری رابطه معنیداری وجود ندارد و در نتیجه فرضیه ششم تحقیق تأیید نمیشود. با توجه به مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر عملکرد در بازار مالی )PERF( فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته میشود و این نشان میدهد بین عملکرد در بازار مالی و رتبه اعتباری رابطه معنیداری وجود ندارد و در نتیجه فرضیه هفتم تحقیق تأیید نمیشود. مقدار آماره آزمون و سطح معنیداری برای متغیر مالکیت دولتی )CONT( به ترتیب برابر با 5/24 و /85 است که اولی از مقدار t جدول )/32( بیشتر و دومی از مقدار خطای /2 کمتر است. بنابراین فرض صفر بودن ضریب این متغیر در مدل پذیرفته نمیشود و این نشان میدهد بین مالکیت دولتی و رتبه اعتباری رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و در نتیجه فرضیه هشتم تحقیق تأیید میشود. لذا میتوان گفت شرکتهای تحت مالکیت دولت در مقایسه با شرکتهای خصوصی رتبههای اعتباری بهتری دارند. در جدول )( نتایج آزمون فرضیههای پژوهش بهطور اجمالی ارائه شده است. جدول 6- یافتههای پژوهش های پژوهشفرضیه بین رتبه اعتباری و اهرم مالی رابطه منفی و معنیداری وجود دارد بین رتبه اعتباری و سودآوری رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد بین رتبه اعتباری و اندازه شرکت رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد بین رتبه اعتباری و پوشش مالی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد بین رتبه اعتباری و نرخ رشد رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد بین رتبه اعتباری و نقدینگی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد بین رتبه اعتباری و عملکرد در بازار مالی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد بین رتبه اعتباری و مالکیت دولتی رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد نتایج آزمون فرضیه تأیید میشود تأیید میشود تأیید نمیشود تأیید میشود تأیید میشود تأیید نمیشود تأیید نمیشود تأیید میشود نتیجهگیری رتبهبندی اعتباری اظهارنظری رسمی و تکنیکی در مورد درجه نسبی ریسک عدم بازپرداخت بهموقع اصل و بهره یک ابزار بدهی است که صالحیت اعتباری نهاد ناشر آن را پیشبینی میکند. مؤسسات رتبهبندی با بررسی و تحلیل اطالعات بهدستآمده از منابع مختلف در مورد ناشر صنعت وضع کلی اقتصاد و ماهیت اوراق بهادار رتبه اوراق را تعیین میکنند. این مؤسسات از نهادهای تخصصی بسیار مهم نظام مالی در عصر حاضر هستند که با ارائه خدمات خویش موجب توزیع عادالنه سرمایه در سطح جامعه شده سرعت و کارایی در انتقال وجوه را باال برده شفافیت و اطمینان عمومی را افزایش داده و در نهایت با کاهش وقوع جرایم مالی و بهبود نظام اقتصادی ارتقا امنیت آرامش و رفاه عمومی جامعه را به ارمغان میآورند. دسترسی انحصاری مؤسسات رتبهبندی اعتباری به اطالعات محرمانه ناشران اوراق بهادار آنها را به نهادهای مهم و تأثیرگذاری در بازارهای مالی نوین تبدیل کرده است )کالدرونی و همکاران 53(. بنابر عقیده کانگ و لیو )54( رتبههای اعتباری توسط بازارهای مالی کامال پذیرفته شدهاند زیرا سطوح فعلی و تغییرات آنها از قابلیت پیشبینی احتمال نکول بنگاههای اقتصادی برخوردار است. در سالهای اخیر شاخهای از پژوهشها در زمینه رتبههای اعتباری بر عوامل تعیینکننده آنها تمرکز و قابلیت پیشبینی تغییرات رتبه اعتباری را بر اساس اطالعات مالی شرکتها و شرایط بازار سرمایه دنبال کردهاند. در این دسته از پژوهشها فرض بر آن است که تحلیلگران مالی مؤسسات رتبهبندی اعتباری همه اطالعات حسابداری ناشر موردنظر و نیز شرایط بازار سرمایه را در تعیین رتبه اعتباری آن بهکار میگیرند. در امتداد این رویکرد هدف پژوهش حاضر 2
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه شناسایی فاکتورهای تعیینکننده رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران است. به این منظور ابتدا با استفاده از یک سیستم رتبهبندی اعتباری تحت عنوان مدل امتیاز بازار نوظهور رتبه اعتباری نمونهای متشکل از 42 شرکت پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 84 تا 838 محاسبه گردید. در مرحله بعد روش معادالت برآوردی تعمیمیافته به همراه یک ساختار پانل بهکار گرفته شد که در آن متغیر وابسته رتبه اعتباری نهایی تعیینشده از طریق مدل امتیاز بازار نوظهور )پس از انجام تعدیالت الزم( و متغیرهای مستقل اهرم مالی سودآوری پوشش مالی و نقدینگی )بهعنوان فاکتورهای حسابداری( اندازه شرکت رشد و مالکیت دولتی )بهعنوان فاکتورهای مالی( و عملکرد در بازار مالی )بهعنوان فاکتور بازاری( بودند. نتایج پژوهش پیشرو به قرار زیر است: )( اهرم مالی تأثیر منفی و معنیداری بر رتبه اعتباری دارد. این یافته مشابه نتایج پژوهشهای بوزوایتا و یانگ )33( شیو و چیانگ )5( گ ر ی و همکاران )52( و مارسیا و همکاران )57( است )5( بین رتبه اعتباری و سودآوری رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. این یافته همراستا با نتایج پژوهشهای بوزوایتا و یانگ )33( آدامز و همکاران )58( و مارسیا و همکاران )57( است )8( برخالف یافتههای بوزوایتا و یانگ )33( باجرج و سنگوتا )58( کیم و گو )57( و همراستا با نتایج پژوهش مارسیا و همکاران )57( مشاهده شد که بین رتبه اعتباری و اندازه شرکت رابطه معنیداری وجود ندارد )7( در راستای نتایج پژوهشهای گ ر ی و همکاران )52( اشباسکیف و همکاران )52( و برخالف یافتههای مارسیا و همکاران )57( مشاهده شد که شرکتهای برخوردار از پوشش مالی بیشتر رتبههای اعتباری بهتری دارند )2( مشابه نتایج آدامز و همکاران )58( بوزوایتا و یانگ )33( و برخالف یافتههای مارسیا و همکاران )57( مشاهده شد که بین رتبه اعتباری و رشد رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد )2( نقدینگی تأثیر معنیداری بر رتبه اعتباری ندارد. این یافته برخالف نتایج پژوهشهای بوزوایتا و یانگ )33( روج )52( آدامز و همکاران )58( و همراستا با یافتههای مارسیا و همکاران )57( است )4( برخالف یافتههای مارسیا و همکاران )57( مشاهده شد که بین رتبه اعتباری و عملکرد در بازار مالی رابطه معنیداری وجود ندارد )( شرکتهای تحت مالکیت دولت در مقایسه با شرکتهای خصوصی رتبههای اعتباری بهتری دارند. این یافته برخالف نتایج پژوهش مارسیا و همکاران )57( است. بنابراین طبق یافتههای فوق میتوان از اهرم مالی سودآوری پوشش مالی رشد و مالکیت دولتی بهعنوان فاکتورهای تعیینکننده رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران نام برد. با عنایت به حجم پایین مطالعات انجامشده در خصوص رتبهبندی اعتباری در ایران محققان در پژوهشهای آتی میتوانند با انتخاب نمونه آماری بزرگتر و قلمرو زمانی طوالنیتر رابطه رتبه اعتباری را با متغیرهایی نظیر حاکمیت شرکتی 2 5 بررسی نمایند. همچنین پیشنهاد میشود تأثیر ارزش افزوده بازار 8 ارزش افزوده نقدی 7 ارزش افزوده اقتصادی و نقدشوندگی 4 بر رتبه اعتباری شرکتهای 2 و نیروی حرکت ارزش افزوده اقتصادی و مؤلفههای جدیدا معرفیشده آن یعنی شکاف پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران مورد آزمون قرار گیرد.. Corporate Governance 2. Liquidity 3. Market Value Added 4. Cash Value Added 5. Economic Value Added 6. Economic Value Added Spread 7. Economic Value Added Momentum 25
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 منابع اسماعیلزاده مقری علی محمودی محمد هادیان سید امین و برگ بید احمد )837(. تأثیر ساختار مالکیت بر رابطه بین جریان وجه نقد آزاد و مدیریت استفاده بهینه از داراییها پژوهشهای حسابداری مالی و حسابرسی سال هفتم شماره 5 صص 75-5. نهادهای مالی: راهنمای قانون بازار اوراق بهادار )83( تهران انتشارات بورس. شعری صابر احمدوند میثم و الریجانی ریحانه )زیر چاپ( آزمون رابطه مدیریت سود واقعی و رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران پژوهشهای تجربی حسابداری. محمودآبادی حمید و علی غیوری مقدم )83(. رتبهبندی اعتباری از لحاظ توان مالی پرداخت اصل و فرع بدهیها با استفاده از شیوه تحلیل پوششی دادهها )مورد مطالعه: شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق دانش حسابداری سال دوم شماره 7 صص 72-52. بهادار تهران( مجله نکوفر زهرا )83( تأثیر سازوکارهای حاکمیت شرکتی بر رتبه اعتباری شرکتهای پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسالمی واحد مرودشت. وظیفهدوست حسین احمدوند میثم و سادهوند محمدجواد )832(. آزمون تأثیر عوامل حاکمیت شرکتی بر رتبه اعتباری در قالب مدل امتیاز بازار نوظهور )مورد مطالعه: بورس اوراق بهادار تهران( دانش مالی تحلیل اوراق بهادار دوره نهم شماره 8 صص 8-32. 7- Abinzano, I., Muga, L. and Santamaria, R. (24). Is default risk the hidden factor in momentum returns? some empirical results. Accounting & Finance, 54(3): 67-698. 8- Adams, M., Burton, B. and Hardwick, P. (23). The determinants of credit ratings in the United Kingdom insurance industry. Journal of Business Finance & Accounting, 3(4): 539-572. 9- Altman, E. I. and Hotchkiss, E. (25). Corporate financial distress and bankruptcy: predict and avoid bankruptcy, analyze and invest in distressed debt (3 rd ed.). New York: John Wiley and Sons. - Ashbaugh-Skaife, H., Collins, D. and LaFond, R. (26). The effects of corporate governance on firms credit ratings. Journal of Accounting and Economics, 42(): 23-243. - Bhojraj, S. and Sengupta, P. (23). Effect of corporate governance on bond ratings and yields: the role of institutional investors and outside directors. The Journal of Business, 76(3): 455-476. 2- Bouzouita, R. and Young, A. (998). A probit analysis of best ratings. Journal of Insurance Issues, 2(): 23-34. 3- Calderoni, F., Colla, P. and Gatti, S. (29). Ratings changes: the European evidence. Retrieved from: http://ssrn.com/abstract=4646. 4- Cantor, R. and Packer, F. (997). Differences of opinion and selection bias in the credit rating industry. Journal of Banking & Finance, 2(): 395-47. 5- Choy, E. Y. W. Gray, S. F. and Ragunathan, V. (26). Effect of credit rating changes on Australian stock returns. Accounting & Finance, 46(5): 755-769. 6- Creighton, A., Gower, L. and Anthony, J. R. (27). The impact of rating changes in Australian financial markets. Pacific-Basin Finance Journal, 5(): -7. 7- Damasceno, D. L., Artes, R. and Minardi, A. M. A. F. (28). Estimating credit rating of Brazilian companies using accounting ratios. Revista de Administração, 43(4): 344-355. 8- Demirtas, K. O. and Cornaggia, K. R. (23). Initial credit ratings and earnings management. Review of Financial Economics, 22: 35-45. 9- - European Securities and Markets Authority (ESMA). (23). Credit rating agencies. Annual Report. 2- Ferri, G. and Liu, L. G. (22). Do global credit rating agencies think globally? the information content of firm ratings around the world. Retrieved from: http://repec.org/res22/ferri.pdf. 2- Geiszler, M. (24). The Effect of Accrual Quality, Real Activities Earnings Management and Corporate Governance on Credit Ratings. Ph.D. Thesis, Kent State University, USA. 22- Gray, S., Mirkovic, A. and Ragunathan, V. (26). The determinants of credit ratings: Australian evidence. Australian Journal of Management, 3(2): 333-354. - -5-8 -7-2 -2 28
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 23- Guerron-Quintana, P. A. (2). Risk and uncertainty. Business Review, Q, -8. 24- Han, S. H., Shin, Y. S., Reinhart, W. and Moore, W. T. (29). Market segmentation effects in corporate credit rating changes: the case of emerging markets. Journal of Financial Services Research, 35(2): 4-66. 25- Horrigan, J. O. (966). The determination of long-term credit standing with financial ratios. Journal of Accounting Research, 4: 44 62. 26- Jorion, P., Liu, Z. and Shi, C. (25). Informational effects of regulation FD: Evidence from rating agencies. Journal of Financial Economics, 76(2): 39-33. 27- Kang, Q. and Liu, Q. (27). Credit rating changes and CEO incentives. Retrieved from: http://ssrn.com/abstract=97277. 28- Kaplan, R. S. and Urwitz, G. (979). Statistical models of bond ratings: a methodological inquiry. The Journal of Business, 52(2): 23-26. 29- Kim, H. and Gu, Z. (24). Financial determinants of corporate bond ratings: an examination of hotel and casino firms. Journal of Hospitality & Tourism Research, 28(): 95-8. 3- Kim, Y. S., Kim, Y. and Roy, K. (23). Credit rating changes and earnings management. Asia- Pacific Journal of Financial Studies, 42(): 9-4. 3- Lee, T. H., Ku, Y. F. and Wang, C. F. (24). A study of the relationships between credit ratings and earnings management. 2th Conference on the Theories and Practices of Securities and Financial Markets, Kaohsiung, Taiwan. 32- Liang, K. Y. and Zeger, S. L. (986). Longitudinal data analysis using generalized linear models. Biometrika, 73(): 3-22. 33- Lin, Y. M. and Shen, C. A. (25). Family firms credit rating, idiosyncratic risk, and earnings management. Journal of Business Research, 68: 872-877. 34- Markowitz, H. (952). Portfolio selection, The Journal of Finance, 7(): 77-9. 35- Min, J. H. and Lee, Y, C. (28). A practical approach to credit scoring. Expert Systems with Applications, 35: 762-77. 36- Murcia, F. C. S., Fernando, D. M., Suliani, R. and José, A. B. (24). The determinants of credit rating: Brazilian evidence. Retrieved from: http://www.anpad.org.br/bar. 37- Papaikonomou, V. L. (2). Credit rating agencies and global financial crisis: need for a paradigm shift in financial market regulation. Studies in Economics and Finance, 27(2): 6-74. 38- Pinches, G. E. and Singleton, J. C. (978). The adjustment of stock prices to bond rating changes. The Journal of Finance, 33(): 29-44. 39- Poon, W. P. H. and Chan, K. C. (28). An empirical examination of the informational content of credit ratings in China. Journal of Business Research, 6(7): 79-797. 4- Richards, A. and Deddouche, D. (23). Bank rating changes and bank stock returns: puzzling evidence from the emerging markets. Journal of Emerging Market Finance, 2(3): 337-363. 4- Roje, G. (25). The role of accounting determinants in predicting long term credit ratings. European Accounting Association Congress, Gotheborg, Sweden. 42- Shiu, Y. and Chiang, C. (28). Determinants of financial strength ratings: evidence from the Lloyd s market. Retrieved from: http://portal.business.colostate.edu/projects/aria/shared%2documents/2a_shiu_determina nt. 43- Standard & Poor s Ratings Services. (2). Guide to credit rating essentials: what are credit ratings and how do they work?. Retrieved from: http://img.en25.com/web/standardandpoors/sp_creditratingsguide.pdf. 44- Standard & Poor s Ratings Services. (2). Guide to credit ratings criteria: why criteria are important and how they are applied. Retrieved from: http://pt.scribd.com/doc/4236735/guideto-credit-ratings-criteria. 27
سال دوم- شماره یک)پیاپی: 3(- اردیبهشت 633 22
دو ماهنامه مطالعات كاربردی در علوم مدیریت و توسعه 22